Pavarësisht një viti rekord zgjedhor në 2024 – kur më shumë se gjysma e popullsisë globale shkoi në votime – Indeksi i Demokracisë i EIU (Njësisë së Inteligjencës Ekonomike) regjistroi një rënie tjetër sa i përket demokracisë. Rezultati mesatar ra në 5.17, më i ulëti i tij që nga fillimi i indeksit në 2006, nga 5.23 që ishte në 2023.
Vetëm 45% e popullsisë së botës jeton në një demokraci, 39% nën sundim autoritar dhe 15% në “regjime hibride” që kombinojnë demokracinë elektorale me tendencat autoritare.
Sipas vlerësimeve të Njësisë së Inteligjencës Ekonomike, në ditët e sotme vetëm 6 për qind e popullsisë së botës jeton në një demokraci të plotë, pra të arrirë. Pjesa tjetër e botës jeton ose në demokraci hibride, ose më sisteme autoritare, apo edhe mungesë demokracie.
Indeksi i Demokracisë 2024 ofron një analizë të detajuar të tendencave politike në nivel vendi, rajonal dhe global. Duke u mbështetur në të dhënat gjithëpërfshirëse, ai shqyrton sesi rritja e pakënaqësisë me modelet demokratike po nxit kërkesën për forma të reja të përfaqësimit politik dhe duke ndikuar në qeverisjen, politikë-bërjen dhe mjedisin më të gjerë operativ.
Në bazë të këtij indeksi, Shqipëria pozicionohet më keq në rajon, në vendin e 66, mes Ganës dhe Sri Lankës. Serbia (64) Maqedonia e Veriut (62), Mali i Zi (50), Sllovenia (30), Greqia (25) janë vendet e rajonit tonë, të gjitha të pozicionuara shumë më mirë në indeksin e Demorkacisë 2024.
“Ndërsa autokracitë duket se po forcohen, siç tregohet nga tendenca e indeksit që nga viti 2006, demokracitë e botës po luftojnë për mbijetesë,” thotë Joan Hoey, Drejtoresha për Indeksin e Demokracisë. “Shkaqet e këtij recesioni të zgjatur të demokracisë janë komplekse. Në raportin e këtij viti, ne diskutojmë faktorët që kanë nxitur pakënaqësinë popullore me sistemet politike demokratike gjatë dy dekadave të fundit, duke çuar në ngritjen e popullaritetit të kryengritësve politikë si Donald Trump, Nigel Farage, Javier Milei dhe Marine Le Pen. Nëse kryengritësit vijnë në pushtet dhe dështojnë të përmirësojnë qeverisjen, qytetarët rrezikojnë të përmirësojnë jetët e tyre, pakënaqësia dhe polarizimi politik do të rriten.”
Rënia e rezultatit të indeksit të përgjithshëm në vitin 2024 u nxit nga ndryshimet në çdo rajon të botës me përjashtim të Evropës Perëndimore, rezultati mesatar i indeksit të së cilës u përmirësua me diferencën më të vogël të mundshme (0,01 pikë) dhe Amerikës së Veriut, rezultati i së cilës mbeti i njëjtë. Pesë rajonet e tjera regjistruan një rënie në rezultatin e tyre mesatar të indeksit, me regresionet më të mëdha të ndodhura në Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut (-0,11) dhe Azi dhe Australazi (-0,10).
Në vitin 2024, dy kategoritë e indekseve që shënuan rëniet më të mëdha ishin funksionimi i qeverisë dhe procesi zgjedhor dhe pluralizmi. Rezultati i fundit ra me 0,08 krahasuar me vitin 2023, gjë që ishte zhgënjyese duke pasur parasysh se shumë vende shkuan në votime në vitin 2024. Sipas llogaritjeve të , 75 vende zhvilluan zgjedhje me shtrirje kombëtare, duke përfshirë tetë nga dhjetë vendet më të populluara në botë (Bangladesh, Brazil, Indi, Rusi dhe Indonezi, Meksikë, Pakistan). Ky “votim” dha disa rezultate pozitive. Në shumë vende, votuesit hodhën poshtë qeveritë që nuk kishin dhënë. Megjithatë, shumë zgjedhje nuk ishin të lira dhe të ndershme dhe parakushtet e tjera të demokracisë, si liria e fjalës dhe asociimit, mungonin. Rezultati për procesin zgjedhor dhe pluralizmin ra në çdo rajon, përveç Evropës Perëndimore dhe Amerikës së Veriut.
Keqqeverisjet janë një nga arsyet kryesore të përkeqësimit të indeksit të demokracive. Bllokimi, mosfunksionimi, korrupsioni, transparenca e pamjaftueshme dhe mungesa e llogaridhënies kanë minuar besimin e publikut te qeveritë, partitë politike dhe politikanët. Në shumë vende, grupet e fuqishme të interesit dhe të pasurit ushtrojnë ndikim. Qeveritë ia transferojnë vendimmarrjen organeve të pazgjedhura. Qytetarët mendojnë se nuk kanë kontroll mbi qeveritë e tyre. Si rezultat, besimi popullor në institucionet demokratike ka rënë për shumë vite dhe në shumë vende, duke ndihmuar në abuzimin e pushtetarëve ndaj pushtetit, në vitin 2024.
