Në sajë të punës tonë apo njohjeve familjare dhe shoqërore na duhet të takojmë shumë njerëz të profileve të ndryshme çdo ditë.
Të njohur e të panjohur, biznesmenë, politikanë, gazetarë, artistë etj por të gjithë shqetësohen për pasiguritë që ofron e ardhmja.
Njëri prej tyre, një ditë më tregonte: “Pak vite më kanë mbetur për të punuar dhe dalë në pension së bashku me gruan. Shkova dhe u interesova te zyra e Institutit të Sigurimeve Shoqërore (ISSH) për pensionin, pasi sa më shumë më afron koha e daljes në pension, aq më shumë më kap paniku.
“E di ç’më thanë tek ISSH-ja? Pensioni im, për një kohë pune prej mbi 40 vitesh, do të jetë rreth 18 mijë lekë, ndërsa i gruas rreth 16 mijë lekë. Të them të drejtën u mërzita sa dhe gjithë këto ditë kemi qenë të shqetësuar. Të gjithë e dimë që pensionet te ne janë të ulëta, por nuk e mendoja kurrë që me gjithë ato vite që kam paguar kontribute të më dilte një pension qesharak.
Kam punuar 20 vjet në punë shteti dhe 20 vjet në biznesin tim privat dhe i kam paguar të gjitha detyrimet. Mendoja se do të merrja diku te 50 apo 60 mijë lekë në muaj, sepse edhe pagesat mujore kanë qënë të tilla. Po tani s’di ç’të bëj?! Sado që kam punuar gjithë jetën e kam vënë “dy lekë” mënjanë, nuk mundet të mbahem me ato kursime dhe t’u bëhem barrë fëmijëve të mi”.
Njohim shumë njerëz që kanë paguar me miliona lekë sigurime shoqërore, 24.5% të pagës dhe 3.4% sigurime shëndetësore dhe kur vjen mosha e pensionit, sa marrin? Maksimumi 40 mijë lekë. Ndaj ka kaq shumë konflikte sot në familje, sepse të moshuarit shpeshherë bëhen barrë financiare për të rinjtë. Dhe jo se fëmijët nuk i duan prindërit e tyre, apo nipërit e mbesat nuk i duan gjyshërit, por sepse shumë prej tyre nuk kanë të ardhura të mjaftueshme për të përballuar kostot e jetesës.
Dhe, përveç fëmijëve, të kesh dy të moshuar në shtëpi që kanë nevojë për shumë shërbime, të cilat kushtojnë, bëhen shkak për situata jo të këndshme familjare dhe krijojnë kriza të mëdha sociale.
Situata është e tillë pasi sigurimet shoqërore janë skemë sociale, shteti jonë vend social, dmth do kujdeset me pagesat/taksat e mia/pensionin tim dhe njerëz që kurrë nuk kanë kontribuar në skemën e pensionit shtetëror, pra edhe pse ke 40 vjet që paguan sigurime shoqërore, ti nuk i ke paguar për veten, por për shoqërinë.
Tre kolonat e pensionit (Shtetëror, i vendit të punës, Privat)
Në Shqipëri, 1.2 persona punojnë dhe 1 merr pension ndërsa në botë ky raport është 4-5 me 1.
Aktualisht rezultojnë rreth 800 mijë kontribues të rregullt të sigurimeve shoqërore dhe nga këto, rreth 600 mijë persona që përfitojnë nga këto sigurime.
Por sa përfitojnë realisht këta persona?
Paga mesatare në vitin 2020 ishte 54,951 lekë, ndërsa pensioni mesatar në qytet ishte 15,732 lekë.
Pensioni mesatar është aktualisht 57% e gjysmës së pagës mesatare, duke e klasifikuar pjesën dërrmuese të pensionistëve në normën e varfërisë.
E ARDHMJA
E ardhmja nuk duket optimiste. Kriza me skemën e pensioneve në Shqipëri është edhe më serioze nga ajo çfarë duket. Teksa çdo vit subvencioni nga shteti rritet, raporti midis kontribuuesve dhe përfituesve po ulet me një ritëm shumë të shpejt.
Në janar të këtij viti, INSTAT raportoi se numri i personave mbi 60 vjeç arriti në 619 mijë. Brenda një viti, numri i tyre u rrit me 14,600 persona. Në krahasim me vitin 2016, numri i tyre është rritur me 95 mijë, ose 18%.
Deri më 2051, grup mosha mbi 60 vjeç do të përbëjë rreth 35% të popullsisë.
Sipas Dokumentit të Politikave të Pensioneve, të hartuar nga qeveria, në vitin 2030 do të ketë po aq individë që paguajnë kontribute, sa edhe pensionistë. Por problemi real është se çfarë ndodh më pas.
Madje, sipas Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë Gent Sejko, skema e pensioneve po rrezikon Buxhetin e Shtetit.
Përfundim të ngjashëm ka ndarë më herët edhe Kontrolli i Lartë i Shtetit në raportin e auditit të zhvilluar në Institutin e Sigurimeve Shoqërore nga ku rezultoi se numri mesatar i kontribuuesve për sigurimet shoqërore rezultoi në 642.400 në vitin 2020, duke u ulur me mbi 17.700 në raport me 2019-ën.
ZGJIDHJA
Nëse shohim skemat e pensioneve që përdorin shtetet Perëndimore do të thotë se ka ende shpresë.
Përveç Shqipërisë dhe Serbisë, të gjitha vendet e tjera, përfshirë edhe ato fqinje, kanë ndërtuar kolonën e dytë dhe të tretë të pensioneve duke kaluar automatikisht në mbrojtjen dhe garantimin e pensioneve për qytetarët e tyre. Ose thënë më qartë, paguaj për të gjithë skemat kolona parë(sigurimet shoqërore), paguaj për vete kolona e dytë dhe e tretë.
Si funksionon skema private e pensioneve në krahasim me atë shtetërore dhe çfarë përfitimesh ka?
Një qytetar në Shqipëri paguan për sigurimet shoqërore 24.5% të pagës plus 3.4% sigurime shëndetësore, nga ku ku 16.7% i paguan punëdhënësi dhe 11.2% punëmarrësi dhe të dyja shkojnë në një llogari, ku të dyja janë shpenzime të kompanisë.
Një qytetar paguan vetëm për pensionin shtetëror 21.6% të pagës, mesatarisht 35 vite të jetës së tij. Për ata që kanë pagë minimale (24 mijë lekë) për 35 vjet derdhin rreth 2.2 milionë lekë që ja paguajnë shtetit. Ndërsa ai që ka pagën maksimale (105 mijë lekë) për 35 vite i paguan shtetit më shumë se 9.5 milionë lekë.
Kur vjen puna tek përfitimi, mesatarisht një qytetar shqiptar arrin ta përfitojë pensionin e shtetit për 15 vjet. Për ata që kanë derdhur kontribute mbi bazën e pagës minimale, do të dalin me një pension mujor 14.500 lekë, ndërsa ai që ka derdhur kontribute mbi bazën e pagës maksimale do të ketë një pension shtetëror mujor prej 35 mijë lekësh. Këtu po flasim për pensionet e qytetit, sepse pensionet rurale janë histori më vete, janë shumë herë më pak se ato të urbane.
Po ti referohemi të njëjtës pasqyrë të derdhjes së kontributeve mbi pagën minimale dhe maksimale, por tani jo më në shtet por në Fondin e Pensionit Privat, çfarë ndodh?
