Shqipëria vuan nga pasojat e mungesës së zbulimit dhe të vlerësimit të talentit në çdo sektor sikurse tregon edhe një raport i fundit në sektorin e fushës së teknologjisë.
Estonia kryeson kategorinë e talenteve këtë vit, nga vendi i nëntë në 2023. Rritja e arsimit dhe vlera e lartë në fuqinë punëtore ndikuan në rezultat. Estonia pasohet nga Lituania, e cila mban të njëjtin vend si një vit më parë. Rezultati i Lituanisë karakterizohet nga një paraqitje e mirë në nënkategorinë e Arsimit dhe fuqisë së saj të fortë të punës. Vendi i tretë mbahet nga Letonia, e cila ka parë përmirësim si në arsim ashtu edhe në fuqinë punëtore.
Sipas FUTURE OF IT RAPORT, Shqipëria edhe pse ka bërë progres krahasuar me vetveten, sa i përket zhvillimit teknologjik dhe trajtimit të punonjësve në sektorin e teknologjisë, lë pas vetëm dy vende nga Europa Lindore, Gjeorgjinë dhe Azerbajxhanin. Të gjitha vendet e tjera të rajonit, sipas treguesve e e lënë pas Shqipërinë.
Paga mesatare bruto e të punësuarve në të gjithë rajonin është 5 euro euro, 14.3 për qind (ose më shumë se 264 euro) më shumë se një vit më parë (interesant është se është i njëjti numër me rritjen e vlerës së shtuar për person të punësuar në IT). Pagat më të larta janë ende në Lituani dhe Estoni, si në 2020 dhe 2021, e ndjekur nga Çekia, ndërsa pagat më të ulëta janë në Azerbajxhan, Shqipëri dhe Kosovë. Mesatarisht, Lituania, Estonia dhe Çekia ofrojnë paga pothuajse 48 për qind më të larta se ato në Evropën në zhvillim në tërësi, ndërsa Azerbajxhani, Shqipëria dhe Kosova mesatarisht kanë paga që janë më shumë se 2.5 herë më të ulëta se mesatarja e rajonit. Më e afërta me vlerën mesatare është në Hungari – 2,148 euro në muaj (1.5 për qind më shumë se mesatarja rajonale).
Ekziston një divergjencë e qartë midis nivelit mesatar të pagave bruto të TIK-ut në Evropën Verilindore dhe Evropën Qendrore nga njëra anë dhe Evropën Lindore dhe Evropën Juglindore ku bën pjesë Shqipëria – nga ana tjetër. Vendet e renditura më të mira në listën e pagave bruto përbëhen nga vendet në dy nënkategoritë e para, me përjashtim të Serbisë.
Strategjitë proaktive të Shqipërisë në tërheqjen dhe inovacionin e talenteve po drejtojnë transformimin e saj dixhital. Iniciativa të tilla si vizat nomade dixhitale dhe edukimi i kodimit në moshë të hershme po ushqejnë një fuqi punëtore të aftë për epokën dixhitale. Angazhimi i palëkundur i vendit ndaj inovacionit, së bashku me infrastrukturën e tij të fuqishme dixhitale, e bën atë një perspektivë tërheqëse për ata që kërkojnë rritje dhe sukses në peizazhin dinamik dixhital.
Ekosistemi fillestar i vendit, i renditur i 19-ti në Evropën Lindore nga StartupBlink, po evoluon me shpejtësi. Pavarësisht fazës së hershme, si sektori publik ashtu edhe ai privat po nxisin në mënyrë aktive rritjen e start-up-eve, me sipërmarrje të suksesshme si Kreatx dhe Publer. Vitet e fundit, Shqipëria ka nisur disa programe për të promovuar sipërmarrjen, si Albania Tech, Ofiçina, Sëiss Entrepreneurship Albania, Pro-Tik Center dhe ICTSlab, duke shfaqur një kulturë sipërmarrëse në rritje.
Përsa i përket arsimit, Shqipëria ka zbatuar masa për tërheqjen e talenteve, si ofrimi i vizave nomade dixhitale deri në pesë vjet. Shumë studentë të TIK-ut janë regjistruar në programet bachelor dhe ato afatshkurtra (86.4 përqind në 89.2 përqind gjatë 2018-2021), me një kulm prej 8293 studentësh në 2022. Programet master dhe doktoraturë regjistrojnë më pak studentë (10.8 përqind deri në 13.6 përqind). Gjatë së njëjtës periudhë) vendi ka futur kodimin në 100 shkolla duke filluar nga klasa e parë, të mbështetur nga laboratorë inteligjentë në mbarë vendin.
Nga viti 2018 deri në vitin 2022, numri i njerëzve të punësuar në sektorin e TIK-ut u rrit në mënyrë të qëndrueshme, duke arritur në 16,195 në 2021 dhe vlerësohej në 18,377 në 2022.
Gjatë të njëjtës periudhë, paga mesatare bruto në sektorin publik është rritur nga 594.2 euro në 831.2 euro, falë rritjes së pagave në raport me ekonominë e përgjithshme, nga 150 për qind në 160 për qind të mesatares së përgjithshme. Për më tepër, sektori i TIK-ut ka pasur një ndikim të ndryshueshëm në ekonomi, me eksportin e tij të shërbimeve si përqindje e PBB-së që luhatet nga 0.53 për qind në 2018 në 0.86 për qind në 2022. Pavarësisht këtyre luhatjeve, eksporti i shërbimeve TIK, përfshirë kompjuterin shërbimet, është rritur vazhdimisht gjatë viteve.
Për shembull, në vitin 2018, eksporti i shërbimeve të TIK u vlerësua në 68.4 milionë euro, që u rrit në 155.3 milionë euro në vitin 2022. Po kështu, eksporti i shërbimeve kompjuterike ka shënuar rritje të ndjeshme, duke u rritur nga 37.5 milionë euro në 2018 në 140.1 milionë euro në vitin 2022.
Në frontin e qeverisjes elektronike, Shqipëria ka bërë përparim të konsiderueshëm me 95 për qind të aplikimeve për 1217 shërbime publike të dorëzuara online midis qershorit 2022 dhe qershorit 2023. Mbi 7.8 milionë dokumente të vulosura elektronike u shkarkuan në vitin 2022 nga më shumë se 2.8 milionë të regjistruar përdoruesit në portalin e-Albania.
Për më tepër, Shqipëria ka një strategji kombëtare të sigurisë kibernetike për 2020-2025. Shqipëria ka treguar performancë të qëndrueshme në Indeksin e Konkurrueshmërisë së IT-së, duke ruajtur pozicionin e saj në vendin e 21 si në 2023 ashtu edhe në 2024. Vendi ynë sipas këtij vlerësimi ecën mirë në shërbimet online, duke u renditur i pesti nga 23 vende në rajon.
