Nga Jean-Arnault Dérens , Laurent Geslin dhe Simon Rico
E mërkurë 28 shkurt: Shqipëria po organizon një “samit paqeje” me presidentin ukrainas Volodymyr Zelensky. Ditën e nesërme (sot), kryeqyteti shqiptar pret një samit rajonal Ballkan-Bashkimi Evropian. Dy javë më parë, më 15 shkurt, Sekretari Amerikan i Shtetit Antony Blinken vizitoi Tiranën, ku nuk mungoi përshëndetja për “rëndësinë strategjike” të Shqipërisë dhe “bashkëpunimin e shkëlqyer” që vendi i vogël ruan me Shtetet e Bashkuara.
Por si u bë regjimi i kryeministrit Edi Rama partneri i privilegjuar i Perëndimit në Gadishullin Ballkanik, ndonëse liritë themelore vazhdojnë të përkeqësohen në Shqipëri?
Edi Rama është shumë i gjatë, por kur pozon me kolegët e tij krerë shtetesh apo të qeverive në foto zyrtare, shpesh sytë tek këmbët e tij. Sepse kur paraqitet me kostume, vesh edhe atlete dhe kravata ekscentrike. Me shkollimin e një artisti, kreu i ekzekutivit shqiptar, i cili ka studiuar në shkollën e arteve në Paris, është një adhurues i kodeve që dalin jashtë normave, qoftë në pamje fizike apo në politikat e tij. Një vënie në skenë e një imazhi ‘transgresiv” “jashtë normave” të përshkruar në mënyrë madhështore në romanin e shkrimtarit austriak Robert Menasse, “Zgjerimi”.
Lindur dhe rritur në një familje nomenklature të Shqipërisë staliniste, kur u bë kryetar i Bashkisë së Tiranës ndërmjet viteve 2000 dhe 2011, Edi Rama i rilyen me ngjyra vezulluese ndërtesat komuniste në qendër të kryeqytetit shqiptar. Qëllimi ishte për t’i bërë banorët përsëri “krenarë” për qytetin e tyre, sipas argumenteve të përdorura nga ai.
Por thuhet gjithashtu se në atë kohë ai merrte “10%” bakshish nga lejet e ndërtimeve të reja që po fillonin të pushtonin Tiranën. I emëruar kryeministër në vitin 2013, Edi Rama e drejton Shqipërinë me një dorë gjithnjë e më të ashpër, duke ditur si të bëhet i dobishëm për partnerët e tij të huaj dhe për të shmangur çdo kritikë ndaj shkarjes në autoritarizëm.
Kështu, më 6 nëntor 2023, Edi Rama ra dakord me homologen e tij italiane, Giorgia Meloni, për të “zhvendosur” në tokën shqiptare personat që kërkojnë azil në Itali, gjatë kohës që kërkesa e tyre studiohet nga pala italiane. Nëse kjo marrëveshje është krahasuar me atë midis Mbretërisë së Bashkuar dhe Ruandës, janë marrë masa të veçanta paraprake për të shmangur kundërshtimin e ligjit ndërkombëtar ose rregullave evropiane për azilin. Vetëm personat e shpëtuar në det dhe që nuk kanë shkelur kurrë në tokën italiane do të mund të dërgohen në Shqipëri. Status ekstraterritorial do të gëzojë edhe kampi që i mirëpret.
Pikërisht ky status ekstraterritorial ngjalli kritika nga opozita shqiptare, me arsyetimin se marrëveshja shkelte Kushtetutën duke i shitur sovranitetin e pjesëve të territorit kombëtar një fuqie të huaj. Dhe nuk bëhet fjala për një shtet të zakonshëm. Nëse Italia është partneri kryesor tregtar i Shqipërisë (në vitin 2022, Italia përbënte gati dy të tretat e eksporteve shqiptare drejt Bashkimit Evropian), askush në Tiranë nuk harron që Musolini pushtoi vendin në prill 1939. Për publicistin shqiptar Fatos Lubonja, marrëdhënia mes Romës dhe Tiranës mbetet ende e një natyre “neokoloniale”.
Megjithatë, në janar, Gjykata Kushtetuese shqiptare hodhi poshtë, me një votë diferencë, ankesat e opozitës, gjë që i hapi rrugën ratifikimit përfundimtar të marrëveshjes. Giorgia Meloni tani shpreson se Shqipëria do të mirëpresë azilkërkuesit e parë, që do të zhvendosen përpara zgjedhjeve evropiane në qershor.
Si të fitosh një imazh të mirë
Për të justifikuar këtë vendim, Edi Rama deklaroi se “nuk do ta kishte lidhur këtë marrëveshje me asnjë shtet të BE-së. Borxhi që i kemi Italisë nuk shlyhet dhe nëse telefonon Italia, Shqipëria është atje”. Rama ka siguruar kështu se nuk do të kërkohet asnjë kompensim financiar për pritjen e këtyre azilkërkuesve, përveç kostos së ndërtimit dhe mirëmbajtjes së infrastrukturës.
Nga ana tjetër, kryeministri nuk specifikoi se cila mund të jetë natyra e këtij “borxhi”, ndonëse shumë e kanë parasysh mërgimin e dhjetëra mijëra shqiptarëve që u larguan nga vendi i tyre në kohën e rënies së regjimit komunist, në fillim të viteve 1990.
Shqipëria tashmë mirëpret shumë njerëz nga vende të tjera. Pak muaj para se Rama të vinte në pushtet, paraardhësi i tij, Sali Berisha, kishte nënshkruar edhe ai një marrëveshje me Shtetet e Bashkuara, kushtet e së cilës nuk u bënë kurrë publike. Kjo parashikonte transferimin e 230 Muxhahedinëve të Popullit iranian, kundërshtarë të Teheranit që strehoheshin si refugjatë në Irak. Edi Rama nxitoi të zgjeronte perimetrin dhe tashmë janë 3000 prej këtyre iranianëve që ndodhen në kampin “Ashraf 3”, në portat e Tiranës, ku një komunitet i vogël është formuar dhe jeton tërësisht i mbyllur.
Në fund të gushtit 2021, pas rënies së Kabulit, Shqipëria, ashtu si fqinjët e saj Kosova dhe Maqedonia e Veriut, priti edhe ish-bashkëpunëtorët afganë të forcave ndërkombëtare, të evakuuar në një konfuzion total. Ata gjithashtu duhej të qëndronin vetëm për kohëzgjatjen e shqyrtimit të aplikimit të tyre për vizë për Shtetet e Bashkuara ose një vend të tretë. Shumë prej tyre kanë marrë dokumentin e çmuar të azilit. Sigurisht jo të gjithë, por nuk ka asnjë informacion mbi fatin e njerëzve, të cilëve azili u është refuzuar.
Çështja e kësaj pritjeje duket shumë më tepër politike sesa ekonomike. Në të vërtetë, kryeministri shqiptar akuzohet nga kundërshtarët e tij për mbajtjen e lidhjeve të ngushta me krimin e organizuar dhe do të dëshironte të jepte një imazh të mirë, veçanërisht në anën tjetër të Adriatikut. Menjëherë pas ardhjes në pushtet, drejtësia italiane po jepte tashmë alarmin për intensifikimin e prodhimit të kanabisit në Shqipëri dhe eksportin masiv të tij në Itali.
Që atëherë, bashkëpunëtorët e ngushtë të Edi Ramës janë shqetësuar nga sistemi i drejtësisë, duke filluar nga ish-ministri i tij i Brendshëm, Saimir Tahiri, i paditur për trafik ndërkombëtar droge dhe i dënuar me tre vjet burg në shkurt të 2022. Vendi është gjithashtu i përfolur për rrjetet e trafikut të mbetjeve, të kontrolluara kryesisht nga Camorra napolitane. Për t’u përballur me dyshimet e vazhdueshme të prokurorëve italianë të antimafias, Edi Rama e di se asgjë nuk është më e rëndësishme se ruajtja e një miqësie solide me Romën. Kjo është arsyeja pse ai ka punuar për të afruar sa më shumë me krerët e qeverisë italiane që kur drejton Shqipërinë.
Arti për të qenë i dobishëm
Duke rritur ofertat e tij të shërbimeve, Edi Rama gjithashtu dëshiron të tregojë se si vendi i tij di të marrë “përgjegjësitë” e veta dhe meriton të anëtarësohet sa më shpejt në BE. Të frikësuar se Moska përdor kartën e destabilizimit të Ballkanit duke luajtur me ndikimin e saj në Serbi ose në Republika Srpska, perëndimorët i japin mbështetje të pandërprerë Edi Ramës. Duhet thënë se lideri shqiptar di si t’i përkëdhelë.
Ai nuk pushon së shpalluri se vendi i tij është “shteti më pro-evropian dhe proamerikan” në rajon. Për më tepër, Tirana është tërësisht në linjë me politikën e jashtme perëndimore për luftën në Ukrainë, por edhe në Lindjen e Mesme. Pavarësisht një popullsie kryesisht myslimane, Shqipëria pretendon kështu se jep mbështetjen e saj të plotë për Izraelin, në dëm të Palestinës.
Për të gjitha këto arsye, partnerët perëndimorë janë të gatshëm të fshijnë devijimet “të vogla” të regjimit të tij nga sundimi i ligjit. Vitet e fundit, reforma në drejtësi e kërkuar nga Bashkimi Evropian, për shembull, është devijuar nga objektivat e saj: procesi i verifikimit të integritetit të gjyqtarëve ka shërbyer në realitet për të përjashtuar të gjithë ata që supozohej se ishin pranë opozitës.
Vendi po bie gjithashtu në renditjen vjetore të lirisë së shtypit të Reporterëve pa Kufij (RSF). Kjo kishte nxitur edhe zemërimin e Edi Ramës në vitin 2022, i cili denoncoi “gënjeshtrat” e RSF-së.
Flluska befasuese e pasurive të paluajtshme që është krijuar në Tiranë në mënyrë të habitshme nuk po tërheq shumë vëmendje në Perëndim, edhe pse shoqëria civile paralajmëron se ky bum i pakuptueshëm ndërtimi po përdoret mbi të gjitha për të pastruar paratë e drogës.
Në shtator të vitit 2023, Emmanuel Macron bëri vizitën e parë shtetërore të një presidenti francez në Shqipëri, ndërkohë që tregtia mes dy vendeve është pothuajse zero. Udhëtimi ishte një mundësi për të nënshkruar një marrëveshje me Voltalia, në pronësi të familjes Mulliez (pronare midis të tjerash të supermerkatave Auchan), e cila po zhvillon një termocentral fotovoltaik të paraqitur si më i madhi në Ballkan në jug të vendit. Ky projekt ka vetëm disavantazhin e të prekurit të lagunës së Karavastasë, një zonë natyrore e brishtë dhe e mbrojtur.
Gjatë vizitës së tij të fundit në Tiranë, kreu i diplomacisë amerikane, Antony Blinken, nuk takoi asnjë përfaqësues të opozitës.
“Antony Blinken erdhi si mik i Shqipërisë, por fatkeqësisht jo në të vërtetë mik i pluralizmit politik në vendin tonë,” psherëtin Genc Pollo, ish-ministër dhe këshilltar i ngushtë i Sali Berishës, njeriu i fortë i së djathtës shqiptare.
I njohur për atlantizmin e tij, njeriu që dikur ishte president dhe më pas kryeministër u vendos në listën e zezë të Thesarit të SHBA-së për dyshimin për korrupsion. Sot pothuajse tetëdhjetëvjeçari ndodhet në arrest shtëpie, pasi ka humbur imunitetin deputet.
Opozita denoncon një zgjidhje politike, duke theksuar rolin e luajtur nga ish-shefi i kundërzbulimit të zyrës së FBI-së në Nju Jork, Charles McGonigal, në zemër të një skandali që shpërtheu në fillim të vitit 2023. Përveç lidhjeve të dyshuara me rusët me oligarkun Oleg Deripaska, ky agjent i rangut të lartë amerikan mori 225,000 dollarë nga një ish-oficer i inteligjencës shqiptare, disa javë pas takimit me Edi Ramën në 2017. Në këmbim, Charles McGonigal duket se ka informuar Departamentin e Drejtësisë së Shteteve të Bashkuara për nevojën e hapjes të një hetimi ndaj një shtetasi amerikan të regjistruar si lobist i partisë së Sali Berishës.
“Standarde të dyfishta perëndimore”
Fatos Lubonja denoncon “standardet e dyfishta të Shteteve të Bashkuara dhe perëndimorëve në përgjithësi”.
Megjithatë, ky intelektual i pavarur nuk beson se këto zhvillime do të vënë në pikëpyetje amerikanizmin dominues të shoqërisë shqiptare.
“Asnjë kritikë ndaj politikës amerikane nuk shfaqet në Shqipëri. Opozita e djathtë do të donte të besonte se ishte një “gabim” i thjeshtë i administratës amerikane. Sali Berisha me siguri ëndërron rikthimin në pushtet të Donald Trump, por ai nuk duhet të ketë shumë iluzione. Në vitin 2016, para ardhjes së Trump, Edi Rama shpjegoi se fitorja e kandidatit republikan do të ishte një “kërcënim për botën”, por sapo u zgjodh ai i bëri Truamp-it një sharm të madh.»
Kryeministri dinak shqiptar e di mirë që nuk duhet t’i vendosë të gjitha vezët në një shportë. Pasi priti Antony Blinken, ai fluturoi për në Ankara për të parë mikun e tij Recep Tayip Erdoğan: një marrëdhënie shumë e fortë i bashkon dy burrat, të cilët kanë shumë takime private dhe familjare.
Kjo marrëdhënie e privilegjuar u ilustrua veçanërisht nga ndjekja e pamëshirshme e gylenistëve pas grushtit të shtetit të dështuar të vitit 2016 në Turqi. Tirana është madje i vetmi qytet në Evropë që ka ngritur një monument në nderim të viktimave të kësaj tentative puçi. Më 20 shkurt, gjatë vizitës së Edi Ramës në Ankara, televizioni publik shqiptar nënshkroi një marrëveshje partneriteti strategjik me TRT turke, një antenë e privilegjuar e propagandës së regjimit Erdogan.
Përballë partnerëve të tij perëndimorë, Edi Rama nuk e ka fare të vështirë të imponojë narrativën që i intereson atij . Ndryshe nga presidenti serb, Aleksandar Vuçiq, gjithmonë i tunduar nga një afrim me Moskën dhe përballë kryeministrit kryeneç kosovar Albin Kurti, Rama e shet veten si “burri i shtetit i stabilitetit” në Ballkan, si miku tek i cili Perëndimi mund të mbështetet gjithmonë. Dhe për këtë , Perëndimorët janë gati të mos tregohen aq rigorozë me parimet demokratike. /Mediapart
