Para 25 vjetёsh (07.02.2017) u nёnshkrua Marrёveshja e Maastricht-it e BE-sё. Kjo marrёveshje pёrmban edhe norma tё rrepta pёr anёtarёsimin nё euro, tё njohura si kriteret e konvergjencёs.
Dy kriteret mё tё rёndёsishme tё Marrёveshjes sё Maastricht-it kanё tё bёjnё me disiplinёn buxhetore. Borxhet e reja tё njё vendi nuk duhet tё tejkalojnё kuotёn e 3% tё rendimentit ekonomik dhe borxhet e pёrgjithshme nuk duhet tё jenё mё shumё se 60% e produktit bruto nё vend. Pёr kёto kritere ka insistuar nё radhё tё parё Gjermania, ndonёse ideja me 3% fillimisht ёshtё hedhur nga njё francez i ri.
Guy Abeille ishte njё nёpunёs i thjeshtё nё Ministrinё e Financave nё Paris, kur nё vitin 1982 ai mori njё mandat, qё tё konceptojё pёr presidentin rregulla tё thjeshta pёr kufizimin e deficiteve buxhetore. Asokohe borxhet shtetёrore kёrcёnonin tё dilnin jashtё kontrollit pёr shkak tё eksperimentit socialist tё presidentit tё zgjedhur njё vit mё parё Francois Mitterand.
Nё atё periudhё borxhet e reja nё Francё pёrbёnin pikёrisht 2,6% tё rendimentit ekonomik. Guy Abeille mendoi: Njё pёr qind kufiri maksimal pёr deficite buxhetore do tё ishte jo realist, edhe dy pёr qind do ta kishin vendosur qeverinё nёn presion. Kёsisoj ai vendosi tre pёr qind. Kaq thjesht dhe arbitrarisht lindi kjo formulё magjike, qё mё vonё u pranua si njё ndёr kriteret mё tё rёndёsishme nё bisedimet pёr Marrёveshjen e Maastricht-it pёr Unionin Monetar.
Edhe kuota e 60% pёr borxhin e pёrgjithshёm ka natyrё arbitrare, thotё Oliver Sievering nga shkolla e lartё pёr administratёn publike dhe financat nё Ludwigsburg. Kjo pёr arsyen, se nё vitet 1990 borxhi pёr shumё vende pёrbёnte rreth 60% tё produktit bruto nё vend. Kёto dy shifra hynё nё historinё ekonomike. “Nёse ekonomia rritet nominalisht me 5%, atёherё borxhet e reja lejohen tё rriten me 3%. Tre tё pestat janё 60 pёr qind”.
Shpejt u bё e qartё, qё rritja vjetore me pesё pёr qind ishte utopi. Po ashtu, si edhe kuota e 60% pёr vendet si Belgjika, Italia dhe Greqia. Por atёherё u mjaftuan duke argumentuar, se situata e borxheve nё pёrgjithёsi do tё zhvillohej nё drejtim pozitiv dhe vёmendja u pёrqendrua tek kriteri i 3%. Pёrveç Greqisё tё gjithё kandidatёt pёr nё zonёn e euros nё vitin 1998 kishin njё deficit buxhetor nёn 3%.
Disa vende pёrdorёn truke, duke pёrfshirё edhe Gjermaninё. Qeveria federale ia shiti aksionet e Telekomit gjerman dhe tё Postёs gjermane bankёs shtetёrore KfW, pёr tё reduktuar borxhet. Italia madje pёr njё kohё tё shkurtёr aplikoi njё taksё pёr Europёn, pёr t’ua kthyer qytetarёve atё pas aplikimit tё euros.
Dy kriteret e Maastricht-it duhet tё respektohen edhe pas anëtarёsimit nё klubin e euros, nё mёnyrё qё monedha e pёrbashkёt tё qëndrojё mbi njё bazё solide. Pёr kёtё insistoi qeveria gjermane. Por pikёrisht Gjermania nё vitin 2002 e tejkaloi bashkё me Francёn kufirin e deficitit. Bashkё tё dy vendet mё tё fuqishme tё euros ia dolёn qё tё pengojnё ndёshkimin me miliarda dhe qё t’i zbusin rregullat e rrepta.
Oliver Sievering: “Kjo ishte shumё e dёmshme pёr disiplinёn tregtare nё tё gjithё zonёn e euros, sepse shumё vende tё tjera thoshin, qё nёse Gjermania dhe Franca nuk u pёrmbahen shumё kritereve, atёherё pёrse duhet t’u pёrmbahemi ne?”.
Nё pikёn kulmore tё krizёs financiare pothuajse tё gjitha vendet e shkelёn kriterin. Tani ndonёse shumica e vendeve tё euros sёrish e kanё nёn kontroll deficitin buxhetor, sa ka tё bёjё me borxhet e pёrgjithshme, nё vitin 2015 nuk e arritёn kuotёn e 60% tri shtete baltike, si dhe Çekia, Sllovakia dhe Luksemburgu. Gjermania edhe pse nё vitin 2016 pati ulje tё boxheve, me rreth 70% kuotё borxhi kundrejt produktit bruto nё vend ende vazhdon tё jetё mbi normёn e lejueshme.
Ndonёse kriteret e Maastricht-it janё shkelur me qindra herё, asnjёherё nuk ёshtё marrё masё, vё në dukje Sievering: “Askush nuk do t’i vendosё tjetrit njё gjobё, sepse e di mirё, qё nё pak vjet mund ndodhet vetë nё njё situatё tё ngjashme dhe do tё gёzohej qё ta privilegjonin”, thotё Sievering. Me fjalё tё tjera: mёkatarё tё mundshёm gjykojnё pёr mёkatarёt aktualё.
Edhe pse letra ёshtё e durueshme dhe mekanizmat e ndёshkimit nuk funksionojnё si duhet, ekonomisti i konsideron rregullat tё pashmangshme. Vetёm duke i mbikëqyrur dhe duke folur pёr to, ndikon efekti disiplinues.
