Qytetarë të Tiranës zhvilluan dje një takim të hapur me arkitektin italian Paolo di Nardo, rreth zhvillimit urban të Tiranës dhe stadiumit të ri kombëtar, në veçanti.
Arkitekti Di Nardo u bë, befas, i njohur në Shqipëri për reagimin, tashmë të famshëm, të tij për projektin e stadiumit të ri: “Do të lidhem me zinxhirë që stadiumi të mos ndërtohet e të mos shkatërrohet monumenti i kulturës së Bozios”.
“Përpara çdo zgjedhjeje arkitektonike dhe urbanistike duhen bërë pyetje me veten dhe të tjerët. Është e domosdoshme të bëjmë pyetje, në Shqipëri dhe Europë. Nuk ekziston një arkitekt që i di të gjitha, nuk ekziston një politikan që i di të gjitha. Ndaj çdo arkitekt duhet të pyesë e të dëgjojë.
Gjithmonë i them studentëve të mi se, nëse bëni një projekt që ju pëlqen vetëm juve, ka diçka që nuk shkon.
Projekti i stadiumit të ri duhet të ishte bërë në tjetër mënyrë: duhet të kishte filluar me një rrugëtim takimesh me qytetarët. Duhen projekte që përfaqësojnë ata që jetojnë në këtë qytet. Në qytet duhen bërë ndërhyrje konstruktive, jo shkatërruese për jetën e qytetarëve.
Para se të mendohej për arkitekturën e stadiumit duhej menduar për infrastrukturën e nevojshme për të arritur në stadium” është shprehur arkitekti italian.
Di Nardo thekson se gabimi i vërtetë për projektin e stadiumit është propozimi i tij në fshehtësi ndërsa citon se i gjithë projekti i stadiumit të ri kombëtar është një gabim urbanistik, do të ketë probleme me trafikun, vizionin e qytetit.
“Nuk mendoj se është faji i arkitektit. Janë drejtuesit politikë që i kanë dhënë atij copën, arkitekti vetëm ka qepur fustanin. Arkitekti interpreton atë që i kërkohet, por është politika që duhet të ketë një vizion për qytetin.
Zgjedhja e arkitektëve të huaj për të bërë projekte në Shqipëri ka të mirat e të këqijat e veta. Distanca që ka një arkitekt i huaj është pozitive, pasi nuk ndikohet nga dinamikat politike të vendit, por është negative pasi nuk njeh as problematikat e territorit apo mendimin e atyre që jetojnë aty.
Unë jam kundër prishjes si koncept. Monumentet, qoftë të ndërtuara në komunizëm, janë pjesë e historisë” vijon më tej arkitekti italian.
Ai thekson se nonumentet nuk prishen vetëm duke i shembur, por edhe duke ju shtuar atyre objekte të papërshtatshme. Nuk është vetëm shembja e monumenteve gjë e keqe, ndonjëherë të këqija janë shtesat ndaj tyre. Gjithë këto vite kam parë se si në Tiranë janë shtuar ndërtesa dhe më ka ardhur keq, sepse kam kuptuar që ky shtim nuk bazohej në një mendim apo vizion për qytetin.
“Shpeshherë kam parë të prishen objekte me ndryshimin e qeverive. Duhet ndaluar prishja e objekteve sa herë ndryshohen qeveritë. Mjaft më me këtë mendësi.
Kur pashë veprën e Parrenos në hyrje të Kryeministrisë, mendova se ishte thjesht për festën e Krishtlindjeve. Arti duhet konsumuar shpejt. Qyteti ka më shumë nevojë për zgjidhje të problemeve.
Urbanizimi nuk duhet të bëhet pre e qasjeve egocentrike, për të lënë patjetër shenjë në histori.
Kur dëgjova planin francez për qendrën e Tiranës që propozonte 8 kulla të larta u rrëqetha dhe thashë me vete “Dashtë Zoti ky plan nuk zbatohet kurrë!”.
Në bulevardin “Dëshmorët e Kombit” nuk duhet të ketë ndërtesa as 4-katëshe. Asnjë ndërtesë nuk duhet të kalojë lartësinë e rektoratit apo Universitetit të Arteve.
Ju duhet t’u thoni stop kullave. Mjaft më me kulla në këtë qytet.
Për të mbrojtur monumentet e tjera [kryesisht në bulevard] ju, qytetarët duhet të krijoni debate, forume, diskutime, të përdorni rrjetet sociale, mediat. Nuk duhet të humbisni forcën dhe kurajon!” bën thirrje arkitekti italian.
Stadiumi i ri kombëtar, si po përvetësohet prona publike
Kryeministri dhe Presidenti i Federatës Shqiptare të Futbollit deklaruan dje me shumë bujë (dhe vetëkënaqësi ekstreme) se përfunduan një marrëveshje për realizimin e stadiumit të ri “Arena Kombëtare”, i cili do të financohet e ndërtohet nga kompania fierake “Alb Star shpk”. Historia e stadiumit të ri është historia e një krimi kulturor, urbanistik, administrativ, tregtar dhe financiar i projektuar dhe zbatuar me vetëdije nga Kryeministri Rama dhe Presidenti i FSHF-së Duka, duke u fshehur pas mirëbesimit dhe entuziazmit patriotik të tifozëve të kombëtares, pra gati të gjithë shqiptarëve. Stadiumi aktual “Qemal Stafa” ka statusin e monumentit kulturor kombëtar të kategorisë së dytë, sikurse Muzeu Arkeologjik, Universiteti i Arteve, Korpusi i Universitetit Politeknik, Pallati i Kongresve, Presidenca, Kryeministria, etj. Ai është pjesë e zonës së mbrojtur historike që përfshin gjithë sheshin “Nënë Tereza”. Si i tillë ai nuk mund të prishet, por Kryeministri ka vendosur ta prishë pa keqardhje dhe me siguri, me procedura arbitrare dhe politike.
Ndërtimi i stadiumit të ri do të shkatërrojë përfundimisht kompleksin monumental të sheshit “Nënë Tereza”. Projekti i paraqitur duket se ka lidhje vetëm me shijet e Kryeministrit Rama dhe obsesionin e tij me betonin edhe pse ai po përpiqet ta shesë si të barabartë me Koloseumin e Romës, teksa rreket të shpjegojë në faqen e Kryeministrisë se ajo masë betoni ngjyra-ngjyra është “një monument i ri prestigjioz, që shpreh traditë dhe modernizëm njëkohësisht, duke pasqyruar modelin e teatrit antik romak në imazhin bashkëkohor të një kryeqyteti në ripërtëritje të vazhdueshme”. Nga ana tjetër, historia e stadiumit është historia e një privatizimi masiv, të bërë vjedhurazi ligjit, konkurrencës, kontrollit parlamentar e syrit të publikut, në favor të interesave të dyshimta private, e filluar nga qeveria Berisha dhe e përfunduar në mënyrë spektakolare nga qeveria Rama.
Stadiumi aktual “Qemal Stafa” dhe toka e tij i kaluan nga qeveria Berisha shoqërisë tregtare “Qendra Sportive Kuq e Zi sh.a” (QSKZ), kompani e përbashkët mes Federatës Shqiptare të Futbollit (75 për qind) dhe qeverisë (25 për qind), me qëllim që kjo kompani të ndërtonte stadiumin e ri me financim të FSHF-së dhe qeverisë. Gjatë qeverisjes Berisha u diskutuan dhe tentuan pa sukses disa modele për të mundësuar investimin, përfshi edhe variantin korruptiv të përdorimit të tokës aktuale për ndërtime tregtare dhe ndërtimin e stadiumit të ri jashtë qytetit. Qeveria Rama si për çdo gjë tjetër, gjeti zgjidhjen “magjike” të partneritetit publik-privat. Një kompani private ka projektuar, do të financojë dhe do të ndërtojë stadiumin. Pas ndërtimit, fusha, stendat dhe disa mjedise zyrash do t’i kalojnë në pronësi FSHF-së. Të gjitha mjediset e tjera të stadiumit – përfshi të gjitha mjediset në trupin e ndërtesës, poshtë stendave – do t’i kalojnë kompanisë private. Kompanisë private do t’i jepet gjithashtu e drejta e ndërtimit dhe e pronësisë të një kulle 25-30 kate të lartë (nuk është bërë e qartë ende lartësia e saktë) në një pjese të terrenit publik të stadiumit aktual.
Kalimi i pjesës më të madhe të stadiumit në pronësi private, për qëllime tregtare është shkelje ligjore, pasi toka dhe stadiumi i kaluan në pronësi FSHF-së me kushtin e mostjetërsimit të saj për qëllime jo sportive. Edhe pse Kryeministri e paraqiti projektin si një arritje “e zgjuar” e qeverisë për të mbështetur sportin “pa paguar asnjë cent”, nëpërmjet një partneriteti me privatin, historia e vërtetë është ekzaktësisht e kundërta: një privat ka gjetur mënyrën për të privatizuar një tokë publike në një vend të papërsëritshëm, me kushte deri më sot të padëgjuara dhe pa asnjë konkurrencë. Është e qartë se tokën publike që do i kalojë privatit Kryeministri Rama e ka vlerësuar “zero cent” (është shumë domethënëse që Kryeministri njeh vetëm vlerën e parasë së thatë në dorë, por jo vlerën e pasurisë publike).
