Shkrimtari Agron Tufa në një intervistë për gazetën MAPO tregon luftën që po bën me zyrtarët ish-bashkëpunëtorë të sigurimit. Pse sipas tij kjo përpjekje i shërben shoqërisë dhevendit. Debatet e mëdha që ka krijuar dhe si e sheh ai çështjen e dosjeve…
MAPO: Tufa, ju denoncuat pak ditë më parë me dokumente përfshirjen e shkrimtarit Nasho Jorgaqi në sigurimin e shtetit komunist dhe aktivitetin e tij kundër kolegëve. Cili ishte qëllimi i këtij denoncimi? Pse erdhi tani? Ata që ju kundërshtuan e cilësuan këtë një ‘sulm’ ndaj një shkrimtari që është tërhequr në punën e tij pas viteve ’90 dhe e kanë përkthyer edhe si një sulm personal. Pse vendosët ta publikoni?
A.T: Qëllimi i këtij denoncimi publik ishte ta merrte vesh i madh e i vogël, që veglat propagandistike të diktaturës të maskuar si shkrimtarë, të njihen se kush kanë qenë, se në çfarë gjirizesh janë ngjizur dhe me çfarë punësh të ulëta janë marrë. Imazhi i tyre kulturor në publik ka qenë një maskë e kuruar gjatë nga PPSH gjatë diktaturës dhe qarqet enveriste pas vitit 1991.
Kjo trashëgimi dhe linjë e trashëgimisë kriminale para dhe pas rënies formale të komunizmit e ka mbajtur dhe e mban Nasho Jorgaqin si “margaritarin e kurorës”, studiues, profesor e shkrimtar. Gjithë jeta, veprimtaria dhe vepra e tij ka qenë një impiant urrejtje që furnizonte sipas direktivave komuniste “luftën e klasave”. Narrativa e tij plot trillime pseudodokumentare është një shkarrashkrim i neveritshëm shpifjeje dhe denigrimi, pa asgjë të vërtetë, një përpjekje agjitative për mitizimin dhe mitologjizimin e armës së Sigurimit të shtetit komunist.
Dihet se Sigurimi ka qenë një polici politike përndjekëse e qytetarëve shqiptarë, një sekt kriminal, përgjegjës për ushtrimin e gjenocidit mbi shqiptarët e pafajshëm përmes metodave të inkuizicionit më të errët politik. Vepra e Nasho Jorgaqit, ashtu si dhe veprimtaria e tij e ulët dhe e pabesë ndaj kolegëve, ka qenë mbrujtur me lëndën e ligësisë perverse pikërisht midis instancave të Sigurimit dhe KQ të PPSH. Prej tyre ai e merrte lëndën, dokumentet, përgjimet, sajimet dhe natyrisht, me këtë lëndë gatoi një çorbë propagandistike, që ai e quan “roman”. Ku është parë e ku është pranuar shkrimtar në botë, që letërsinë e bën me lëndën e gatshme të organeve më të larta ideologjike të një diktature shtypëse?
Mirë atëherë, kur s’kishim ç’të bënim, por të njëjtën çorbë të mykur ai na e servir sërish tani, me ribotimet në fillim të viteve 2000 dhe tash, në vitin 2020! Me këtë Nasho Jorgaqi (ose spiuni-agjent “Dragoi”), provokon dhe fyen inteligjencën minimale të gjithkujt me mendje të shëndetshme (nuk po them shijet letrare, se as që e merr kush për letërsi shkarrashkrimin e tij).
Dhe pasi e ka ribotuar dengun e letrës, shprehet se ka bërë portretin psikologjik të mërgatës shqiptare, madje na përrallis, se asnjë nga pasardhësit e personazheve nuk ka arritur t’i kundërvihet, ngase, gjoja, romani na qenkësh objektiv e realist. Nuk ia vlen të flasim për vobektësinë e këtij shkrimi, tashmë të vdekur me gjithsej, sikundër gjithë veprat socrealiste të sivëllezërve të Nashos, të cilët i gjeni të shpërndarë te bukinistët në trotuare, në ura e tezga, si murrana të turpit nën diellin përvëlak.
Ata libra të vdekur nuk i prek kush më me dorë. Por nga këto murrana turpi, prej këtyre fantazmave të përzishme, kërkon të na kthehet në botën e të gjallëve Nasho Dragoi Jorgaqi, jo për të na çuditur me artin e tij (kaq gjë e di dhe ai), por për të ndikuar mbi “kanalet e gjalla nostalgjike” të enverizmit dhe për të shfryrë edhe njëherë urrejtjen e “luftës së klasave”, sepse nuk mund ta shtyjë jetën pa këtë adrenalinë të vjetër.
Pikërisht në kulmin e ngazëllimit të Dragoit me të ngjashmit e tij, pas një interviste rreth romanit të tij të sapo ri-ribotuar te një e përditshme e ish-sigurimit, më vjen me postë një zarf nga një bashkatdhetar këtu në Zvicër. Një dosje e plotë me bëmat e këtij spiuni e agjenti të vjetër të Sigurimit, të cilit i ishte betuar për besnikëri. Aq të ngushta kanë qenë lidhjet e tij me Sigurimin, sa ata morën përsipër t’i hiqnin shpenzimet e dasmës.
Sa për atë masë bimore që pretendon se shkrimtari “Dragoi” është tërhequr në punën e tij pas vitit 1990 dhe se sulmi im qenka “personal”, e kuptoj dhe nuk pres mirëkuptim prej tyre. Logjikat tona nuk mund të barabiten. Madje është e pafalshme të humbasësh kohë me këta nivele të ulëta astrale, për sa kokat e tyre vetëm formën kanë njerëzore, por në fakt janë pistoleta TT.
Mjafton të themi se publikimet me dokumenta që kam bërë deri më tash, e që shkojnë në disa dhjetëra, pa dallim, të majtë e të djathtë, të gjitha pra, qenkan sulme “personale”? Por po deshën, le ta marrin dhe “personale”. A e zhbën kjo faktin e të qenit të Nasho Jorgaqit një spiun veteran sistematik të sigurimit? Nuk është aspak e vërtetë se “profesori ishte tërhequr në punën e vet”. Nasho Dragoi jo vetëm që nuk është tërhequr, por deri para 10 ditësh mbronte në shtyp variantet me qyqe dhe agjentë, duke vazhduar të jetë po ai që ka qenë: një makinë agjitative.
Edhe vepra tejet e ideologjizuar, gjoja shkencore e tij, është e një dëmi të njëjtë me atë të vatrave toksike të Çernobilit. Nuk i duhen njerëzve të lirë as letërsia e as shkenca e mbrujtur në laboratorët e Sigurimit të shtetit apo në zyrat e propagandës së PPSH.
MAPO: Ju publikuat gjithashtu një dokument të ngjashëm edhe për kreun e parlamentit Gramoz Ruçi, por në rastin e Jorgaqit apo shkrimtarëve të tjerë që mund t’i kenë shërbyer sigurimit çështja krijoi më shumë ndjeshmëri për shkak të profesionit të tyre. Si mendoni se duhet trajtuar përfshirja e shkrimtarëve dhe artistëve në përgjithësi në shërbim të sigurimit?
AT: Më duhet ta ndaj pyetjen tuaj më dysh, sepse nuk më pëlqen mosreagimi i mediave dhe mungesa e diskursit për raste si “Cigarja”. Kam publikuar dokumente implikues edhe në lidhje me të sapozgjedhurit në (më falni për shprehjen) “organet e reja të drejtësisë”, që erdhi pas një vetingu mbi 3-vjeçar.
Kur në krye të këtyre organeve vihen ish-hetuesit, ish-gjykatësit, ish-prokurorët e komunizmit, që kanë dënuar politikisht njerëz pa pikë faji, atëherë çfarë pret shtypi shqiptar? Nuk drejtohet dot vallë t’u bëjë një pyetje: more zotërinj, ç’janë këto dokumente? Si mund ta shpjegoni ju zgjedhjen tuaj dhe a është e moralshme kjo? Por askush nuk do “të rrezikojë” dhe kështu, kolektivisht, shkojmë drejt thelbit të sentencës “Çfarë hedh në det, e gjen në kripë”!
Unë kam publikuar vazhdimisht dokumenta të komprometimit të zyrtarëve të lartë me sigurimin e shtetit, qofshin këta titullarë institucionesh, ish-oficerë operativë të sigurimit në poste të larta kyçe e tejet të ndjeshme, qofshin ish-titullarë të drejtësisë enveriste: hetues, prokurorë, gjykatës, të cilët kanë dënuar, kanë përndjekur, kanë thyer jetë njerëzish të pafajshëm, kanë burgosur, dënuar e pushkatuar. Por ja, që ata udhëheqin organet e Drejtësisë së “reformuar”(!) Sigurisht midis tyre ka patur dhe deputetë. Kam bërë detyrën me tagrin ligjor.
Kam bërë raporte; kam kërkuar informacion në bazë të së drejtës që jep ligji për transparencën e institucioneve; kam informuar Parlamentin shqiptar për përmbytjen e institucioneve me ish-sigurimin e shtetit dhe kam kërkuar spastrimin e menjëhershëm të institucioneve nga rikthimi në pushtet i kësaj ish-policie politike e kriminale të diktaturës.
E kam artikuluar fort këtë në foltoren e parlamentit. Në vend të kësaj, kundërpërgjigjja e pushtetit ka ardhur nga parlamenti me një fushatë të gjatë linçimi gjatë gjithë vitit të kaluar, me presione të hapura e bizare, me kërcënime në forma nga më të ulëtat. Të gjitha paditë dhe kallëzimet e mia penale u pushuan.
Mua më vjen habi, se pse duhet të patakset më shumë opinioni me spiunin Nasho Jorgaqi dhe jo me spiunin, ish-ministrin e fundit të brendshëm të diktaturës, Gramoz Ruçin, të akuzuar edhe për vrasjet e 4 martirëve të demokracisë në Shkodër më 2 prill 1991.
Këtë unë nuk e kuptoj. Njerëzit që kanë logjikë duhet t’i bëjnë një pyetje të thjeshtë vetes: si është e mundur që ky antropoid nga viti 1991 e deri më 2020 të bëjë një karrierë marramendëse sa të jetë kreu më i lartë i legjislativit të një Republike? Si është e mundur që në vend që të gjykohej e të jepte llogari për të shkuarën, për krimin, ai ka bërë karrierën më marramendëse?
A ka gjë më të pështirë? A është kjo një pasqyrë e degradimit më të lemerishëm të demokracisë sonë? Ç’kuptim ka liria, cilësia e kësaj lirie me personazhë të errët e të përzishëm në krye të të gjitha pushteteve? Pse nuk reagoi opozita për këtë publikim? Po mediat? Nuk po flasim për shoqërinë civile, se ajo as që ka ekzistuar ndonjëherë në Shqipëri.
Gjetja e dokumentit për kreun e Parlamentit shqiptar, me pseudonimin “Cigarja”, më shpjegoi shumëçka nga situata e rëndë e fushatës së linçimit që më detyroi të lë përkohësisht atdheun. Sepse mizëria e ish-sigurimsave të rikthyer në poste të larta të pushtetit na paskësh pasur sivëllain e tyre në krye të parlamentit! Dhe kuptohet, siguria ime dhe e familjes sime, ishte më se e siguruar në duart e këtyre bishave.
Kthehemi te problemi i përfshirjes së shkrimtarëve dhe artistëve shqiptarë me sigurimin e shtetit komunist. Në dijeninë time janë disa dhjetëra “Akt-ekspertiza” të shkrimtarëve kundër kolegëve të tyre shkrimtarë e poetë. Disa prej këtyre ekzemplarëve janë botuar prej kohësh në shtyp, tok me sensacionet dhe gjithashtu me “avokatët e djallit”, që nuk mungojnë.
Shumë “akt-ekspertiza” nuk janë botuar. Që në vitin 2012 në ISKK kemi patur një projekt “Manifestet e turpit”, rreth kësaj dukurie të komunizmit shqiptar. Projekti nuk u realizua, për shkak të rezistencës burokratike që hasëm në aksesin e arkivit të SHISH, ndërkohë që projekti u shty, për t’iu rikthyer në një kohë tjetër.
Gjatë kësaj kohe, nga arkiva të tjera të AQSH ose MPB kam ndeshur në dokumenta të tillë, që më bënë të mendohem mbi natyrën dhe kontekstin e rekrutimit. Shpesh këto “akt-ekspertiza” rënduese, që kanë çuar deri në pushkatim poetë, u kërkoheshin shkrimtarëve nga instanca të larta të sigurimit apo organet e hetuesisë. Këta nuk i gjeni në dosje si të rekrutuar me pseudonime, sepse quheshin “ndihmës” ose “ekspertë” të organeve hetimore. Ndonëse dëmin e tragjeditë e ka shkaktuar faktikisht, kjo kategori nuk figuron të ketë dosje, as rekrutim klasik me pseudonim. Ngjashëm me rastin i Diana Çulit.
Ndryshon kategoria e njerëzve të zellshëm, që bëjnë formulën e betimit, si “Dragoi”. Ata janë të përbetuarit për t’i shërbyer me zell sigurimit dhe janë të gatshëm të hyjnë në “brirë të djallit”, për ta shpartalluar “armikun e klasës e të partisë”.
Ka dhe një kategori të tretë, shkrimtarë të cilët janë viktima të presionit të paimagjinueshëm fizik e psikologjik, pra të bashkëpunimit “me shtrëngim”. Pa njohur kontekstin, rrethanat dhe thelbin e çështjes nuk mund të gjykosh mbi këdo. Sigurisht trajtimi i bashkëpunimit të shkrimtarëve me sigurimin duhej bërë kur arkivat ishin ende të padëmtuara e të pamanipuluara, por nuk jam dakord, që shkrimtarët të bëjnë përjashtim nga pjesa tjetër e shoqërisë. Edhe ata janë njerëz si gjithë të tjerët, që janë ndikuar nga frikërat e zelli, nga ambicia dhe karriera.
Nëse do të duhej të trajtohej pastërtia e figurës (dhe duhej të ishte bërë), para se të mbërrinim te shkrimtarët, janë politikanët ata, elita politika që harton ligjet, merr vendimet dhe ka përgjegjësi direkte për gjendjen shoqërore. Ata duhej e duhen kaluar patjetër në sitë të imët për të shkuarën e për të tashmen e tyre.
MAPO: Ka gjithashtu një kuriozitet për mënyrën e zotërimit të këtyre dokumenteve nga ana juaj, pasi ligjet në fuqi vijojnë të ruajnë identitetet e bashkëpunëtorëve të sigurimit. A do të duhet që zbulimi i tyre të bëhet për të gjithë dhe nëse bëhet një lustracion i tillë çfarë do të ndryshonte në qasjen ndaj shkrimtarëve të njohur të asaj kohe, futja e teksteve të tyre në kurrikulat e shkollave etj.
A.T: Nuk ka asnjë kuriozitet, por ata që e ngrenë këtë pyetje janë të prekurit direkt, të pezmatuarit dhe të frikësuarit. Për një ish-drejtues institucioni si unë, që ka pasë punë me arkivat, nuk ka asfarë kurioziteti zotërimi i dokumentave.
Nga arkivi dokumenti merret me fotokopje ose me fotografim. Njësoj si në Bibliotekë Kombëtare, për shembull. Këto fotokopje apo fotografime do t’i mbash, shumëfishosh, sipas nevojës. Ku qëndron këtu kurioziteti? Është njësoj sikur të thuash: hej, si guxon t’i përdorësh faksimilet, fotot apo fotokopjes që ke marrë ne Bibliotekë?
Unë nuk kam asnjë interes përfitues, ekonomik apo komercial me dokumentat, përveç pasionit dhe detyrimit për të vërtetën, për higjienën morale e sanitare të shoqërisë. Cili qenka ai ligj në fuqi që vijoka të ruajë “identitetin e bashkëpunëtorëve të Sigurimit”? Dhe përse? Që t’i përdorë përsëri Sigurimi me riardhjen e tij në pushtet, siç po e bën tashmë gjerësisht? Kjo po, por jo se është në ndonjë ligj.
Po ta kisha unë në dorë, në një situatë të imagjinuar ideale, do t’i kisha publikuar për një natë të vetme krejt dosjet e politikanëve, organeve të drejtësisë, policisë, SHISH etj. etj., si dhe të çdo kategorie që potencialisht mund të bëhet aktor i rëndësishëm shoqëror, madje edhe duke e ditur se po e shkel ligjin.
Do t’i publikoja të gjithë e pastaj, do zgjasja duart vullnetarisht të gjykohesha, por tërë ËC-ja gjigante e një gjysmëshekulli të diktaturës do të pastrohej njëherë e mirë. Por ne jemi në situatën kur kriminelët hartojnë ligje për të mbrojtur llojin e vet. E çfarë të duhet ligji kur nuk demaskon të keqen? Përpjekjet për Lustracion dështuan dy herë. Atëherë do të ketë “lustracion me pahir”. Ata që penguan Lustracionin, nuk mund ta pengojnë rrjedhjen e informacionit që e ndaluan qëllimshëm të dalë.
Atyre që pëshpëritin se paska ligj që i mbron “bashkëpunëtorët e sigurimit” u përgjigjem: – Çfarë ligjesh ka për një makinë propagandistike komuniste si Nasho Jorgaqi, që ka trilluar historitë e “Duelit të heshtur”, apo “heronjve ” dështakë të sigurimit? Çfarë ligjesh ka për ata adeptë recidivistë që na sjellin ditën për diell glorifikimet e kryeterroristit Enver Hoxha me homazhe, pankarta, këngë në RTSH, himnizime nëpër studio, konferenca e ligjërata? Dhe janë deputetë, profesorë e akademikë simahorët e diktatorit.
MAPO: Z. Tufa, ju jetoni jashtë vendit, ku keni kërkuar azil politik për shkak të kërcënimeve gjatë punës suaj si drejtues i Institutit të Studimeve të Krimeve të Komunizmit, pse nuk i bëtë publike këto dokumente atëherë, por i bëni tani? Çfarë dokumentesh posedoni të kësaj natyre, a do të vijoni me këto denoncime?
A.T: Unë mendoj se nëse ka ndonjë institucion që ka denoncuar rregullisht me dokumenta veprimtarinë kriminale të Sigurimit dhe PPSH-së, përjashto këtu dy a tre persona privatë, kemi qenë ne në ISKK. “Menjëherë” apo “dalëngadalë”, këto janë ndajfolje kohe, që nuk thonë asgjë kur bëhet fjalë për një proces të vazhdueshëm e që vijon.
Me kaq sukses mund të pyesni kështu qysh për publikimin e parë, të midisëm apo të parafundit? Po pse, pyetje është kjo? Këtë pyetje e kam dëgjuar vazhdimisht, sa herë publikonim dokumenta për ndonjë të ngjashëm të “Dragoit”. I njëjti avaz: “Pse tani dhe jo më parë?”. Unë nuk e quaj pyetje normale këtë. Mos kam prerë kënd në besë dhe nuk e pranon të vërtetën e dokumentit me vonesë? Mos e vërteta ka afat skadence? Kur kam ndeshur dokument e kam publikuar dhe përsëri do vazhdoj ta bëj.
Kjo pyetje sugjeron se kam pasur dokumente, por i ruajta se i mëshirova apo kisha frikë? Jo! Beteja me ish-Sigurimin është një beteje e përditshme! Unë vazhdimisht kam akuzuar me fakte dhe dokumenta. A mos duhet të shqetësohem se mos atyre po u prishet karriera?
Shqetësimi im është se kjo trashëgimi e zezë erdhi sërish në pushtet dhe kauza që ngremë pak njerëz si unë, ndonjë shoqatë, arkiv apo bashkëmendimtarët tanë ka të bëjë me refuzimin kategorik të ish oficerëve të sigurimit dhe spiunëve të tyre në institucionet e sotme që duhet të ishin demokratike.
Ne jemi akuzues në bazë faktesh. Është derdimene të na akuzojnë pse i shërbejmë të vërtetës. Dokumentat që kam janë të larmishme, të shumtë dhe bindës. Sapo dikush të hapë gojën, jam në gjendje t’ia mbyll me dokument. Në mos unë, të tjerë si unë. Por nuk bëhen të gjitha menjëherë. Në vazhdimësi do të shikoni se kush shqetësohet, acarohet dhe sulmon, e ka mizën në kësulë.
MAPO: Pse sipas jush është ende i pranishëm dhe i rrezikshëm ish-Sigurimi i Shtetit në institucione? Si e shihni këtë ndikim?
A.T: Është çështje formimi, betimi, adrenaline. Është kategori psikike që ka shijuar eliksirin e zi të xhelatit. Ata e kanë humbur pafajësinë dhe nga krimet e djeshme nuk e kanë fare problem të jenë vegël e verbër për krimet e sotme, korrupsionin, trafikun dhe krimin e organizuar.
Janë pikërisht këta laboratori gjenetik ku klonohen përbindëshat e krimit politiko-ordiner. Rikthimi i ish-Sigurimit (brezi i viteve ’70-80) në postet kyçe të institucioneve më të rëndësishme të shtetit është instalimi i bazës së një diktature, paradhoma e diktaturës.
Tani, o shteti demokratik dhe normat demokratike, o ish-Sigurimi i shtetit komunist. Janë dy gjëra që nuk rrinë bashkë, që e përjashtojnë ndërsjelltësisht ekzistencën e njëri-tjetrit. Siç shihet te ne ka marrë të përpjetë ish-Sigurimi, që dihet kujt i shërben.
MAPO: Denoncimi juaj u bë shkak për hapjen e një debati publik, ku pati pozicionime pro dhe kundër veprimit tuaj. Çfarë tregon ky debat pas 30 vitesh që është rrëzuar sistemi komunist? A është tregues se shoqëria shqiptare nuk ka arritur të bëjë dot një ndarje të vërtetë dhe përfundimtare me të shkuarën, nuk është akoma e qartë se kush ishin të mirët dhe të këqijtë? Kjo paqartësi mund të vërehet dhe në komentet e lexuesve, ku shihet një ndasi e fortë ideologjike, ku shumë prej tyre vijojnë të mbrojnë sistemin komunist dhe sjelljen e ish-sigurimit ndaj luftës së klasave…
A.T: Të kesh neveri pjellën më të ndyrë të komunizmit gjenocidial shqiptar, Sigurimin e Shtetit, është testi minimal për njerëzit që i kanë dy fije mend në kokë. Të tjerët janë që futen me feçka të maskuara nëpër komente, më saktë lloqet që ata prodhojnë flasin vetë dhe në fakt, janë autoportreti më i pamëshirshëm kolektiv, se kush janë.
Duke sharë ndyrë në një shqipe të bastarduar, këta astralë të ulët, përveçse tregojnë dangën toksike që ka lënë komunizmi ndër breza, ata nuk ia kanë as idenë se po na vizatojnë portretin dhe autoportretin e tyre të neveritshëm. Pasojat e komunizmit shfaqen demonstrativisht në logjikën, në zellin, në verbërinë – derivate të ligësisë së parëlindur e të ardhangur ndër breza zombish ideologjikë.
Komunizmi ka krijuar plantacione të begata me zombi në seri, gjenerata lakuriqësh, që tërë jetën do vërtiten e përplasen në muret e zgafellës dhe golleve, pa gjetur shtegdalje në liri. Poeti nobelist polak, Czeslav Milosh përdor për ta metaforën “mendja e robëruar”. Për mua ata përbëjnë, më e shumta – veçse një kuriozitet të përzishëm sociologjik.
Si rregull, as që i lexoj, me përjashtim të ndonjë sirene të vyshkur diabetike për shkak të karameleve pa karar të xhaxha sigurimsave dhe xhaxha agjentëve. Unë nuk mendoj se çështja e shtruar kalon pa debat. Debatet bëhen, por jo në studiot e parvenyve të politikës. Ato bëhen lirshëm në ambiente miqësore, kafene, midis studentëve e pedagogëve.
Tribunat tona mediatike e televizive, me ndonjë përjashtim fort të rrallë, kanë shndërruar në ambiente false, servile dhe acide që e mbysin debatin. Gjendja është tej çdo përfytyrimi e errët dhe e dëshpëruar. Kjo është pasojë e drejtpërdrejtë e mungesës së drejtësisë, mungesës së reflektimit, mosdënimit të krimeve të diktaturës dhe lejimi i trashëgimisë se inkriminuar njerëzore të diktaturës të riciklohet në pushtetet ekonomike, politike e kulturore.
Nëse nuk gjejmë forca për ta ndryshuar këtë gjendje, atëherë shkojmë drejt mpiksjes së një atmosfere muzgu të palëvizshëm shoqëror, të cilin Elias Kaneti e quante “atmosferë varrezash”. Shtoj nga vetja ime: “varrezash të dhunuara”.
