Nga Sherelle Jacobs
A jemi në prag të një lufte të tretë botërore? Në epokën e “kulmit të apokalipsit”, është e lehtë të qeshësh me një pyetje të tillë. Në fund të fundit, tashmë e gjejmë veten në gatishmëria të përhershme pandemike, jemi të rrethuar çdo ditë nga parashikimet e kolapsit ekologjik dhe ushqehemi me një dietë të dramës distopike nga algoritmet e papërpunuara të Netflix-it. Por rreziku i një lufte globale me siguri nuk ka qenë aq i lartë që kur Amerika ishte e mbyllur në një betejë ekzistenciale kundër BRSS-së.
Në mbarë botën, regjimet autoritare po dështojnë. Në një epokë stagnimi global, paaftësia e tyre për të përmbushur premtimet për të ofruar vende pune, për të trajtuar varfërinë dhe për të rritur klasat e tyre të mesme po del në sipërfaqe. Paranojakë për mospajtimin e brendshëm, autokratët kanë një nxitje në rritje për të forcuar fuqinë e tyre duke u fokusuar te armiqtë e jashtëm, qoftë nëpërmjet luftërave rajonale ekspansioniste apo konflikteve ekzistenciale me rrezik të lartë kundër Perëndimit.
Kriza e shpejtë që ka shpërthyer pas një sulmi me dron në një bazë amerikane pranë kufirit të Jordanisë me Sirinë është një shembull i përsosur i realitetit tonë të ri të frikshëm. Megjithëse Irani ka mohuar çdo përfshirje të drejtpërdrejtë, është e qartë se ai është thellësisht i implikuar në atë që është thjesht më e fundit në një varg sulmesh të lidhura me Teheranin, të dizajnuara për të larguar SHBA-në nga Lindja e Mesme.
Duke pasur parasysh reagimin e pashmangshëm të SHBA-së, lind pyetja: pse Irani do të merrte pjesë në një aventurë të tillë? Argumenti që shpesh humbet në të gjitha observimet e zakonshme për Iranin si një regjim i çmendur e i lig fundamentalist është se ai është gjithashtu një regjim i dështuar.
Rënia e Iranit është ndër historitë më të jashtëzakonshme të kohëve moderne. Ishte një nga qytetërimet më të mëdha të lashta, i vendosur në mënyrë të favorshme në qendër të tregtisë globale dhe kryesonte disa nga rezervat më të mëdha të naftës dhe gazit në botë. Por një teokraci e fosilizuar dhe e paaftë e ka reduktuar në një vend kaotik. Infrastruktura e tij është e krahasueshme me atë të një shteti të shkatërruar nga lufta, gjysma e popullsisë jeton në varfëri.
Ndërsa shkalla e gjymtimit kombëtar të mullahëve bëhet e pamundur të fshihet dhe lëvizjet e protestave rriten, regjimi i sulmuar është përpjekur të shmangë dështimet e tij duke dyfishuar ambiciet e kahershme për t’u vendosur si një hegjemoni rajonale, duke krijuar një “gjysmëhënës shiite” që mund të funksionojë edhe si një mburojë mbrojtëse sektare kundër të pafeve sunitë dhe perëndimorë dhe si një qendër krenarie imperialiste. Të bëhesh një fuqi bërthamore është, natyrisht, vendimtare për një vizion të tillë.
Në të vërtetë, rreziku real mund të mos jetë se Irani po bëhet vërtet më i fuqishëm, por që liderët e tij e dinë se koha nuk është në anën e tyre. Po, Teherani është ndoshta vetëm disa vite larg ndërtimit të kokave bërthamore për raketat balistike. Por ndërkohë që ekonomia e tij po rëndohet, regjimi mund të dyshojë se do të bëhet më e vështirë për të që të justifikojë koston e programit për qytetarët e tij të shqetësuar.
Kjo tingëllon me një model që historianët e kanë identifikuar gjatë historisë. Ajo që na mësojnë luftërat e mëparshme botërore është se nuk janë vendet e sigurta dhe të suksesshme ato që fillojnë luftërat, por ato të gërryera dhe skizofrenike që vuajnë nga iluzionet madhështore dhe tmerri i vdekshëm për të ardhmen.
Sot ky paradoks i agresorit të brishtë po shfaqet jo vetëm në Iran, por në një masë edhe më të frikshme në Rusi. Regjimi i Putinit ka dështuar në mënyrë spektakolare për të përfituar nga avantazhet e brendshme të Rusisë për të rritur standardet e jetesës dhe për të krijuar prosperitet. Pjesa më e madhe e popullsisë ruse jeton në prag të varfërisë dhe vendi është mbërthyer në një kurth nafte të rezervuar zakonisht për vendet e botës së tretë. Grabitja shtetërore, monopolizimi, klientelizmi dhe një univers barok i gënjeshtrave kanë parë që përfitimet nga reformat e tregut në vitet 1990 të shpërdorohen.
Putini, si përgjigje, po përpiqet të ndalojë rënien ekonomike dhe demografike dhe të shmangë dështimet e tij në vend përmes pushtimit. Ndonëse e quajnë atë ariu, Rusia post-sovjetike është më e ngjashme me kandil deti që vazhdon të lëshojë toksina shkatërruese në ujë pas vdekjes, qelizat e saj sulmojnë në mënyrë të pakontrolluar edhe pas prerjes së kokës.
Përsëri, ajo që mund ta bëjë Rusinë edhe më të rrezikshme është se dritarja e saj për “rimëkëmbje”, siç parashikohet nga Putini, po ngushtohet. Nëse tendencat aktuale vazhdojnë, atëherë Rusia do të jetë një sardele gjeopolitike brenda disa dekadave, inferiore në fuqi edhe ndaj fuqive në rritje të Afrikës si Nigeria.
Dikush madje mund të spekulojë nëse grumbullimi i reve në Kinë mund ta shohë Pekinin të flirtojë me një luftë civilizuese me Perëndimin. Strategjia e madhe e dikurshme e Xi Jinping-ut – për të ruajtur ritme të jashtëzakonshme rritjeje, kryesisht përmes një investimi të krijuar nga shteti – ka dështuar. Ai është përgjigjur duke e zhvendosur Kinën drejt një modeli ushtarako-autokratik – nga ndjekja e ëndrrës kineze në një vizion të Kinës së Madhe. Strategjia e tij e re e “bashkimit ushtarako-civil”, e cila synon ta bëjë Kinën fuqinë ushtarake më të avancuar teknologjikisht në botë, pasqyron këtë strumbullar.
As nocioni se Kina mund të rrisë rreziqet e një lufte të re botërore duke pushtuar Tajvanin nuk është i paimagjinueshëm. Xi e di se mund të ketë vetëm kohë të kufizuar për të vepruar; ndërsa besohet se, deri në vitin 2027, Pekini do të ketë epërsi ushtarake ndaj SHBA-së në ngushticën e Tajvanit, duke pasur parasysh popullsinë e tij në tkurrje dhe ekonominë e ndenjur, është një pyetje e hapur se sa mund të zgjasë kjo.
Qëndrimi konvencional është se, nëse do të niste Lufta e Tretë Botërore, do të ishte rastësore. Por ne duhet të kemi mundësinë që liderët autokratikë – të torturuar nga perspektiva e vdekjes në rast të rënies së tyre nga pushteti – do të jenë të gatshëm të ndjekin strategji mbijetese që, ndonëse të paarsyeshme për ne, duken thellësisht racionale për ta. Ata mund të përbëjnë një kërcënim për mbijetesën e njeriut në të njëjtin nivel me, të themi, laboratorët patogjenë të pasigurt në mënyrë adekuate ose evolucionin e pakontrolluar të IA-së.
Rreziku shtohet në një epokë kur diktatorët batakçinj mendojnë vërtet se mund të fitojnë. Teksa kalon në një doktrinë bërthamore “godit i pari”, Rusia është gjithnjë e më e bindur se ka një avantazh në rast të luftës bërthamore. Regjimi i Iranit, pasi ka tejkaluar një brez izolimi, mund të vuajë fare mirë nga “arroganca e mbijetesës”.
Perëndimi, nëse dëshiron të frenojë kërcënimin autoritar, do t’i duhet të përdorë atë që është një kartë e rrezikshme më vete: paparashikueshmëria e tij, e natyrshme për të qenë demokraci. Nga normalizimi i marrëdhënieve me Kinën në vitet 1970, i cili verboi Bashkimin Sovjetik, tek përgjigja çuditërisht e fuqishme ndaj pushtimit të Ukrainës, Perëndimi ka frikë nga armiqtë e tij, sepse ata kurrë nuk mund ta dinë plotësisht se çfarë do të bëjë më pas. Mund të duhet të hedhë zaret edhe një herë për të ruajtur epërsinë.
