Mitro ÇELA
E hënë 18 shkurt 1991. Në zyrën e Berishës kishte nisur një mbledhje e komisionit nismëtar të PD-së. Hyri Azem Hajdari.
“Studentët e pedagogët mbyllën derën e Kinoklubit në Qytetin “Studenti”. Janë futur në grevë urie. Ju vazhdoni mbledhjen. Unë do të shkoj te studentët!”
Dy orë më vonë u ngjita në Qytetin “Studenti”. Gjallëri e madhe. Veç studentëve kishte edhe qytetarë. Një radhë e gjatë. Kishte kërkesa për vetëngujim. Çudia më e madhe e këtij fundshekulli! Ndoshta e paparë. Sakrificë e 723 jetë të rinjsh! Dhe përse? Për të hequr emrin e diktatorit nga universiteti?!
U ktheva në shtëpi. Ndjeja një trysni. Vendosa të shfletoj skedat. (Në atë mot në Tiranë nuk kishte më shumë se 5-6 kompjutera). Fillimisht pa ndonjë qëllim. Shënimet i lexova jo duke ndjekur kronologjinë e ngjarjeve, por të kundërtën e tyre. Një frazë e nënvizuar. Disa ditë më parë u përurua nga studentët “Sheshi i Demokracisë”. Sheshi? Diçka më ngacmoi kujtesën. Një shesh tjetër. Një shesh i largët. U ktheva në kohë. Sheshi Tienanmen në Pekin. Pranvera kineze. Mijëra studentë ato ditë qershori manifestuan për demokraci të vërtetë… Kundër tyre u drejtua një forcë brutale. Sa u vranë! Statistikat zyrtare kineze janë memece. Një manifestim i përgjakshëm për të festuar 10-vjetorin e reformave kineze dhe 40-vjetorin e Republikës Popullore. Plumba mbi një turmë të paarmatosur. U trondit bota. Qindra reportazhe. Kronika. Deklarata nga aktorët politikë.
Fransua Miteran, Presidenti i Francës tha: “Një regjim që për të mbijetuar qëllon mbi të rinjtë, nuk ka të ardhme”. Theçer, kryeministre e Britanisë së Madhe deklaroi: “Të qëllosh si i verbër kundër popullit! A nuk flet kjo për diferencat midis shoqërisë demokratike perëndimore dhe shoqërisë socialiste…” (Në atë vit kampi i lavdishëm socialist jetonte muajt e tij të fundit). Boris Elstin, Presidenti rus tha: “Krim kundër popullit…”
Ora 20:00. Një kronikë në TVSH për minatorët duke nxjerrë krom?!… Ndërrova stacionin. RAI jepte një lajm nga India: ishte përmbysur një autobus. Për Shqipërinë: asgjë. Po pse? Mos vallë “Sheshi i Demokracisë” mbartte më pak tension se sa Sheshi Tienanmen!?… Mora radion. Asgjë. Heshtje. Diçka përmendi Jugosllavi. Por gjithmonë sipas bojrave të tij. Reportazh të plotë dha vetëm “Zëri i Amerikës”…
Ora 22:00.Bie telefoni… Alo… Kemi mbledhjen e komisionit… Ju presim… Po pse? Partitë politike kishin kërkuar një takim me Presidentin. Berisha, Azemi, Eduardi dhe Preçi ishin nisur që në ora 21:00. Po kalonte mesnata. Disa humbën durimin dhe u larguan për në shtëpi. Unë me Frrok Çupin, kryeredaktorin e “RD”-së, vendosëm të presim te dera e Presidiumit. U hap porta. Takuam Eduard Selamin:
“Nuk ka perëndi që e kupton Ramiz Alinë! Vetë e pranoi në fillim idenë e një referendumi për heqjen e emrit të Enver Hoxhës nga Universiteti. Por e dini si e përfundoi takimin? Nuk ka bazë ligjore për një veprim të tillë!!!”
U vendos të shkonim për të biseduar me përfaqësinë e studentëve dhe të pedagogëve. Ndërkohë, ora kishte arritur 2:00. Për shumë kohë më mbeti e regjistruar në mendjen time pamja e koordinatorëve, e shkallëve dhe sallave, ku kishin zënë vend studentët. Shumica flinin përtokë, duke shtruar në çimento nga një batanie. Disa rrinin ende mbi karrige. Të tjerë luanin me letra.
U futëm në një dhomë të veçantë. U ulëm. Mes nesh ishte Ylli Vejsiu, Përparim Dervishi, Blendi Goxhe, Ridvan Peshkëpia. Për disa çaste ra qetësia. Një qetësi mbytëse. Përfaqësuesit e studentëve dhe të pedagogëve edhe pse të lodhur e të cfilitur, edhe pse të pagjumë, mendjen e kishin të kthjellët. Të gjithë kishin një mendim: Nuk është koha për kompromise! Nuk dalim nga ngujimi ynë pa lexuar vendimin e qeverisë që Universitetit të Tiranës t’i hiqet emri i Enver Hoxhës! Ky është postulati i studentëve. Çdo alternativë tjetër është e pavlefshme.
U larguam. Te dera takova djalin e motrës, studentin e arteve Artjan Myrtezai.
“E mor dajë! Mos doni të na shisni?!…”
E martë, 19 shkurt. Ora 23:00. Bie dera… “Ju presin në selinë e Partisë Demokratike”. Nga ora 21:00 përsëri Presidenti në tavolinën e rrumbullaktë me përfaqësuesit e partive. Orë të tëra bisedimesh. Orë të tëra duke pritur. Shumica ishin skeptikë. Por përsëri kishim një fije shprese: jeta e të rinjve vlente më shumë sesa idiomat politike.
Ora 01:30. Në sallë hynë të dërguarit tanë. Dukeshin të lodhur. Të dërrmuar. E mori fjalën Sali Berisha:
“E çuditshme! Ramiz Alia mendon ta zgjidhë problemin me një formulë që ka për autorësi ministrin e Arsimit, Skënder Gjinushin. Edhe pse kemi të bëjmë me një formulë politike jashtë realitetit, nuk mendoj të bëhemi ne sebep si parti për ta hedhur poshtë. (Ishte ky mendim i të gjithëve). Nuk do të ishte keq të shkojmë te studentët së bashku me Skënder Gjinushin, i cili po na pret përjashta”.
Ora 02:00 Përsëri midis përfaqësuesve të studentëve. Biseda ishte e ashpër. Studentët ishin të acaruar. U lexua formula. Universiteti do të ndahej në katër pjesë. Asnjë universitet i ri nuk do të mbante emrin e Enver Hoxhës. Do të nënshkruhej një kontratë midis përfaqësuesve të studentëve dhe ministrit të Arsimit.
“Jo! Jo! Dhe Jo! Pa lëshuar qeveria një deklaratë, ku të shkruajë se ka vendosur t’i hiqet emri i Enver Hoxhës Universitetit të Tiranës, ne nuk heqim dorë nga greva e urisë”, thanë studentët. Folën disa anëtarë të komisionit nismëtar të Partisë Demokratike. Askush nuk u bind. Më në fund u vendos:
“Përfaqësuesit e Partisë Demokratike le të largohen. Do të bisedojmë vetëm me ministrin e Arsimit”.
Duke lënë sallën, ndërsa gjarpëronim midis këmbëve të studentëve që flinin në çimenton e ftohtë, në errësirë u dëgjua një zë: “Këta janë mjeshtra. E shndërruan politikën në ekuacione e formula matematike”. Lum kombi që e ka ministrin e Arsimit profesor matematike.
E mërkurë, 20 shkurt. Që në mëngjes herët në Tiranë u dha kushtrimi. Mijëra punëtorë, nxënës, pensionistë, fëmijë, studentë morën rrugën drejt “Sheshit të Demokracisë”. Përmasat e sheshit nuk mund të mbanin brenda një kryeqytet të tërë. Në shërbim të popullit u vunë taracat, dritaret e godinave. Ballkoni i një godine u shndërrua në tribunë. Folën shumë. Një zë i kthjellët u shpërnda në eter. Kush flet? Ç’është ky zë i njohur?! Pa dëgjoni! Po flet Rajmonda Bulku! Po çfarë tha se nuk e dëgjova mirë? U bën thirrje grave, nënave tiranase që të shkojnë e të manifestojnë përpara godinave të qeverisë e të Presidiumit të Kuvendit Popullor.
Turma u elektrizua dhe u derdh tatëpjetë drejt rrugës së “Elbasanit”…
Ora 11:00. Pesëmbëdhjetë gra e vajza, të prira nga Afërdita Havari ngjitën shkallët e Presidiumit. Kërkuan takim me Presidentin. Do ta njoftojmë, tha sekretari. Kaluan minutat. Gratë prisnin. Fluturuan 50 minuta. Presidenti nuk po dukej. Mos u mërzisni, qetësonte sekretari. Ai do të vijë nga çasti në çast… Në kufijtë e pritjes prej një ore, u hap dera dhe u duk Lumturi Rexha me dy-tre të tjerë. Po këta çfarë duan! Ne, në emër të nënave tiranase kërkuam takim me Presidentin e jo me shoqen Lumturi!.. Presidenti është i zënë. Ka punë. Situata…
Ndërkohë turma mbushi sheshin “Skënderbej”. U ngjita në verandën e hotel “Tirana”. Përpara shtrihej sheshi, si një ekran gjigant televizioni. Turma shtyhej. Policët mbronin zonën. Ushtarët, me qen për dore, vraponin. Dy makina hidhnin ujë mbi turmën… Krisma. Automatikë… Një pjesë e turmës ngjiti shkallët drejt bustit… Policët i shtynë… Dy-tre ngjitje e zbritje dhe busti u rrethua nga turma… Një copë litari. Sikur doli nga dheu! Bëri një hark dhe përfundoi në qafë të diktatorit…
Ora 14:05. Disa lëkundje dhe busti i Enver Hoxhës u rrëzua përtokë. Qëndroi ai në sheshin “Skënderbej” vetëm 858 ditë. Nuk e ruajtën dot bustin as policët, as sampistët, as dekreti special për mbrojtjen e monumenteve… Trupi i diktatorit në bronx u pushtua nga turma. U gjet një makinë. E tërhoqi zvarrë drejt rrugës së “Kavajës”… Turma ecte. Busti zvarritej… Qëndroi para selisë së Partisë Demokratike, karshi selisë së Kishës Ortodokse… Pa kuptuar mbinë ushtarë të Gardës… Qëllonin në ajër… Agim Buxheli filmonte duke qëndruar mbi murin rrethues të godinës… Turma u largua… Busti mbeti në mes të rrugës… U afrova… Trupit i mungonte koka… “Koka në Stamboll, trupi në Janinë/Të vranë Ali Pasha, o Ali të shtrinë…” Me motivet e kësaj kënge, mora rrugën te studentët e ngujuar…
…Në hyrje të godinës, koka prej bronxi e diktatorit… Rreth qafës një litar. Përpjekje për ta ngjitur kokën në katin e dytë… Shumë bronx i derdhur. I rëndë… Në dritare doli Shinasi Rama: “Nuk ia vlen që koka e diktatorit të ngjitet lart! Uleni!” Dhe bronxi u përplas në çimento… Lëshoi një tingull të zgjatur… Rënkimi i fundit i Enverit…
Ora 21:00. Studentët janë larguar nga Kinoklubi i grevës së urisë. Në salla, në korridore ka rënë qetësi… Në hyrje të godinës një kokë gjigante… Në vetmi… Mes mbetjeve të grevës …
Artikullin e kam botuar më 22 shkurt 1991
