Sipas një studimi të UNEP-it të vitit 2021 për Ballkanin Perëndimor, ndotja e ajrit mbetet një sfidë e tmerrshme në të gjithë rajonin. Në Shqipëri, cilësia e ajrit vuan nga efektet e kombinuara të transportit, aktiviteteve industriale dhe ngrohjes shtëpiake. Sipas Indeksit të Rrezikut të Klimës për Fëmijët 2021 të UNICEF-it, ndotja e ajrit është barra më e madhe shëndetësore për fëmijët nën pesë vjeç në të gjithë rajonin e Ballkanit Perëndimor, me 99% të fëmijëve të ekspozuar ndaj niveleve të ndotësve të ajrit që mund të ndikojnë rëndë në shëndetin dhe zhvillimin e tyre, duke çuar kështu. ndaj pasojave të përjetshme.
Në qytetet kryesore si Tirana, cilësia e ajrit shpesh tejkalon nivelet e rekomanduara nga OBSH për substanca të dëmshme si dioksidi i azotit (NO2) dhe grimcat (PM10). Ndërsa Tirana mund të jetë në nivelin më të lartë të ndotjes urbane, rajone të tjera si Elbasani, Fieri dhe Korça janë të prekura në mënyrë të ngjashme, kryesisht për shkak të emetimeve industriale. Një vlerësim i Agjencisë Evropiane të Mjedisit vlerësoi se ndotja e ajrit të ambientit shkaktoi 4600 vdekje të parakohshme në Shqipëri në vitin 2021.
Kjo nuk është vetëm një statistikë; është një realitet i zymtë që përkthehet në rritje të problemeve të frymëmarrjes, kostove të kujdesit shëndetësor dhe presioneve ndaj shërbimeve publike. Cilësia e dobët e ajrit shkakton dëmtim të zhvillimit kognitiv që çon në performancë të dobët në shkollë.
Pavarësisht performancës relativisht më të mirë të Shqipërisë në krahasim me vendet fqinje, nuk ka vend për vetëkënaqësi. Sistemet e monitorimit të cilësisë së ajrit në Shqipëri janë të vjetruara dhe shpesh jo të besueshme. Një Kontroll i Lartë i Shtetit i vitit 2018 zbuloi se të dhënave të mbledhura të monitorimit të cilësisë u mungon ashpërsia e kërkuar për të informuar një politikë efektive. Për më tepër, ndërsa Direktiva për Cilësinë e Ajrit të Ambientit është miratuar, mekanizmat e zbatimit mbeten për fat të keq të pamjaftueshëm. Autoritetet shqiptare duhet të adresojnë urgjentisht mangësitë në rrjetin e monitorimit të cilësisë së ajrit dhe të sigurojnë që të dhënat të ndahen në mënyrë transparente me publikun.
Shqipëria nuk është e vetme në përballjen e kësaj sfide. Një qasje e unifikuar që përfshin BE-në, OKB-në dhe grupet lokale të interesit është thelbësore. Iniciativat ndërkombëtare, të tilla si Indeksi i Rrezikut të Klimës për Fëmijët i UNICEF-it dhe Manifesti i Rinisë për Cilësinë e Ajrit dhe Ndryshimet Klimatike, me të rinjtë që kërkojnë të ndërmerren hapa konkretë, ofrojnë korniza thelbësore për veprim.
Këto nisma theksojnë nevojën kritike për ndërgjegjësimin dhe edukimin e publikut për cilësinë e ajrit dhe ndikimin e tij të drejtpërdrejtë në shëndet. BE-ja po e ndihmon Shqipërinë në tranzicionin e saj të gjelbër duke mbështetur transportin më efikas dhe miqësor ndaj mjedisit, përfshirë rivendosjen e lidhjeve të modernizuara të trenave për qytetarët e saj me rajonin dhe Evropën, ose duke financuar sistemin e ardhshëm elektrik të transportit të shpejtë të autobusëve të Tiranës.
Është e rëndësishme për Shqipërinë të forcojë Agjencinë e saj Kombëtare të Mjedisit, të zgjerojë rrjetin e monitorimit të cilësisë së ajrit dhe të sigurojë se ka burimet dhe ekspertizën e nevojshme për të monitoruar cilësinë e ajrit në mënyrë efektive, duke përfshirë ngritjen e sistemeve të alarmit të cilësisë së ajrit në shkolla dhe kopshte. Gjithashtu, vlerësimet e rregullta nga Instituti i Shëndetit Publik duhet të bëhen normë, duke rritur ndërgjegjësimin dhe duke ofruar të dhëna në kohë reale për publikun përmes një Indeksi të Cilësisë së Ajrit të aksesueshëm.
