Alex Walters, BBC
Trajtat e mësimeve, praktikës dhe tolerancës islamike mes popullit të Kazakistanit janë ruajtur me fanatizëm që kur feja është predikuar për herë të parë në stepat e Azisë Qendore në shekullin VIII. Islami në atë kohë u përhap nëpërmjet zhvillimit të tregtisë ndërmjet popullit të lindjes dhe atij të perëndimit të Rrugës së Mëndafshit, linja më e madhe e tregtisë në botën antike.
“Trubutë e Kazakistani kanë qenë popuj nomadë, të cilët endeshin vazhdimisht rrugëve. Për këtë arsye, ata i kushtonin një rëndësi të veçantë vlerave si mikëpritja, bujaria dhe mirënjohja”, thotë Alina Khamatdinova, drejtuese e Aleancës Civile të Kazakistanit për “Edge Magazine”. “Ashpërsia e motit në stepa e bënte jetën tepër të vështirë. Askush nuk mund të mbijetonte i vetëm. Ata mund të jetonin vetëm si pjesë e një komuniteti dhe komunitetet duhet t’i besonin njëri-tjetrit dhe të bashkëpunonin”.
Islami është feja më e përhapur në Kazakistan kurse e dyta është feja krishtere ortodokse ruse. Pas shumë dekadave të shtypjes nga Bashkimi Sovjetik, pavarësia ka sjellë nevojën për ripërtëritjen e kulturës kazake pjesërisht edhe përmes fesë. Njohja e plotë e lirisë fetare ka çuar në rritje të madhe të besimtarëve aktiv. Në vitet e fundit janë ndërtuar qindra xhami, kisha, sinagoga dhe ndërtesa të tjera fetare, duke e rritur numrin e tyre nga 670 në 4170.
Kazakët etnik, të cilët përbëjnë më shumë se dy të tretat e popullsisë, së bashku me uzbekët, ujgurët dhe tatarët, janë myslimanë sunit të medh’hebit (fraksionit) hanefi. Më pak se 1% e tyre janë të medh’hebit shafi (kryesisht çeçenët). Në pjesën jugore të vendit është përqendrimi më i lartë i besimtarëve myslimanë. Këtu ka rreth 2 300 xhami dhe ato janë të gjitha të lidhura me “bashkësinë shpirtërore të myslimanëve të Kazakistanit”, i kryesuar nga një myfti suprem. Festa e Bajramit është e pranuar si festë kombëtare. Për dy dekada të fundit popullsia e Kazakistanit është rritur nga 8,5 në 16,3 milionë banorë. Këto ndryshime janë pasojë e një biodinamike të theksuar të popullsisë. Përveç lindshmërisë së lartë (16%) e karakterizon edhe vdekshmëria e lartë (10,4%) me shtim natyror prej 5,6%. Me 6 banorë në një kilometër katrorë është shteti më i pabanuar në Azinë Qendrore
Gati një e treta e popullsisë janë të krishterë ortodoksë, kryesisht rusët etnik, ukrainasit dhe bjellorusët. Grupet e tjera të krishtera përfshijnë katolikët, katolikët grek, baptistët dhe protestantët. Ka 258 kisha ortodokse, 93 katolike dhe 50 protestante. Fetë e tjera të pranishme në Kazakistan janë edhe Jehudizmi, Hare Krishna dhe Budizmi.
Me pak fjalë, vendi ka një larmishmëri të jashtëzakonshme të feve dhe kulturave të ndryshme që bashkëjetojnë në harmoni. Sot, Kazakistani është epiqendra e një rrjeti komunikimi dhe tregtie që zhvillohet me shpejtësi në zonën euroazitike. Ashtu sikur Islami ishte gjithëpërfshirës, tolerant dhe i suksesshëm në kohën antike në zonat e stepave, praktika moderne e Islamit në Kazakistan vazhdon të jetë e tillë edhe në ditët e sotme.
Traditat e Islamit në tokën e Kazakistanit janë formuar në epokën, kur populli u vendos në këtë zonë. Islami mbërriti në stepa shumë herët, pak më shumë se një shekull pas ardhjes në jetë dhe mësimeve të vetë profetit. Ishte epoka e kalifateve të mëdha të Damaskusit, Bagdatit dhe Kordobës, të cilat ishin edhe qëndrat më të mëdha të edukimit, shkencës, kulturës dhe tolerancës për një gjysëm mijëvjeçari.
Nëpërmjet aktiviteteve paqërore të misionarëve, Islami u përhap gradualisht dhe u kthye në besimin fetar kryesor për Kazakistanin. Jetesa dhe kultura e këtij populli si nomad, bari dhe tregtar, e përhapi këtë fe edhe më gjerë, në cepat më të humbura të stepave. Sot, rivendosja e këtyre institucioneve të besimit fetar, është duke u nxitur dhe inkurajuar pas një epoke të gjatë dhe të errët të shtypjes fetare gjatë kohës së Bashkimit Sovjetik.
Edhe përpara se Kazakistani të fitonte pavarësinë e plotë nga Bashkimi Sovjetik, themelet për ringjalljen e fesë së Islamit kishin filluar të hidheshin. Në vitin 1990, Presidenti Nursultan Nazarbayev, i cili e drejtonte vendin si sekretari i parë i Partisë Komuniste në Kazakistan, e sfidoi Kremlinin, duke e nxjerrë vendin jashtë Bordit Mysliman të Azisë Qendore. Bordi atëherë ishte institucioni kryesor nëpërmjet të cilit Moska kontrollonte dhe kufizonte përhapjen e Islamit në rajon. Nazarbayev e zëvendësoi atë me një myftini të re të pavarur, ose një autoritet fetar, në të cilin bënin pjesë të gjithë praktikantët myslimanë të Kazakistanit. Nëpërmjet kësaj strategjie, Kazakistani u çlirua nga kufizimet fetare të imponuara nga Bashkimi Sovjetik dhe sinjalizoi se ringjallja e Islamit do të mbështetej dhe inkurajohej nga nivelet më të larta të vendeve të pavarura në zhvillim.
Nazarbayev dhe kolegët e tij janë kujdesur që në ditët e para të pavarësisë, që të mbroheshin dhe kultivoheshin traditat e matura dhe tolerante të Islamit në Kazakistan. Në vitin 1993, Kushtetuta e re e Kazakistanit ndaloi me ligj ekzistencën e partive politike fetare. Nëpërmjet këtij akti të ri legjislativ, u sigurua një ndarje e qartë ndërmjet fesë dhe politikës.
Dy vite më pas, nëpërmjet rishikimit të Kushtetutës në vitin 1995, u ndalua me ligj ekzistenca e çdo lloj grupi që përpiqej të nxiste konflikte raciale, etnike dhe fetare në vend. Akti ligjor i njohu gjithashtu qeverisë pushtetin për të monitoruar nga afër dhe për të kufizuar aktivitetet e organizatave fetare të Kazakistanit jashtë vendit. Në këtë mënyrë, qeveria arriti me sukses të izolonte dhe të distanconte vendin nga të gjitha konfliktet fetare ekstremiste, që kanë pllakosur një pjesë të mirë të vendeve aziatike.
Në Kushtetutën e vitit 1995, ashtu si në atë paraprijëse, përcaktohet ligjërisht se, Kazakistani është dhe do të jetë gjithmonë një shtet laik. Kur Nazarbayev themeloi Myftninë e Kazakistanit, ai zgjodhi Ratbek Nisanbayev, si liderin e parë të institucionit. Nisanbayev ishte i bindur se, përfshirja e Islamit në politikë do të ishte tepër e dëmshme si për vendin ashtu edhe për vetë praktikën dhe kulturën e fesë Islame. Ai deklaroi vazhdimisht dhe publikisht se ekzistenca e çdo partie politike islamike në Kazakistan do të përbënte një kërcënim të madh ndaj paqes në vend.
Qeveria e Kazakistanit, megjithatë, nuk është përpjekur kurrë të kufizojë përhapjen e fesë Islame, madje e ka inkurajuar atë. Rezultati i kësaj nisme ka qenë i jashtëzakonshëm. Besimi fetar, dhe jo vetëm ai Islam, është zhvilluar në kushtet e tolerancës, mirëbesimit dhe lirisë gjatë dy dekadave të pavarësisë së vendit. Deri në vitin 2010, 65 për qind e 16,4 milionë njerëzve në Kazakistan, ishin bërë myslimanë. Xhamia Blu në kryeqytetin e ri Astana, u ndërtua për të pritur 7 mijë besimtarë në brendësi, por mbi 14 mijë njerëz mblidhen për t’u faluar aty çdo ditë të premte.
Gjatë verës së vitit 2011, Kazakistani krijoi gjithashtu Agjensinë e Çështjeve Fetare, një institucion qeveritar, i cili koordinon aktivitetet shtetërore në lidhje me fenë për të parandaluar çdo lloj abuzimi nga organizatat fetare në vend dhe për të mbrojtur traditat e tolerancës dhe lirisë së besimit fetar. Ishte pikërisht kjo agjensi, ajo që krijoi një draft të ri ligjor lidhur me aktivitetet fetare në vjeshtën e vitit 2011 dhe më pas u miratua nga Parlamenti dhe u dekretua si ligj nga Presidenti Nazarbayev në tetor të vitit 2011. Ky ligj, i cili ruan lirinë fetare dhe tolerancën ndërmjet besimeve të ndryshme, për herë të parë në historinë e Kazakistanit, ka nënvijëzuar gjithashtu rolin tradicional të Islamit dhe të Krishtërimit Ortodoks, si dy besimet fetare më të përhapura në vend.
Qeveria pranoi se, që Islami të zhvillohej edhe më tej, Kazakistani do të duhet të rianëtarësohej në “Ummah”, komuniteti global me 1,3 bilion myslimanë, nga i cili ishte ndarë me forcë gjatë 74 viteve të sundimit sovjetik. Ky ka qenë hapi më i rëndësishëm i vendit, që pas shpalljes së pavarësisë. Ndihmat ekonomike dhe mbështetjet e tjera për ndërtimin e xhamive dhe institucioneve edukuese në Kazakistan kanë ardhur kryesisht nga Turqia, Egjipti dhe mbi të gjitha nga Arabia Saudite. Kazakistani ka krijuar marrëdhënie tepër të mira me këto vende si edhe me shtetet e tjera të vogla të rajonit. Çdo vit, mijëra e mijëra myslimanë të Kazakistanit, kryejnë lirisht dhe me kënaqësi haxhin, pelegrinazhi fetar i përvitshëm më i madh në botë.
Presidenti Nazarbayev ka dhënë shembullin më të mirë, duke drejtuar këtë proces. Ai ka bërë vizita të rangut të lartë shtetëror në vendet kryesore të Ummahut si Turqia, Irani dhe Arabia Saudite, teksa përpiqej të krijonte ura lidhëse me vendet e Lindjes dhe Perëndimit, Veriut dhe Jugut. Në vitin 1994, ai vizitoi vendin më të shenjtë mysliman, Mekën.
Për shkak të rregullave Islame, në lidhje me pastërtinë e ushqimit, veçanërisht mishit, qeveria ka krijuar institucione të rrepta të monitorimit të cilësisë së ushqimit të tregtohet në vend. Kazakistani është kthyer në një qendër të madhe të prodhimit dhe tregtimit të mishit Hallall, megjithatë zgjedhja e çdolloj ushqimi është tërësisht vullnetare në vend. Kultura e Islamit në Kazakistan bazohet në tolerancë dhe mirëkuptim. Prezenca dhe rëndësia e këtij besimi fetar bëhet menjëherë e qartë për turistët që vizitojnë vendin për herë të parë, por nuk bëhet kurrë imponuese apo mbytëse. Femrat që zgjedhin lirisht të vishen me xhihab, veshja tradicionale myslimane e mbulimit të kokës me shami, përzihen më së miri dhe qetësisht me ato të veshura me minifunde moderne apo që shijojnë kokteile alkoolike në lokalet e shumta të natës dhe restorantet e vendit. Bukuria e ringjalljes së vlerave të vërteta dhe themelore të Islamit, si toleranca dhe bashkëjetesa në paqe, qëndron në faktin se po lulëzojnë në botën moderne, pa u bërë imponuese për popullin e Kazakiastanit dhe këdo që kërkon ta vizitojë.
