Partia Demokratike publikoi dje propozimin e saj në lidhje me Reformën në Drejtësi për pikën që ka të bëjë me çështjen e Vetting-ut. Propozimi i PD përbëhet nga 5 hapa përmes të cilave përcaktohen aplikimet, shqyrtimi nga Komisioni Ad Hoc i Kuvendit, ankimi ndaj vendimit të komisionit, përzgjedhja e kandidaturave nga Komisioni Ad Hoc, pranimi ose refuzimi nga Kuvendi
Hapi 1: Aplikimet
Avokati i Popullit shpall thirrjen për paraqitjen e aplikimeve për 3 (tre) kategori pozicionesh në strukturat e Vetting–ut: a) Komisionerët, b) komisionerët publikë dhe c) gjyqtarët e Dhomës së Apelit. Avokati i Popullit është i detyruar të shpallë në faqen ëeb të gjitha kandidaturat që kanë aplikuar pranë tij. Në rast mungese formale dokumentesh të kërkuar sipas ligjit, Avokati i Popullit fton kandidatin përkatës për plotësim dokumentacioni. Në fund të afatit të aplikimit, Avokati i Popullit harton listën e kandidatëve duke përfshirë pa përjashtim çdo kandidat që ka aplikuar, pavarësisht plotësimit ose jo të dokumentacionit. Lista i dërgohet Kuvendit bashkë me dokumentacionin dorëzuar të çdo kandidati. Ky proces zhvillohet me monitorim të Operacionit Ndërkombëtar të Monitorimit (ONM).
Zgjedhja në këto funksione publike kushtetuese kryhet nëpërmjet kandidimit të lirë e të papenguar të kandidatëve që përmbushin kriteret e 1) aftësisë profesionale, 2) pastërtisë së figurës (ligji i dekriminalizimit), 3) integritetit moral (pasuria); 4) nuk kanë qenë gjyqtarë, prokurorë apo hetues të përfshirë në gjyqe politike apo në Sigurimin e Shtetit deri në vitin 1991, si dhe 5) nuk kanë marrë pjesë në hartimin e dispozitave kushtetuese dhe ligjore të Reformës në Drejtësi. Kandidatët deklarojnë një apo më shumë prej pozicioneve për të cilin kandidojnë.
Kriteret kushtetuese dhe ligjore për secilin aspekt të vlerësimit duhet të jenë të arsyeshme dhe në përputhje me qëllimin e funksionit publik, të detajuara dhe të qarta. Çdo kriter duhet të jetë i matshëm, i verifikueshëm dhe i provueshëm me dokumentacion ligjor apo në çdo formë tjetër të lejuar nga ligji. Dokumentacioni provues i përmbushjes së kritereve duhet të jetë i standardizuar në formularë, si dhe i aksesueshëm lirisht.
Hapi 2: Shqyrtimi nga Komisioni Ad Hoc i Kuvendit dhe roli i ONM (Operacioni Ndërkombëtar i Monitorimit)
Lista e kandidatëve sipas Hapit 1 i dërgohet Kuvendit. Kuvendi krijon 2 komisione ad hoc, një me 12 anëtarë dhe një me 6 anëtarë (në të dyja rastet përbërja është 50% – 50%).
Komisioni me 6 anëtarë shqyrton kandidatët dhe verifikon përmbushjen e kritereve të shpallura për kandidim. Çdo kandidat vlerësohet individualisht mbi bazën e dokumentacionit të paraqitur. Organet shtetërore kanë detyrimin e bashkëpunimit me komisionin dhe i japin akses në çdo dokumentacion apo të dhënë që shërben për verifikimin e dokumenteve dhe fakteve të paraqitura nga kandidatët.
Komisioni ka të drejtë të marrë vendim (që përbën akt administrativ) të bazuar plotësisht dhe vetëm në prova dhe ligj, për përjashtimin e një kandidati që nuk plotëson kriteret. Në fund të procesit të seleksionimit do të dalin 3 (tre) lista: (a) lista me kandidatët për komisionerë, b) lista me kandidatët për komisionerë publikë dhe c) lista me kandidatët për gjyqtarë);
Çdo kandidat i përjashtuar ka të drejtë të marrë informacion menjëherë për arsyet e përjashtimit.
Vëzhgues nga Operacioni Ndërkombëtar i Monitorimit kanë të drejtë të marrin pjesë në seancat e shqyrtimit të kandidatëve pa asnjë kufizim. Kjo trupë ka të drejtë të ketë akses të plotë dhe të papenguar tek çdo dokumentacion që administron komisioni. Gjithashtu, ONM ka të drejtë të dorëzojë pranë komisionit ad hoc dokumentacionin që vërteton kushtet e ndalimit të ushtrimit të funksionit në përputhje me Ligjin e Dekriminalizimit dhe që nuk disponohen nga institucionet shqiptare. Pas përfundimit të shqyrtimit të kandidatëve nga komisioni ad hoc, ONM ka të drejtë t’i dorëzojë Kuvendit një raport të detajuar me vlerësim për secilën kandidaturë, sipas kritereve kushtetuese dhe ligjore dhe dokumenteve dhe provave të administruara nga komisioni. Raporti i vihet menjëherë në dispozicion çdo deputeti.
Hapi 3: Ankimi ndaj vendimit të komisionit
Kandidatët e përjashtuar nga komisioni ad hoc kanë të drejtë të ankohen ndaj vendimeve administrative të komisionit ad hoc sipas Hapit 3, në Gjykatën Kushtetuese. Gjykata Kushtetuese shqyrton me procedurë prioritare ankimet e kandidatëve. Vendimet e gjykatës i njoftohen menjëherë Kuvendit. Kandidatët e pranuar me vendim të gjykatës përfshihen në listën për të cilën kanë kandiduar.
Hapi 4: Përzgjedhja e kandidaturave nga Komisioni Ad Hoc
Komisioni me 12 anëtarë
Komisionerët e KPK: Ky komision do të zgjedhë 12 komisionerët e Komisionit të Kualifikimit. Zgjedhja do të bëhet pa debat përmes një votimi të fshehtë elektronik ku secili anëtar i komisionit voton për 1 kandidat. Softëare do të mundësojë që në qoftë se një kandidat është votuar një herë nga një votues, ai nuk mund të votohet për së dyti nga një votues tjetër. Ky proces mundëson që zgjedhjet të jenë sekrete duke shmangur kështu etiketimin politik të kandidatëve. Në përfundim do të dalë një listë me 12 emra që janë kandidatët për komisionerë.
Komisionerët publikë: Po ky komision do të zgjedhë edhe 2 komisionerët publikë (përsëri pa debat dhe përmes një votimi të fshehtë elektronik). 2 kandidatët që marrin më shumë vota do të quhen fitues. Në qoftë se 2 ose më shumë kandidatë marrin një numër të barabartë votash, fituesi zgjidhet me short midis tyre.
Komisioni me 6 anëtarë
6 gjyqtarë të Dhomës së Apelit: Ky komision do të zgjedhë në fillim 6 nga 7 gjyqtarët e Dhomës së Apelit. Edhe në këtë rast zgjedhja do të bëhet pa debat përmes një votimi të fshehtë elektronik, ku secili anëtar i komisionit voton për 1 kandidat. Softëare do të mundësojë që në qoftë se një kandidat është votuar një herë nga një votues, ai nuk mund të votohet për së dyti nga një votues tjetër. Ky proces mundëson që zgjedhjet të jenë sekrete duke shmangur kështu etiketimin politik të kandidatëve. Në përfundim do të dalë një listë me 6 emra që janë 6 kandidatët për gjyqtarë të Dhomës së Apelit.
Gjyqtari i shtatë: Ky komision do të zgjedhë edhe gjyqtarin e shtatë të Dhomës së Apelit, midis kandidatëve të mbetur pas votimit të parë (minus ata të gjashtë që u zgjodhën në raundin e parë), duke votuar përmes një votimi të fshehtë elektronik. Kandidati që merr më shumë vota fiton. Në rast barazie votash midis 2 ose më shumë kandidatëve, fituesi zgjidhet me short midis tyre.
Hapi 5: Pranimi ose refuzimi nga Kuvendi
Kuvendi mund të pranojë ose rrëzojë listën e kandidatëve në bllok me një shumicë të cilësuar (2/3). Pra, nuk është e mundur të pranojë ose rrëzojë vetëm një pjesë të listës. Në qoftë se Kuvendi e rrëzon listën, Komisionit ad hoc do i duhet të nxjerrë një listë të re. Kandidatët e listës së rrëzuar ripërfshihen në listat fillestare (kjo ndihmon që lista të mos ezaurohet qëllimisht dhe të dështojë procesi). Lista e dytë do të quhet e pranuar në qoftë se nuk rrëzohet nga Kuvendi, me shumicë të cilësuar, brenda 30 ditësh.
Komision parlamentar ad hoc si organ Vetting-u
Shënim: Propozimi i mësipërm parashikon si organ Vetting-u një komision parlamentar ad hoc në përputhje të plotë me footnote 15 (16 në shqip) tek opinioni final. Komisioni i Venecias sugjeron këtë komision si organi që bën shqyrtimin e kandidatëve. Komisioni i Venecias nuk flet posaçërisht për Vetting të kandidatëve, ndaj prezumohet që është pjesë përbërëse e procesit të shqyrtimit të kandidaturave. Si i tillë, ky Vetting kryhet nga organi kushtetues shqiptar duke garantuar përgjegjshmërinë e plotë mbi procesin nga një organ i zgjedhur në mënyrë demokratike dhe që i përgjigjet zgjedhësve shqiptarë si Kuvendi. Është ky Kuvend që po miraton këto ndryshime reformuese që kërkojnë konsensus e mbështetje të gjerë e për rrjedhojë zotëron legjitimitetin e procesit dhe nuk është në konflikt interesi, por vepron në kuadër të kontrollit dhe balancave mes pushteteve.
Propozimi shprehet që kriteret e vlerësimit dhe Vetting-ut të kandidatëve duhet të jenë të detajuara. Kjo e bën objektiv dhe të matshëm vlerësimin dhe nuk lë shteg për diskrecion dhe subjektivizëm dhe siguron njëtrajtshmërinë e procesit tek të gjithë kandidatët. Në këto kushte, Vetting-u si pjesë e shqyrtimit mund të kryhet plotësisht dhe në mënyrë transparente nga organet shqiptare me monitorim të fortë ndërkombëtar. Ky komponent monitorimi garanton plotësisht transparencën për publikun.
Propozimi i jep ONM rol vëzhguesi me akses të plotë në proces dhe dokumentacion, prova apo çdo fakt të shqyrtuar, por pa pushtetet diskrecionale, i cili do ta kthente ONM në një institucion me suprasovranitet brenda kornizës kushtetuese shqiptare dhe pa përgjegjshmëri (açountability) demokratike. Ky do të ishte një rast sui generis dhe një përjashtim absolut në raport me eksperiencat e vendeve të tjera që kanë hasur probleme po kaq të mprehta me gjyqësorin përpara anëtarësimit në BE, si Rumania apo Kroacia.
Sipas këtij propozimi, ONM ka të drejtë të prodhojë një raport pas përmbylljes së shqyrtimit të kandidatëve nga komisioni. Aksesi i plotë dhe i papenguar në proces, dokumentacion dhe prova për çdo kandidat dhe hartimi i këtij raporti që është publik, i jep “të drejta procedurale” të qenësishme ONM-së dhe ndikim në proces. Ky mekanizëm garanton një rol monitorues të ONM që është i paprecedent në legjislacionin shqiptar dhe i pakrahasueshëm me misione të tjera vëzhgimi si Misioni i Vëzhgimit të Zgjedhjeve i OSBE/ODIHR etj.
Duke qenë se shtetasit po ushtrojnë një të drejtë themelore për pjesëmarrje në qeverisje, propozimi është plotësisht në përputhje me standardet ndërkombëtare sepse sigurohet e drejta e ankimit përpara një gjykate ndaj një vendimi administrattiv të Kuvendit për heqje të emrit nga lista. Gjykata kompetente për këtë është Gjykata Kushtetuese, e cila para apo pas miratimit të ndryshimeve kushtetuese, para apo pas procesit të Vetting-ut, nuk do të reshtë për asnjë moment të shqyrtojë shkeljen e të drejtave themelore të shtetasve. Pretendimi eventual se gjykata do të jetë objekt Veting-u ndaj nuk mund të shqyrtojë një ankim mbi shkeljen e të drejtave, nuk qëndron dhe do të ishte i papranueshëm sepse nuk mund të pezullohet një funksion i tillë thelbësor kushtetues dhe do të ishte në kundërshtim me Kushtetutën dhe parimet ndërkombëtare.
