Aurel PLASARI
Fjala sot në përurimin e vëll. III “Vepra të zgjedhura” të Mid’hat Frashërit / Lumo Skëndos:
Pjesa e tretë e vëllimit III të “Veprave të zgjedhura” të Lumo Skëndos përbëhet prej shkrimesh më së shumti nën syzën “Dukë kënduar një libër”, të botuara në revistën “Hylli i Dritës”, por hera-herës edhe në revistën e tij “Diturija”, në “Dodona”, në “Edukata e re”, në “Besa”. Përfshijnë gati një dhjetëvjeçar: 1922-1931. Programin e këtyre shkrimeve Lumo Skëndo e ka përvijuar vetë si vijon:
“Miqtë e mi të “Hyllit” do të kenë vënë re se në shkrimet që po botoj me titullin “Duke kënduar një libër”, kujdesi im është t’u jap një njoftim mbi veprat që botohen për Shqipërinë dhe t’u mbaj në korrent të ideve të botës për sa i takon vendit tonë. Kombet, si dhe njeriu, nuk mund të rrinë indiferentë për opinionin që kanë të huajt për ta. “Ç’thonë bota?” është një pyetje plot brengë që bën i moçmi. Kjo nevojë është dhe më e madhe akoma për ne shqiptarët , një komb i lindur, i ri në jetën politike, një popull i njohur ligsht dhe mbi të cilin është bërë një propagandë e ligë. Të njohurit e opinionit publik të botës për Shqipërinë s’është, pra, për ne një kuriozitet, një merak letrar, po më tepër një detyrë politike dhe patriotike”.
Autorët e huaj, për veprat të cilëve ka shkruar këtu, alternohen në dy çeta: në “miq” ose “dashamirë” të shqiptarëve dhe në “armiq” ose “rivalë” të tyre. Të parët i ka dalluar për objektivitetin, ndershmërinë, paanësinë, sinqeritetin, seriozitetin, por edhe kurajën për t’i thënë të vërtetat. Ndër këta shkëlqejnë prej vlerësimeve të tij emra, si koloneli Aubrey Herbert, deputeti Justin Godard, senatori D’Estournelles de Constant, miss Edith Durham etj. Të dytëve u ka vënë në dukje veset e trillimit, të mashtrimit, të ligësisë dhe të pandershmërisë, stilin fyes e detraktues, deri edhe shitjen e penës. Gjithsesi ka pasur elegancën të shënojë që i ka trajtuar si “armiq” padashtas, në kuptimin që nuk do të dëshironte aspak që Shqipëria dhe shqiptarët të kenë armiq.
Çfarë ngre më shumë peshë: raportin e ndikimit mes të parëve dhe të dytëve autori e ka vlerësuar të zhdrejtë. Ky bilanc negativ për shqiptarët përbën për të shqetësimin madhor në gjithë ciklin e shkrimeve “Duke kënduar një libër”. Më se një herë ka pohuar hapur: “Mjerisht kundërshtarët tanë janë përpjekur më tepër se ne”. Fjalët e mira për Shqipërinë dhe shqiptarët i ka përshkruar figurativisht të mbytura në një oqean qortimesh dhe kritikash. Ndërsa shqiptarët të mësuar të mjaftohen me mbrojtjen që u bëjnë nëpër botë miqtë e tyre.
Ky shqetësim madhor, i përsëritur dendur në veprën publicistike të Lumo Skëndos, përbën vlerë më vete të mendimit të tij politik më shumë se albanologjik. Mirëpo ai nuk është mjaftuar me këtë konstatim dhe me shpalljen e këtij shqetësimi. Qysh në fillim të viteve’20 Lumo Skëndo përvijoi edhe programin, në trajtë detyrash, për të përballuar betejën në atë “mejdan”, siç e quajti.
Detyrat kryesore në bazë të këtij programi i ka parashtroi kështu:
1) Të njohim mirë taktikën dhe armët e përdorura prej kundërshtarëve tanë;
2) Të këndojmë literaturën e tyre politike;
3) T’ia bëjmë atë të njohur popullit tonë;
4) T’i përgjigjemi asaj duke ditur si të ruhemi e të mbrohemi.
Dhe ka shtuar argumentin bindës me vlerë edhe sot e gjithë ditën: “Se bota e di fuqinë e shtypit, pushtetin e botimeve, që bren dhe përmbys fortesat”.
Nuk do të ishte e drejtë të mos hap një parantezë për të kujtuar që vetë Lumo Skëndo, prej më shumë se një dhjetëvjeçari, e kryente tanimë atë detyrë, ndonëse për këtë nuk rezulton të jetë mburrur ndonjëherë. Po përmend si shembuj vetëm disa pak tituj të botimeve të tij në atë “mejdan”:
1) L’Affaire de l’Epire: le martyre d’un people, Sophia 1915;
2) L’Albanie et les Albanais, Lausanne 1918;
3) Albanais et slaves, Lausanne 1919;
4) Pour l’Albanie, Lausanne 1919;
5) Les Albanais chez eux et à l’étranger, Lausanne 1919;
6) Albania : zece ani de istoria albanezâ, Constanta 1921;
7) Le Différend albano-serbe, Constanza 1921.
Etj.
Armiqve ç’u takon armiqve, shqiptarëve ç’u takon shqiptarëve, kështu do ta perifrazoja këshillën “NJIH VETVETEN”, që Lumo Skëndo e ka përsëritur, madje duke ngulmuar mbi të, edhe në shumë punime dhe shkrime të tij të tjera publicistike si fjalë e të urtëve të çdo epoke.
Për të jo të gjitha qortimet dhe kritikat e shkruesve të huaj janë të pavërteta ose të rreme. Ka mes tyre nga ato prej të cilave mund dhe duket nxënë mësim. Ky qëndrim e dallon Lumo Skëndon për realizmin politik në vlerësimet e tij ndaj autorëve të huaj. Edhe ndaj autorëve “armiq”. Një e vërtetë e thënë troç, edhe në qoftë e hidhur, ka vlerë.
Një shembull: duke vlerësuar librin “Dy vagabondë në Shqipëri” (London 1927) të çiftit Jan & Cora Gordon, e ka cilësuar atë edhe “të pikëllueshëm”. “Po është si kinina e hidhur që duhet pirë kundër etheve, – ka shkuar për të vijuar: – Kemi detyrë të shikohemi në pasqyrë para se të dalim para botës , të shohim ç’të meta kemi”.
Më në fund, me teknikën e njohur narrative të hapjes së sirtarit brenda sirtarit, më duhet të pohoj që pothuaj në çdo faqe të ciklit “Duke kënduar një libër” gjen përkime me realitetin tonë, me të sotmin. Dhe e shumta nuk janë përkime të ëmbla, përkundrazi.
Më ngacmuesi mes tyre është kallëzimi prej Lumo Skëndos së viteve ’20 i paaftësisë së “doktorëve” (në kuptimin e njerëzve të ditur) të Shqipërisë për të zbritur në fushën e betejave të mendimit politik, në kohë e sipër që fletoret e shtypit shtohen, sikundër e thotë autori, “si kërpudhat mbi togun e plehut”, kurse gazetat shndërrohen në “industri nacionale”. Vetëkuptohet që në ato kohë nuk ekzistonin portalet dhe faqet personale, prandaj autori nuk është shprehur për to. Druaj, vëren ai, që intelektualët tanë, për nga mënyra se si e shkruajnë shqipen, nuk e dinë alfabetin e gjuhës shqipe deri në fund, e dinë atë deri te shkronja v, meqë shkronjat x, xh, y, z, zh përdoren fare pak. Madje ata as që kanë kohë ta nxënë tërë alfabetin e shqipes, na thotë Lumo Skëndo, duke qenë të zënë “për të nxjerrë gazeta” dhe “për të vënë kandidaturën për deputet, prefekt ose ministër”. Në vijoftë puna kështu, ka parashikuar ai, “Shqipëria do të bëhet një kafene e madhe”! Profeci e hidhur, sigurisht, por e hidhur si ajo “kinina” e përmendur që, në të vërtetë, bën mirë kundër etheve.
fb © a.p.
