Muajin e kaluar, në Barnaul, Siberi u hap një ‘ Qendra e re e Stalinit’ .
Synimi i tij, ashtu si paraardhësit e tij në qytetet ruse të Penzës dhe Borit, është të lavdërojë diktatorin komunist.
Krahas një rritjeje të dukshme të statujave të Stalinit në të gjithë Rusinë, më shumë se 100 që nga viti 2012, qendrat e Stalinit duket se pohojnë një histori të thjeshtë: Kremlini po rehabiliton ‘Vozhdin’ ose udhëheqësin e madh.
Por inspektimi më i thellë e ndërlikon historinë. Qendra e parë kulturore e Stalinit u hap në vitin 2016, në qytetin perëndimor rus të Penzës, me mbështetjen e komunistëve vendas – por jo partisë Rusia e Bashkuar e presidentit rus Vladimir Putin.
Qendra e dytë e tillë, e cila u hap në vitin 2021 në Bor, gjithashtu në perëndim të vendit, ishte fillimisht një nismë private e një biznesmeni komunist vendas. Filloi me një statujë të Stalinit që ngrihej mbi lumin Vollga. Madje kryebashkiaku i Borit bëri një peticion për largimin e tij, ndonëse pa sukses. Dhe tani qendra më e fundit, në Barnaul. Ajo u krijua nga komunistët e Rusisë, një parti radikale dhe margjinale staliniste që është e ndarë nga Partia Komuniste Ruse shumë më e madhe pro-Kremlinit.
Me fjalë të tjera, këto qendra, si shumë nga monumentet e reja të Stalinit, nuk janë të imponuara nga Kremlini, por më tepër nisma bazë ose të paktën joshtetërore. Ndoshta kjo nuk duhet të jetë befasuese. Sipas Qendrës së pavarur Levada, Stalini ka zënë vendin e parë në sondazhin e tyre ‘kush është figura më e madhe e të gjitha kohërave dhe të gjithë njerëzve’ që nga viti 2012.
Akti balancues pro dhe anti-Stalin i Putinit
Natyrisht, kjo pikëpamje e favorshme nuk është e pakontestueshme. Organizata ruse e të drejtave të njeriut Memorial punoi pa u lodhur për mbi 30 vjet për të dokumentuar krimet sovjetike, të cilat u diskutuan gjerësisht gjatë epokës së Gorbaçovit dhe post-sovjetike.
Kohët e fundit, gazetari rus dhe ylli i YouTube, Yury Dud, përshkroi fuqishëm tmerret dhe trashëgiminë e kampeve të punës së detyruar staliniste Gulag në dokumentarin e tij të vitit 2019 “Kolyma: Vendlindja e frikës sonë”. Videoja në YouTube ka mbi 29 milionë shikime.
Trajtimi i Putinit ndaj Stalinit i merr parasysh të dyja këto qëndrime. Në vend të një glorifikimi të diktatorit komunist, ai ofron një pikëpamje disi të dyshimtë që përpiqet të qetësojë si elektoratet pro ashtu edhe kundër Stalinit brenda shoqërisë ruse.
Për ta bërë këtë, ai e përfill, por nuk e mohon shkallën e madhe të terrorit dhe represionit të diktatorit komunist. Në vitin 2017, Putin zbuloi monumentin e parë të Rusisë për viktimat e represioneve të Stalinit në Moskë: “Muri i pikëllimit”. Gjatë hapjes, ai pohoi : Ne kurrë nuk duhet ta shtyjmë më shoqërinë drejt greminës së rrezikshme të ndarjes.
Gjatë 24 viteve të tij në pushtet, retorika e Putinit për Stalinin ka mbetur mjaft e qëndrueshme. Ai nuk i mohon krimet e Stalinit, por përkundrazi përpiqet të largojë vëmendjen prej tyre, duke pranuar tmerrin e Gulagut dhe represionet masive, por këmbëngul se kujtimi i këtyre krimeve nuk duhet të errësojë arritjet e stalinizmit. Sipas tij, përpjekjet për të ‘ demonizuar’ tepër Stalinin janë pjesë e një sulmi ndaj Rusisë.
Heshtja e viktimave të Stalinit
Ndërsa Putini ka treguar pak entuziazëm për lavdërimin e Stalinit, qeveria e tij ka punuar në mënyrë metodike për të heshtur, ose të paktën për ta bërë abstrakte, kujtimin e viktimave të Gulagut.
Për shembull, kompleksi përkujtimor “Perm-36”, i vetmi Gulag i mbetur i paprekur i Rusisë, u mor nga autoritetet lokale në vitin 2015. Kur u rihap, historitë individuale të jetës së të burgosurve u zëvendësuan me përmbajtje që festonte rojet e burgut dhe kontributin e kampit për prodhimin e drurit gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Diku tjetër, mbyllja e Memorialit në vitin 2021, që dokumentoi abuzimet sovjetike të të drejtave të njeriut veçanërisht gjatë Terrorit të Madh dhe heqja e fundit e pllakave të ‘adresës së fundit’ që shënojnë viktimat e dërguara në Gulag, ishin pothuajse me siguri nisma të drejtuara nga shteti që synojnë të fshijnë kujtimet e kostoja njerëzore e represioneve staliniste.
Megjithatë, heqja e tyre nuk mund të reduktohet vetëm në çështjen e trashëgimisë së Stalinit – ajo mund të shihet gjithashtu si një përpjekje për të eliminuar provat e krimeve të shërbimeve të sigurisë, në të cilat janë rrënjosur karriera dhe baza e pushtetit të Putinit. Në fund të fundit, të menduarit për viktimat individuale çon në të menduarit për autorët individualë.
Regjimi Putinist
Fshirja e kujtimeve të personalizuara të Gulagut dhe Terrorit duhet të kontekstualizohet brenda përdorimit të historisë dhe mitit nga Kremlini për të legjitimuar regjimin Putinist, luftën e Rusisë kundër Ukrainës dhe statusin e fuqisë së madhe të vendit. Siç argumentoi prokurori në gjyqin e likuidimit të Memorial në vitin 2021: Memoriali shkel historinë tonë. Na detyron, një brez fitimtarësh dhe trashëgimtarë fitimtarësh, të justifikojmë historinë tonë.
Komentet e prokurorit zbulojnë jo një injorancë të pikave të errëta të historisë, por një dëshirë për t’i injoruar ato.
Jade McGlynn
Komentet e prokurorit zbulojnë jo një injorancë të pikave të errëta të historisë, por një dëshirë për t’i injoruar ato. Ka paralele të dukshme me ditët e sotme, kur shumë rusë po përpiqen shumë të injorojnë luftën shkatërruese që vendi i tyre po bën kundër Ukrainës fqinje. Sigurisht, kjo është një pikë krahasimi më e rëndësishme sesa nocioni se regjimi i Putinit në çfarëdo mënyre i përafrohet atij të Stalinit. Burgimi i vlerësuar i 628-1011 të burgosurve politikë në Rusinë e sotme është një kujtesë e tmerrshme e autoritarizmit brutal me të cilin sundon Kremlini. Por ta krahasosh atë me milionat e punuar deri në vdekje në kampet e punës në Siberi ose të ekzekutuar në bodrumet e KGB-së është hiperbolike.
Çfarë gabon Perëndimi për Stalinin dhe Putinin
Për më tepër, këto krahasime largojnë vëmendjen nga dallimet e rëndësishme midis regjimeve të Stalinit dhe Putinit. Përtej shkallëve drastike të ndryshme të represionit, më e dukshme është se stalinizmi ishte një ideologji thellësisht mobilizuese që kërkonte të ribërë njeriun dhe ndërmori industrializimin me përmasa dhe shpejtësi të paparë. Ky nuk është aspak rasti në Rusinë e Putinit, ku qeveria inkurajon një patriotizëm ritualist dhe apati politike.
Konkluzione të tilla tregojnë për çështje të vështira politike dhe sigurie për Perëndimin. Nëse Putini ishte në pushtet vetëm falë makinerisë së represioneve, atëherë nuk është Rusia ajo që është një kërcënim sigurie, por regjimi i tij. Në një rast të tillë, problemet e parashtruara nga regjimi i tij do të pushonin së ekzistuari kur ai të ekzistojë.
Po kështu, nëse dikush argumenton se Putini është e vetmja forcë shtytëse pas rehabilitimit të Stalinit, atëherë mund të vazhdohet edhe fantazia se, nëse nuk do të ishte për Putinin, rusët do të përqafonin demokracinë liberale perëndimore dhe do të pushonin së justifikuari sakrificën e mijëra jetëve për tekat e shtetit.
Këto supozime janë të meta dhe nuk kanë nuanca, pavarësisht se sa ngushëllues mund të jetë një kuptim kaq i cekët i shoqërisë ruse.
Tendenca perëndimore për të reduktuar krimin në shkallë masive në një udhëheqës të gjithëfuqishëm ka qenë gjithmonë një tendencë mashtruese. Edhe stalinizmi nuk ishte vepër e një njeriu të vetëm, por e shërbimeve të sigurimit dhe e individëve të gatshëm të denonconin fqinjët e tyre për të drejtat e strehimit ose ankesat e vogla, siç satiron aq pamëshirshëm shkrimtari rus Mikhail Bulgakov, i lindur në Kiev, në tregimet e tij të shkurtra të kohës.
Po kështu, përpjekjet për të pretenduar se Putinizmi është vetëm vepër e një njeriu të vetëm do të çojnë në mendime miope dhe parashikime të dobëta analitike në lidhje me të ardhmen e Rusisë. Çështja e pozicionit të Putinit ndaj stalinizmit sugjeron se ai është larg nga nxitësi i plotfuqishëm i një kulti të Stalinit dhe më tepër një menaxher manipulues i qëndrimeve shoqërore divergjente, pro dhe kundër Stalinit, të cilat ai përpiqet t’i balancojë dhe t’i shkrijë në një të zbatueshme dhe unifikuese.
Fakti që një pjesë e dukshme e shoqërisë ruse nxjerr nostalgji për një lider që shtypi miliona njerëz, ndriçon çështje të përhapura dhe shqetësuese që duhet të informojnë parashikimet dhe planifikimin për një Rusi pas Putinit. Problemi nuk është vetëm një njeri i fortë, është se kaq shumë njerëz donin në radhë të parë një njeri të fortë.
