Shqipëria ka një potencial të madh për të përmirësuar konkurrencën e saj në eksporte. Ajo ka afërsinë në të dy tregjet evropiane dhe në zhvillim, qasje në Mesdhe, një popullsi të re në krahasim me pjesën tjetër të Evropës, si dhe burimet natyrore.
Megjithatë, konkurenca e Shqipërisë në drejtim të eksporteve ka pasur progres të pamjaftueshëm, me rritje të dobët të produktivitetit dhe përqendrim të vazhdueshëm në sektorë me vlerë të bazuar tek puna intensive.
FMN thotë se, autoritetet duhet të përshpejtojnë përpjekjet për të nxitur investimet në produkte me vlerë të shtuar, duke zbatuar reforma të mëtejshme strukturore për të përmirësuar mjedisin e biznesit, boshllëqet e infrastrukturës dhe përmirësimin e aftësive të punës.
FMN shpjegoi se ka përdorur dy tregues për të vlerësuar konkurrueshmërinë e eksporteve të tilla si raporti, “Doing Business” i Bankës Botërore dhe Forumi Ekonomik Botëror (Raporti Global i Konkurrueshmërisë).
Treguesit e të bërit biznes të BB-së mbulojnë fusha të ndryshme, duke filluar nga regjimi ligjor për zbatimin e kontratave, të proceseve rregullatore për regjistrimin e bizneseve, pagimin e taksave, marrjen e kredisë, si dhe tregtinë përtej kufijve. Treguesit e konkurrencës në Raportin Global mbi Konkurrueshmërisë (ÇEF) mbulojnë një gamë të gjerë të kritereve, duke përfshirë infrastrukturën, institucionet, arsimin, efikasitetin e tregut të punës, si dhe risi në sofistikimin e biznesit dhe gatishmërinë teknologjike. Renditje në raportet e tilla sinjalizojnë konkurrueshmërinë ndërmjet vendeve.
Këto renditje tregojnë se konvergjenca e Shqipërisë me BE dhe konkurrenca janë ngadalësuar në vitet e fundit. Ndërsa renditja e Shqipërisë u përmirësua në këto indekse gjatë 2008-‘11, ritmi i përmirësimit është zvogëluar shumë kohët e fundit, shpjegon FMN.
Vendet rajonale si Maqedonia dhe Mali i Zi u rritën shumë shpejt në Renditje shpjegon Fondi, duke këshilluar se, Shqipëria ka ende hapësira për përfitime nga reformat për përmirësimin e klimës së biznesit.
Këta tregues sugjerojnë se Shqipëria ka nevojë për të adresuar dobësitë e qeverisjes dhe infrastrukturës.
FMN vlerëson se në veçanti, konkurrenca e vendit vuan nga këto kufizime:
• Boshllëqet e infrastrukturës kufizojnë tregtinë. Mirëmbajtja e pamjaftueshme e rrugëve është një sfidë kryesore. Disa projekte rrugore me qëllim uljen e kostove e transportit dhe që lidhin Shqipërinë me vendet fqinje janë në pritje (p.sh., rruga e Arbërit që lidh Shqipërinë me Maqedoninë). Shqipëria ka edhe mangësi infrastrukturore në telekomunikacion, porte, hekurudha dhe aeroporte në krahasim me anëtarët e rinj të BE-së.
•Pasiguritë në furnizimin me energji pengojnë efikasitetin. Ndërkohë që, Shqipëria është e pasur me hidrocentrale, furnizimi me energji elektrike ka prirje për ndërprerje. Kjo është një pengesë kyçe, pasi energjia elektrike është një input i rëndësishëm për shumë industri. Ndërprerjet e energjisë mesatarisht 112 orë në vitin 2014, janë shumë më lart se mesatarja CESEE prej 3 orësh. Ka pasur përmirësime kohët e fundit si pasojë e planit të rimëkëmbjes së sektorit të energjisë edhe pse zbatimi i tij mbetet në një fazë të hershme. Gazi gjithashtu është një input i rëndësishëm për zhvillimin e industrinë kimike dhe plastike. Mungesa e një rrjeti të transportit me kosto të ulët ka bllokuar zhvillimin e industrive të tilla deri më tani. Kjo mangësi pritet të zgjidhet nga gazsjellësi Trans-Adriatik, i cili pritet të përfundojë deri në vitin 2019.
•Informaliteti i lartë kontribuon në prodhimtarinë e ulët. Më shumë se 40 për qind e firmave raportojnë se, përballen me konkurrencën joformale. Sektori i madh joformal është një pengesë, për investimet, ka një perspektivë afatshkurtër, dhe i mungon aksesi në kredi. Niveli i ulët i kapitalit fizik dhe njerëzor ka mbajtur produktivitetin e ulët.
•Institucionet e dobëta pengojnë sundimin e ligjit. Sistemi gjyqësor nuk është në gjendje të mbrojë të drejtat e pronësisë dhe zbatimin e kontratave dhe kështu dëmton mjedisin e biznesit nxitjen strategjive miope të biznesit.
• Korrupsioni minon konkurrencën. Anketa e ndërmarrjeve e bërë nga BERZH më 2013 nxjerr në pah korrupsionin si një nga pengesat kryesore për biznesin. Kjo çështje e kombinuar me mbrojtje të dobët të të drejtave të pronësisë ka reduktuar incentivat për aktivitetin e biznesit.
• Kompleksiteti i sistemit të taksave ka vënë një barrë të konsiderueshme për biznesin. Numri i pagesave të taksave dhe orët e nevojshme për të paguar ato janë 19, kohë kjo 43 për qind më e lartë se mesatarja e Ballkanit Perëndimor.
Në sektorin e eksporteve të jo-naftës, fitimet gjatë dekadës së fundit kanë qenë modeste. Në sektorin e tekstileve dhe këpucëve, i cili përfaqëson sektorin më të madh të eksportit pas karburantit dhe mineraleve, nuk ka pasur të ardhurat e konsiderueshme gjatë dekadës së fundit, vlerëson FMN.
Eksportet e Shqipërisë janë të përqendruara në sektorë me vlerë të shtuar të ulët, të cilat mund të përballen me probleme në periudhë afatmesme. Eksportet jo të naftës në Shqipëri vazhdojnë të përqendrohen në sektorët e punës intensive (të tilla si tekstile dhe këpucë), ku afërsia e Shqipërisë me tregjet evropiane ka inkurajuar rritjen në industrinë ndihmese. Megjithatë edhe në këtë aspekt Shqipëria mund të përballet me probleme që vijnë nga ngadalësimi i rritjes në Evropë dhe rënia e kostove të transportit, e cila e vendos atë në konkurrencë me vendet që kanë sektor të mëdhenj të tekstilit me kosto të ulët të punës të tilla si Bangladeshi, Kamboxhia dhe Vietnami. Në mënyrë që të arrihet rritja më e shpejtë, një tranzicion më i shpejtë i eksporteve me vlerë të shtuar do të jetë i nevojshëm këshillon FMN. Sektori i eksportit të Shqipërisë është e fokusuar ngushtë në naftë, minerale, dhe tekstile dhe këpucë, në kontrast me disa nga fqinjët e rajonit si Maqedonia dhe Serbia, që kanë diversifikuar bazën e eksportit në produkte me vlerë të shtuar të lartë, të tilla si industria e kimikateve, plastika, apo makineritë.
Në Maqedoni, diversifikimi i eksportit u drejtua nga IHD-të në sektorin e tregtueshëm dhe një klimë të favorshme për biznesin, i cili ka ndihmuar të integrohen eksportet në zinxhirët e furnizimit të prodhuesve të Evropës Perëndimore.
FMN këshillon se, Shqipëria duhet të përshpejtojë reformat për të përmirësuar perspektivën e investimeve dhe tërheqjen e IHD-ve që e lejon atë për t’u diversifikuar në produkte me vlerë të shtuar më të lartë.
