Profesori i njohur Përparim Kabo ka kujtuar sot në 95-vjetorin e lindjes kontributin e gjuhëtarit të madh shqiptar, eruditit Petro Zheji.
Në një mesazh për Zhejin, Kabo shprehet se “Kur nuk kujtohen dijetarët, ngrihen në piedestal të paditurit”.
Postimi:
Një takim me fisnikun Petro Zheji, në 95- vjetorin e lindjes së tij.
I dashur Petro,
Ndjesë qe po te shqetësoj, sepse e di qe ty asnjëherë nuk të ka pëlqyer aspekti ceremonial i jetës. Tempulli yt ka qenë dhe mbetet ” Dija”!
Por çdo lloj heshtje ka një kosto… Kur nuk kujtohen dijetarët, ngrihen në piedestal të paditurit. Kur nuk respektohen heronjtë, historinë e marrin në komandë aventurierët. Kur i vihet dryni shkencës kurajoze dhe novatore, shitet për dije shkencore gjithçka e tejkaluar dhe jo bindëse.
Ja, për këto arsye dhe jo për lavde e nderime, thashë të bisedonim sot, në këtë ditë të shënuar.
Ma merr mendja se, asaj bote, je takuar me Johan Thunmanin. Këtë vit u mbushën 250 vjet nga botimi i veprës së tij për popujt e lindjes. Në pjesën e dytë, të titulluar:” Historia dhe gjuha e shqiptarëve dhe vilehëve”, ky themelues i Albanologjisë, ka hedhur shume drite për lirët dhe Thrakasit, së paku nga shekulli VII p.e.s . Nisi dhe një pune studimore për shqipen, por, ne moshën 32 vjeç, jeta iu pre në mes. Ikja e tij ishte fatalitet, por vepra e tij mbeti. Helmi mund te të marre jetën, por jo veprën. A jeni takuar dhe çfarë keni biseduar, nëse?
I dashur Përparim,
Kujtoj bisedat tona, kur ti ishe student dhe vije te unë, bashke me disa shokë e shoqe, për te mësuar gjuhen frënge…
Kishe kuriozitet, dije te beje pyetje dhe mbaje shënim përgjigjet. Po, me Thunmanin, Lajbnicin, Bopin e të tjerë, bisedojmë. Argumentet janë nga më të ndryshmet. Me rëndësi ishte fakti se ata e kanë mirëkuptuar tezën time, se në themel është mendimi, gjuha është ne varësi të tij, ndaj, sa herë që shprehim mendim, kemi dhe gjuhë. Në këtë kuptim, çdo lloj ndërgjegjeje, kur shprehet, shndërrohet në gjuhë. Fjalët ” at literary” janë një sistem shenjash kuptimore, qe janë ndryshuar në periudha te ndryshme te shoqërisë njerëzore. Fillimisht ka qene te shprehurit me simbole, më pas ato u konvertuan në alfabetin me fonema, pra, tingujt kuptimore.
Kjo strukture kuptimore nis me fjale ne formën e figurës, ne alfabetin e gjuhës se simboleve, dhe përthyhet me vone ne embrione fonemash, ku takojmë fjalë njëfonemëshe, dygërmshë ose me tri germa. Këto njësi kuptimore janë pasuri botërore dhe pika referimi për gjuhën e vjetër, atë të fillimit.
Gjuhët e zhvilluara, të latuara e përpunuara, janë pasuri të reja; ato janë larg, shumë larg primitives, gjuhës arkaike, kur kishte komunikim gojor, por nuk ekzistonte shkenca e gjuhësisë. Kjo shkencë ka lindur vonë, është pasuri dhe ka kontribute të jashtëzakonshme, por nuk e shpjegon dot materialin primitiv gjuhësor. Ajo shpreh ne mënyrë shkencore një gjuhe të formësuar. Kështu, mbi këto parime, diskutojmë. Kohët e fundit kemi biseduar mbi fonetikën primitive ,ose ndryshe, të shprehurit kuptimor zanor te njeriu i shpellës.
Si mund të analizohet gjendja gjuhësore e asaj periudhe, duke hulumtuar nivelin e zhvillimit të mendimit, jetën materiale, ndërtimin e grupit antropologjik si familje? Te gjithë jemi të një mendje, se mendimi përcakton njohjen e komunikimin, dhe kështu krijoi gjuhën, e jo e kundërta, që gjuha si një produkt shenjesor, i dha kuptim mendimit. Mbi këtë baze relativizohet argument i ngurte, se gjuha qe ne flasim është e vjetër, por s’kemi gjë të shkruar. Po me çfarë sistemi shenjesor e kërkoni ju? Me simbole apo me germa tingëlluese? E nëse nuk e kërkoni fillimisht me simbole, atëherë ju i prisni një pjesë te historisë gjuhës, atë me te hershmen.
Në alfabetin e vjetër egjiptian, germa e parë, “a”, korrespondon me sistemin simbolik, me shqiponjën. Kuptohet që fillimisht ka qenë shqiponja, pastaj ka lindur a- ja.
Ne gjuhësinë tone, jo materie, gjuha e shpellave, vizatimet në gurë, nuk janë transkriptuar si materie gjuhësore. Për mua, interes ka dhe trajta e ndërmjetme, ku ndërtohet një ure kalimi nga shenja te fonema. Kjo forme e përzierë, do te na ndihmonte te kuptonim se si janë krijuar nga ana kaligrafike germat. Pse ka rëndësi kjo?,- do thoni ju. Në gjykimin tim, ka rendësi për te kuptuar alfabetet e hershme, te cilat nuk duhen identifikuar vetëm me gjuhen e një populli.
Kështu, do gjeni fjalë të stërlashta te gjuhës sonë, të fshehura nën leksikun dhe te shkruara me një alfabet qe emërtohet i këtij apo i atij populli.
Ku qëndron gabimi?,- do pyesni. Po, gabimi është trashanik. Një fjale i takon jo gjuhës me germat e se cilës shkruhet, por thelbit kuptimor qe bart dhe qe merr kuptim si komunikim logjik te një gjuhe e caktuar. Duke e huazuar fjalën dhe duke e shprehur me një fonetike ndryshe, e duke e shkruar me alfabetin e vet, te krijohet gabimisht bindja se ajo fjalë nuk është e gjuhës sate .Se, nëse e gjen në leksikun e gjuhës sate, ti e ke huazuar nga ajo gjuha tjetër.
Kur krahasojmë fjalët mes gjuhëve, fillimisht duhet t’u krahasojmë thelbin mendimor, qe të gjejmë kuptimin.
Gjuha që e motivon nga ana kuptimore, e ka të sajën, jo ajo qe mund ta këtë hedhur në fjalorin e vet. Ky gabim i ka humbur vjetërsinë shqipes sonë. Ne kemi ende të menduar primitiv metaforik, parabolik dhe te shprehur simbolik. Po ky lloj mendimi i zonave te thella, ne veçanti ne veri, ne Çamëri, por edhe te arvanitasit ne Greqi, në Turqi dhe te arbëreshët e Italisë, nuk studiohet nga gjuhëtarët dhe etnologit, antropologät dhe psikologët e gjuhësisë. Fjala rreh te simboli, jo te koncepti, ndaj ka homonimi brenda një gjuhe, por edhe mes gjuhëve te ndryshme.
Besoj se jemi të qartë?
Jo me ty, Përparim. Me ty i kemi biseduar me kohë dhe jemi marrë vesh, por për të tjerë, qofshin ata lexues apo studiues. Ty, Përparim, te falënderoj për ato 20 faqe punim për teorinë time, te cilën e nise në atë institucionin shkencor jashtë Shqipërisë. Gjithmonë kam besuar te Ti..!
Mirëmbetshi!
DIJA E BEKOFTË SHQIPËRINË !
Kabo. 18 tetor 2024
