*Fjalimi Margaret Thatcher, teksa i akordohet edhe një diplomë nderi nga Universiteti Hofstra i Nju Jork, viti 2000
Sigurisht, ka diçka shumë shqetësuese për t’u peshuar si në peshore nga ana e akademikëve. Por edhe në mesin e eruditëve, opinioni i shumicës nuk është gjithmonë i drejtë – siç mësuan dikur 364 ekonomistë akademikë mbi koston e tyre në Britani.
Por duke parë emrat në panelet tuaja të diskutimit, mund të shoh se keni zgjedhur mendjet më të mira dhe me njohuritë më të mprehta. Disa nga pjesëmarrësit duhet të marrin pjesën e tyre të plotë të arritjeve – ose fajin – për gjithçka që ndodhi në vitet 1980.
Disa vite më parë, më kujtohet se kam dëgjuar për disa orë një numër këshilltarësh politikash dhe ekspertë teknikë – të gjithë ishin burra. Ata kishin shumë për të thënë për veten dhe për të qenë e drejtë bënë shumë sugjerime të dobishme. Kur erdhi koha që unë të bëja reagimin tim, fillova duke u kujtuar fjalën e urtë që këndon gjeli, por vezët i bën pula. Pra, në të njëjtën frymë – dhe sigurisht pa kënduar – ndoshta mund të bëj disa vëzhgime në lidhje me vitet e sprovuara dhe emocionuese gjatë të cilave pata privilegjin e pamasë të shërbej si Kryeministër i Britanisë.
Nëntitulli i Konferencës suaj është: Rilindja e Lirisë. Por vërej se pasohet nga një pikëpyetje. Me respektin më të madh, ajo pjesë e pikësimit është e tepërt. Që në fillim, liria është ajo në të cilën unë dhe kolegët e mi besuam dhe u përpoqëm ta siguronim dhe zgjeronim. Pra, në të njëjtën kohë, me mikuntim të vjetër, Presidentin Reagan në Shtetet e Bashkuara. Dhe ia dolëm.
Liria është një koncept krejtësisht i thjeshtë, i kuptueshëm për të gjithë, me sa duket, përveç atyre shumë të zbehtë ose shumë të zgjuar. Është gjendja në të cilën një burrë (ose grua) është i lirë të shprehë identitetin e tij, të ushtrojë talentet e tij të dhëna nga Zoti, të fitojë dhe të shkëmbejë prona, të krijojë një familje, të ketë sukses ose të dështojë, të jetojë dhe të vdesë në paqe. Dhe kërkesa më e rëndësishme për atë shoqëri të lirë është një shtet ligjor, me barazi dhe i mbështetur nga gjyqtarë të pavarur.
Gabimi i vetëm më i madh intelektual gjatë jetës sime politike ka qenë ngatërrimi i lirisë me barazinë. Në fakt, barazia – duke qenë një kusht i panatyrshëm që mund të zbatohet vetëm nga shteti – është zakonisht armiku i lirisë. Kjo ishte një pikë që diskutova në Francë në kremtimin e dyqindvjetorit të Revolucionit Francez, i cili qëllimisht dhe rrezikshëm i ngatërronte të dyja. Pritësit e mi francezë ishin disi të hutuar. Por çështja qëndron.
Duke filluar me Revolucionin Francez, dhe më pas të inkurajuara shumë nga Revolucioni Bolshevik, kohët moderne janë rrënuar nga “izmat”, domethënë nga ideologjitë, në fakt fetë laike. Shumica e tyre ishin jashtëzakonisht të këqij.
Komunizmi shkaktoi njëqind milionë vdekje. Skllavëroi Lindjen, ndërsa socializmi kushëriri i parë i saj varfëroi pjesën më të madhe të Perëndimit. Nazizmi – marka tjetër e socializmit – dhe zbutësi i tij, fashizmi, vranë rreth 25 milionë. Të gjithë kanë lënë plagë në shoqëritë tona të cilat ndoshta nuk do të shërohen kurrë plotësisht.
Përkrahësit e këtyre ideologjive u përfshinë në polemika dhe në dhunë kundër njëri-tjetrit. Por ata kishin më shumë të përbashkëta sesa pranonin. Sepse thelbi i tyre ishte se shteti kishte të drejtën, në të vërtetë detyrën, të vepronte si Zot. Dhe rezultatet ishin djallëzore.
Natyrisht ndonjëherë, në rastin e socializmit ato ishin edhe komike. Rusët që janë me fat që kanë një sens humori kaq të mrekullueshëm, qoftë edhe sepse kanë pasur shumë pak për të qeshur, tregojnë një histori për mbërritjen e Leonid Brezhnev në portat e parajsës. Shën Pjetri i thotë se është gjetur i varfër, por se mund të zgjedhë midis një ferri kapitalist dhe një ferri socialist. Për habinë e Shën Pjetrit, ish-udhëheqësi sovjetik përgjigjet se ai preferon një ferr socialist. Shën Pjetri i thotë të mendojë mirë: nuk është koha për propagandë. Por Brezhnev përsërit se ai zgjedh një ferr socialist. Shën Pjetri plotëson dëshirën e tij, por kërkon shpjegim. Për të cilën Brezhnev përgjigjet se të paktën në një ferr socialist do të kenë gjithmonë mungesë karburanti.
Natyrisht, jo të gjitha “-izmat” janë aq të këqij. Liberalizmi, individualizmi dhe kapitalizmi i sipërmarrjes së lirë ndonjëherë klasifikohen gjithashtu si ideologji. Kjo është e diskutueshme. Por, sado të klasifikuara, ato sigurisht që kanë qenë shumë më të dobishme se statizmi, siç gjykohet nga pothuajse çdo masë e lumturisë dhe përparimit njerëzor.
Megjithatë, për një gjë, do të doja të jem i qartë: nuk e konsideroj Thatcherizmin si një “-izëm” në asnjë nga këto kuptime. Dhe nëse kam shpikur ndonjëherë një ideologji, sigurisht që nuk ishte qëllimi im.
Parimet në të cilat unë besoj, dhe politikat që ne u përpoqëm të zbatonim në vitet 1980, nuk përbënin një sistem të llojit të përshkruar nga T. S. Eliot si “aq i përsosur sa askush nuk do të duhet të jetë i mirë”. Përkundrazi, ato duhet të kuptohen në dritën e dy konsideratave kryesore.
E para lidhet me natyrën njerëzore. Ne konservatorët e kuptuam dhe e kuptojmë: socialistët nuk e kuptuan, dhe përgjithësisht ende nuk e kuptojnë.
Përvoja jonë na tregon se Njeriu nuk është as aq i mirë dhe as aq i keq sa është pikturuar. Duke pasur parasysh kornizën e duhur të ligjeve, taksave dhe rregulloreve, shumica e individëve do të zbatojnë talentet dhe energjitë e tyre në mënyrë produktive. Ata me siguri do të bëjnë më shumë përpjekje në emër të tyre dhe të familjeve të tyre sesa do të bënin ndonjëherë për një entitet jopersonal të quajtur “qeveri”. Ajo që qeveria duhet të bëjë është të vendosë rregullat e duhura, në mënyrë që loja – dhe nuk është kurrë një “lojë me shumën zero”, mbajeni mend – të luhet në mënyrën më të mirë rreth aftësive të çdo lojtari. Kjo është në anën pozitive të natyrës njerëzore. Dhe prej saj buron gjithçka që Perëndimi ka arritur dhe që bota e quan progres.
Por ka edhe një anë negative të natyrës njerëzore. Ne, konservatorët, nuk kemi iluzione për përsosmërinë e Njeriut. Dhe marshimi i shkencës dhe teknologjisë ka ofruar mjete të reja. Nëse nuk ka dënime të sigurta kundër ligësisë, disa njerëz do të prishin dhe, nëse numri i tyre është i mjaftueshëm, do të shkatërrojnë të gjitha gjërat e mira të jetës së qytetëruar.
Dhe nuk është vetëm nën-klasa, por “mbi-klasa” që shkakton telashe. Nëse politikanëve apo burokratëve u jepet pushteti i pamerituar dhe i pakufizuar, ata do të jenë aty, për një kohë të gjatë, dhe do të bëhen aq të korruptuar sa të mund të shpëtojnë. Ky është argumenti më i mirë i mundshëm për një qeverisje të kufizuar – dhe gjithashtu një argument mjaft i mirë kundër një supershteti të centralizuar evropian.
Konsiderata e dytë në të cilën do të doja të tërhiqja vëmendjen tuaj nuk është filozofike, morale, apo edhe psikologjike – është vërtet historike, një çështje e rrethanave që gjetëm në Britani në fund të viteve shtatëdhjetë. Parimet dhe politikat që ne u përmbaheshim gjatë dekadës që pasoi pasqyronin nevojat e Britanisë së asaj kohe.
Lufta e Dytë Botërore, madje më shumë se luftërat e tjera, i kishte dhënë një shtysë të madhe kontrollit të qeverisë. Në të vërtetë, çuditërisht kur mendon se u luftua kundër shteteve totalitare, Lufta dha në mendjet e shumë njerëzve prova bindëse se një shoqëri dhe një ekonomi e planifikuar funksiononin më së miri. Vitet gjashtëdhjetë dhe shtatëdhjetë në Britani ishin dekada gjatë të cilave ky iluzion u shpërnda gradualisht, me dhimbje. Planifikimi social dhe ekonomik çoi në dështime më të mëdha, kumulative, dhe këto nga ana e tyre prodhonin zhgënjim dhe dëshpërim – madje edhe midis atyre që dikur mendonin se socializmi mund të sillte parajsën në tokë.
Ndërsa rezultatet e gjithë kësaj u shumëfishuan, komentuesit folën të lodhur për të ashtuquajturën “sëmundje britanike”. Me këtë ata nënkuptonin një vuajtje të praktikave kufizuese, rënies së produktivitetit, militantizmit sindikal, taksave që rëndonin, fitimeve të dobëta, investimeve të ulëta – me pak fjalë rënie ekonomike. Dhe thuajse më pak gërryes ishte mentaliteti që qëndronte në themel dhe që vetë nxitej nga kjo rënie. Për ta thënë më thjesht, kishte një pranim të gjerë se Britania kishte rënë.
Kjo dekurajoi disa politikanë në të djathtë, të cilët mendonin se kufizimi i dëmit ishte e vetmja strategji e arsyeshme, se menaxhimi i rënies ishte zgjedhja më të mirë. Por disa prej nesh u ndjenë ndryshe. Ne nuk besuam se Britania ishte në rënie të pashmangshme. Ne ndjemë se ishte socializmi që kishte dështuar në vendin tonë, jo vendi ishte i dështuar prej socializmit. Dhe ne ishim të vendosur ta vërtetonim.
Më lejoni të theksoj sërish: rrugëtimi im nuk ishte kurrë i vetmuar. Keith Joseph dha analizën më të mirë politike të asaj që ishte e gabuar dhe çfarë duhej të ndryshonte. Por pas tij qëndronte urtësia e njerëzve si Friedrich Hayek, organe si Instituti për Çështjet Ekonomike dhe një mori mendimtarësh që kishin notuar kundër valës së kolektivizmit, që dikur kërcënonte të fshinte themelet tona kombëtare.
*Pjesa e parë e fjalimit të THATCHER NË UNIVERSITETIN HOFSTRA, NJU JORK, 27 MARS 2000 (Pjesa e dytë publikohet nesër)
