Afërsisht 100% e bizneseve mendojnë se forcimi i masave shtrënguesve dhe gjobave super të larta në nëntor të vitit të kaluar i hapi rrugë korrupsionit e abuzimeve, përkeqësoi klimën e biznesit, rriti stresin e bizneseve dhe harxhoi një pjesë të mirë të energjive të bizneseve për përmbushjen e kritereve, por pa krijuar kushtet e favorshme që implementimi i ligjit të ishte optimal.
Nëse masat ndëshkuese me gjoba dhe kontrolle të shpeshta fizike do të riktheheshin, 100% e bizneseve kanë pohuar se do të reagonin në masë, duke mbyllur aktivitetin të paktën me letra. Këto rezultate kanë dalë nga një studim shkencor mbi efektet dhe implikimet e ligjit për Procedurat Tatimore që zhvilloi “Nisma Thurje” me mbështetjen e Perform (Performing and Responsive Social Sciences, është një projekti i financuar nga SDC dhe i implementuar nga HELVETAS Swiss Intercooperation, në bashkëpunim me Institutin për Evropën Qendrore dhe Lindore të disa fakulteteve të Universitetit të Fribourgut.)
Pjesë e hulumtimeve ishte edhe anketimi i 100 bizneseve në qarqet kryesore të vendit, të cilat kanë pohuar se, ligji aktual i procedurave, lë vend për keqinterpretim nga ana e organeve ligjzbatuese.
Problemi i parë, tek i cili bizneset e fokusuara ishte inventari dhe fatura justifikuese e mallit.
Problemi i dytë ishte kuponi tatimor dhe anomalitë rastësore në lidhje me të.
Problemi i tretë ishte punonjësit e regjistruar dhe të paregjistruar.
Lidhur me eksperiencat e tyre, tatimpaguesit tregojnë se në disa raste, ata janë detyruar të shtypin kupon tatimor, edhe në ato periudha kohore që nuk kanë pasur shitje, vetëm për të shmangur keqkuptimet e mundshme me inspektorët tatimorë, të cilët mund të dyshojnë për abuzime nga ana e tatimpaguesve dhe rivlerësojnë xhiron e biznesit.
Mosafishimin i çmimeve të mallrave apo shërbimeve duket të jetë një problem me të cilin mund të abuzohet nga punonjësit tatimorë. Përfaqësuesit e bizneseve deklarojnë, se është pothuajse e pamundur të deklarohen çmimet e një numri shumë të lartë të artikujve dhe në disa raste kjo përbën një mundësi abuzimi nga ana e inspektorëve.
Një problem tjetër që kanë hasur bizneset, është në lidhje me përditësimin e të dhënave, ku mund të përmendim konkretisht vendosjen e gjobave për mospërputhje të adresës së regjistruar të biznesit nga ajo aktuale, brenda një periudhe kohe shumë të shkurtër nga data e ndërrimit të kësaj adrese.
Një problem tjetër që tatimpaguesit përmendin është refuzimi gjatë ankimimit për gjobat e vendosura në të shumtën e rasteve, nga Drejtoria e Apelimit Tatimor (vetëm 7% e gjobave të ankimuara janë fituar nga tatimpaguesit, kurse 93% e tyre janë refuzuar).
Bizneset kërkojnë që të krijohen mundësitë që aksesi në informacion mbi kërkesat ligjore për procedurat tatimore të jetë i thjeshtë, i lehtë dhe i kuptueshëm për të gjithë, kjo pasi pjesa më e madhe e biznesit të vogël dhe të mesëm është e përbërë nga individë që nuk kanë arsimin dhe njohuritë e nevojshme për ta aksesuar informacionin në kushtet siç serviret sot.
Një paketë informacioni (kundrejt një pagese simbolike) t’i jepet çdo biznesi që regjistrohet për herë të parë në QKR.
Gjithashtu, njohuritë mbi ligjin për procedurat tatimore nga biznesi i vogël dhe i mesëm janë shumë të pakta, gati në nivelin zero. Gati 100% e bizneseve të fokusuara nuk kishin njohuri mbi sanksionet që ky ligj përcakton.
Kanë munguar fushatat e informacionit nga ana e organeve përgjegjëse. informacioni mbi ndryshimet e bëra në këtë ligj ka qenë përcjellë tek biznesi në nivele shumë të ulëta.
Vlen për t’u theksuar fakti që më shumë se sa ligjit, biznesi i vogël i bindet kërkesave të inspektorit tatimor pa dyshuar asnjëherë për ligjshmërinë e këtyre kërkesave
Në të shumtën e rasteve, pohojnë bizneset, problemi më madhor është sjellja e inspektorëve tatimorë, të cilët shfaqen në ambientet e aktivitetit ekonomik për të kryer kontroll pa lajmëruar, shpeshherë duke krijuar një situatë terrori, edhe pse çdo tatimpagues ka të drejtë të trajtohet në mënyrë të sjellshme gjatë gjithë kohës, përfshirë këtu periudhën kur i kërkohet informacion apo kontrollohet.
Disa prej tatimpaguesve pranonin se në një situatë të tillë, me vendosjen e një mase ndëshkimore të rritur disa-fish, ata do të rrezikonin operimin në kushte totalisht informale, duke korruptuar inspektorin tatimor përgjegjës për zonën.
Në të njëjtën linjë të një situate hipotetike, sipas pjesës më të madhe të bizneseve të fokusuara, limiti i sipërm i masave ndëshkimore, që do të rrezikonin seriozisht biznesin e tyre, janë gjobat rritëse për moslëshimin e kuponit tatimor (50 000 lekë në konstatimin e parë, 100 000 lekë në shkeljen e dytë, ndjekje penale në shkeljen e tretë), si dhe gjobat rritëse për mosdeklarimin e punonjësve (50 000 lekë në shkeljen e parë dhe ndjekje penale në shkeljen e dytë).
Sugjerimet e bizneseve
Bizneset e anketuara kërkojnë që të ngrihet krijimi i sistemeve lokale që informojnë biznesin mbi çdo ndryshim që i bëhet ligjit për procedurat tatimore.
Ata kërkojnë gjetjen e një hapësire kohe nëpërmjet njoftimit paraprak me shkrim për kontrollet e thelluara që do të realizohen.
Bizneset kërkojnë që Realizimi i kontrolleve “të befasishme” të bëhet me një cikël periodik jo më pak se 90 ditë. Pra, nëse një biznesi iu bë një kontroll i befasishëm dhe rezultoi në rregull, atëherë këtij biznesi të mos t’i bëhet më kontroll për të paktën një periudhë 90 ditore.
Bizneset sugjerojnë aplikimin e Gjobës Këshilluese për shkelësit e herës së parë.
Penalitetet e sanksionuara në ligj të jenë nën një logjikë proporcionaliteti, sipas përcaktimit të fundit të bërë nga Gjykata Kushtetuese në vendimin e saj
Të përcaktohet në ligj dhe të njihet periudha e provës për punonjësit e rekrutuar rishtaz, periudhë kjo që duhet të jetë më e gjatë se 15 ditë kalendarike.
Të reduktohen gjobat për shkelje jo-fiskale siç janë mosafishimi i listës së çmimeve, parregullsi protokollare në përpilimin e faturës tatimore në nivele të para prej jo më shumë se 2.000 lekë të reja.
Të vendoset një afat mbi 30 ditë kalendarike për përditësimin e të dhënave të biznesit siç është adresa, vendi i kryerjes se aktivitetit etj.
Heqja e rivlerësimit tatimor në rast konstatimi shkeljeje, si një masë abuzive, e cila bie ndesh dhe me parimet kushtetuese.
Në rast se një inspektor tatimor humbet dy çështje, për dy raste sanksionesh të vendosura nga ai, apo një grup ku ai bën pjesë, gjatë apelimit në Drejtorinë e Apelit, apo në Gjykatë, atëherë ai të konsiderohet automatikisht subjekt i nenit 248 të Kodit Penal “Shpërdorim Detyre” dhe t’i referohet organeve ligjzbatuese.
Jashtë Ligjit 9920, nga bizneset e fokusuara u kërkua rishikimi i mundësisë se zgjerimit te fashës ndarëse nga biznes i vogël në biznes i madh, si një masë e cila do të bënte të mundur uljen e informalitetit.
Eksperiencat rajonale dhe evropiane
Maqedonia
Të gjendura përballë deficiteve buxhetore në rritje, pas krizës ekonomike të vitit 2008 shumë vende në zhvillim ju drejtuan ekonomisë informale për të gjeneruar të ardhura shtesë. Për këtë qëllim thuajse të gjitha vendet e rajonit kanë rishikuar ligjet fiskale dhe veçanërisht procedurat tatimore për t’i përshtatur ato me një efikasitet më të madh kundër evazionit.
Eksperiencat rajonale dhe ato evropiane, tregojnë se penalitetet kryesisht mbi biznesin e vogël ushtrohen sipas parimit të proporcionalitetit.
Në Maqedoni, nuk ka ligj të veçantë për sipërmarrjet (ndërmarrjet) e mesme dhe të vogla që konsiderohen si biznesi i vogël. Funksionimi i këtyre sipërmarrjeve është rregulluar me rreth 60 ligje, secili në kuadrin e fushës që mbulon.
Sipas Ligjit maqedonas për Shoqëritë Tregtare (në kompetencë të seksionit juridik të Ministrisë së Ekonomisë së Maqedonisë), tregtarët klasifikohen në tregtarë të mëdhenj, të mesëm, të vegjël dhe mikro të vegjël, në varësi të numrit të të punësuarve, të ardhurave vjetore.
Gjoba për moslëshim fature në Maqedoni vijon nga 5000 deri në 50,000 dinar, sipas kategorive të bizneseve.
Për mosdeklarim të pagave në Maqedoni bizneset paguajnë penalitetet 40-90 paga.
Personat fizikëe që nuk janë të regjistruar paguajnë një gjobë 1000 deri në 10 mijë dinar.
Në Maqedoni neni 279 i Kodit Penal, i cili përcakton që evazioni fiskal dhe mashtrimi me të dhënat sanksionojnë dënim me burg nga 6 muaj deri në 3 vjet.
Mali i Zi
Në Malin e Zi për moslëshimin e faturës tatimore TVSH gjobat variojnë nga 3000 në 20000 mijë euro në varësi të xhirove të biznesit. Bizneset që nuk regjistrohen brenda afateve gjobiten nga 550 deri në 11,000 euro. Mosdeklarimi i punonjësve gjobitet me 50-200 paga minimale.
Çdo person, i cili, me qëllim evazionin fiskal të taksave, kontributeve apo detyrimeve të tjera financiare, jep informacione false apo nuk raporton të ardhurat me qëllim përfitimin e padrejtë, për shuma që kalojnë vlerën prej 1000 euro, dënohen me burgim në maksimum me 3 vite dhe gjobë. Nëse shuma e evaduar kalon 10,000 euro, dënimi është nga 1 në 6 vjet dhe gjobë. Nëse shuma kalon 100,000 euro, dënimi është nga një në 8 vjet dhe gjobë.
Italia
Moslëshimi i faturës tatimore penalizohet me 100-200% të vlerës së faturës.
Gjobat për bizneset e paregjistruara variojnë nga 516 deri në 15,493 euro. Nëse rasti përsëritet aktiviteti pezullohet për 20 ditë. Mosdeklarimi i punonjësve në Itali dënohet me gjobë minimale 1950 euro deri në 15,600 euro në varësi të xhiros.
Evazioni tatimor penalizohet në Itali me 100% deri në 200% të detyrimit. Në Itali neni 385 i Kodit Penal parashikon se: Çdo person evador, i ndaluar apo arrestuar sipas ligjit, dënohet me burg nga 6 muaj deri në 1 vit.
Gjermania
Shteti gjerman i ka rregulluar marrëdhëniet me biznesin nëpërmjet Kodit Fiskal. Penalitetet janë të ndara sipas ligjeve që rregullojnë marrëdhëniet fiskale me kategori të ndryshme të biznesit.
Kodi Penal i Gjermanisë, i bën referencë Kodit Fiskal lidhur me dënimet për evazionin fiskal. Në nenin 370 të Kodit Fiskal gjerman është parashikuar se, një person dënohet deri në 5 vite burg dhe me gjobë nëse dorëzon tek autoritet tatimore apo autoritete të tjera, informacione të pasakta apo të paplota lidhur me çështje të një interesi të veçantë tatimor.
I njëjti dënim me burg jepet edhe rastet kur nuk informon organet tatimore lidhur me një fakt të rëndësishëm për çështje tatimore, të cilin është i detyruar ta bëj; ose nuk përdor pullat e të ardhurave apo makineritë e pullave të të ardhurave kur është i detyruar ta bëj këtë gjë dhe si rezultat realizon fitime për vete apo për një person tjetër të padrejtë.
