Hekurudha Qinghai-Tibet shtrihej përtej rrafshnaltës së Himalajeve për pothuajse 2000 km, nga Xining në Kinën qendrore në Lhasa në Tibet. Pavarësisht shtrirjes së saj epike, përtej dritares kishte pak prejardhje njerëzore, vetëm bari i zverdhur i savanës së çatisë së Tokës, që valëvitej derisa takonte një horizonti në formë si “dhëmbët e krokodilit” në kodrat më të larta të planetit.
Nëse treni do të prishej, pak pasagjerë do të kishin qëndruar gjatë në malësinë e mbushur me erë. Nuk kishte puse të dukshme për të pirë prej tyre dhe as pemë për t’u mbrojtur poshtë. Nëse kishte ndonjë gjë në sy, ai ishte pa ndryshim një skelet: kufoma e një jak të zgjedhur nga pastrues, ose objekte ushtarake të epokës Mao që shemben si rrënoja pas një lufte. Edhe flamujt e lutjes ishin zhveshur nga lutjet e tyre, çarçafë të bardhë pambuku të ngjitura pas shkëmbinjve që sinjalizonin dorëzimin e njeriut.
Mendova për ata aventurierët e parë të huaj që u përpoqën të shkonin në Lhasa, në origjinal i konsideruar si Qyteti i Ndaluar, si Thomas Manning nga Norwich, i cili, “i përhumbur nga ideja e Kinës” lundroi nga Guangzhou në Kalkuta në fillim të 1811. Në shoqërinë e një katoliku kinez i quajtur Zhao, ai kaloi kufirin Butan-Tibet i padiskutueshëm dhe pas muajsh udhëtimi të vështirë, i vuri sytë nga kryeqyteti i shenjtë tibetian, i pari anglez që e bëri këtë. Manning ndjeu se Lhasa ishte e pisët dhe e varfër, por megjithatë ai fitoi një audiencë me Dalai Lama gjashtë vjeçare përpara se amban që qeveriste Tibetin në emër të Pekinit ta burgoste. Manning mbeti i burgosur derisa perandori Jiaqing urdhëroi që ai të shoqërohej në kufi me zinxhirë dhe të dëbohej.
Në dekadat që pasuan, Kina u hap përgjatë bregdetit të saj nga tregtarë të huaj agresivë përmes luftërave detare dhe traktateve të njëanshme. Por hartografët aventurierë, malësorët, misionarët, kërkuesit e arit dhe shkrimtarët e udhëtimit ende ëndërronin të depërtonin në kështjellën mistike në majë të “çatisë së botës”. Ata u afruan nga të gjitha drejtimet. Motivet e tyre ndryshonin, por ajo që u përballën i bënte të barabartë me të gjithë: ujqërit, tërmetet dhe lija ndoqën një vend që mbeti, fjalë për fjalë, jashtë hartës dhe ku banohej nga mbretër perëndi, murgj despotikë, roje kufitare të vendosur dhe banditë të armatosur.
Shumë vdiqën në përpjekjet që pasuan Manning. Do të ishte Britania Perandorake atëherë ajo që përfundimisht e solli Lhasa-n në botëkuptim kur Komisioni Kufitar i Tibetit u urdhërua përtej kufirit në Indi, atëherë pjesë e Perandorisë Britanike, për të korrigjuar çështjet tregtare midis Britanisë dhe Tibetit. Komisioni ishte një njësi ushtarake e udhëhequr nga Francis Younghusband i lindur në Raj, i cili u ngarkua me objektivin e paqartë për të arritur “kënaqësinë” për Perandorinë. Ai do ta arrinte këtë kënaqësi me Betejën (disa thonë masakrën) e Guru. Tibetianët e tërhequr jashtë këtij fshati të errët ishin të armatosur me shkrepëset e vjetra dhe fotografitë e Dalai Lamës që ata besonin se do t’i mbronin, pa asnjë ndeshje për pushkët Enfield dhe armët maksimale që mund të gjuanin qindra plumba në minutë. Radhët e tyre u shkatërruan brutalisht pasi një gjuajtës shkaktoi aksidentalisht sulmin britanik kur iu shpërtheu arma. Ata që mbijetuan thjesht u larguan, të paaftë për të kuptuar atë që sapo kishin përjetuar. Për meritë të tyre, ushtarët britanikë filluan të punojnë për të shpëtuar tibetianët e rënë. Ata më pas përparuan në Lhasa, duke luftuar përleshjet gjatë rrugës, duke përfshirë betejën për Kalimin e Karos, e njohur si një betejë e zhvilluar në një lartësi më të madhe se çdo angazhim tjetër në histori.
Britanikët arritën përfundimisht në Qytetin e Shenjtë dhe megjithëse Dalai Lama iku në Mongoli, ata arritën atë që dëshironin – domethënë një traktat të ri me Tibetin, i nënshkruar në 1904.
Megjithatë, trashëgimia e këtij pushtimi do të transformonte qëndrimet kineze ndaj Tibetit. Nuk mund të konsiderohej më si një protektorat i kontrolluar lirshëm. Përmes dekadave kaotike që pasuan rënien e dinastisë Qing, Tibeti gëzoi de fakto pavarësinë. Por në vitin 1950, Ushtria e Kuqe u fut për ta “çliruar” atë nga “skllavëria”. Tibetianëve nuk do t’u lejohej autonomia që dëshironin, dhe shumë, përfshirë Dalai Lama, ikën jashtë vendit dhe u nisën në një mërgim të vetë-imponuar.
Në vitin 1984, përfundoi ndërtimi i seksionit të parë të asaj që do të bëhej një kordon kërthizor simbolik që lidh Pekinin dhe kushëririn e tij malor të pabindur nëpërmjet hekurudhës më të lartë kudo në botë, duke lidhur Xining me Golmud-in – një kërthizë në mes të provincës Qinghai që u bë me shpejtësi një pikë kërcimi për një brez hipi që shkonte në Lhasa.
Kur shkrimtari i udhëtimeve Paul Theroux udhëtoi këtë linjë në mesin e viteve ’80, treni punonte me avull dhe merrte 30 orë, krahasuar me vetëm shtatë orë në kohën e udhëtimit në 2018. “Ishte një tren i tmerrshëm.” ka shkruar ai në udhëtimin e tij. “Bota ka ndryshuar,” shkrova në ditarin tim, “por shkretëtira Qinghai nuk ka ndryshuar”.
Zyrtarisht, ideja e “Drive West” të Kinës – një politikë që synonte të nxiste zhvillimin ekonomik në 12 nga provincat perëndimore të vendit – u shit për zbutjen e varfërisë dhe me përfundimin e saj në 2006, hekurudha fillimisht e realizoi këtë premtim, duke sjellë një bum turistik rajonal me 2.5 milionë vizitorë të ardhur në pesë muajt e parë. Kjo shkaktoi rritje mbi mesataren kombëtare, e cila nga ana e saj, çoi në rimodelimin rrënjësor të Lhasës me hotele, rrugë të asfaltuara dhe godina, një transformim i quajtur në mënyrë tallëse “Pushtimi i dytë i Tibetit” nga kritikët.
Por bumi nuk zgjati dhe rajoni Autonom i Tibetit mbeti vendi më pak i zhvilluar i Kinës. Përtej ekonomisë, ishte më e arsyeshme të merrej parasysh vlera strategjike e hekurudhës. Siç tha Tim Marshall, autor i Prisoners of Geography, në terma të ftohtë gjeopolitikë, “Nëse Kina nuk do ta kontrollonte Tibetin, do të ishte gjithmonë e mundur që India të mund të përpiqej ta bënte këtë.” /Me shkurtime nga BBC
