Nga Enriketa Papa
Dje ishte 40 vjetori i Revoltes se Qafë Barit, një “repart edukimi per te dënuar me heqje lirie”, ku me 1984, disa te denuar aty, refuzuan t’u bindeshin urdherit te gardianeve te burgut, per te plotesuar normen e punes ditore ne miniere. Si rrjedhoje e nje perleshje dhe agresiviteti te gardianeve, per te futur ne “birruce” refuzuesit, shpertheu revolta, dhe shuarja e saj me dy te pushkatuar, ridenime te renda per pjesemarresit nga ushtaret dhe forcat e Ministrise se Brendshme.
Reparti burg i riedukimit me nr 311 Qafë Bari ishte hapur ne vitin 1982 ne nje zone shume te thelle ne zonen e Pukes, mbi Fushë Arrëz, prane nje miniere bakri, ne te cilen punonin punetoret.
Udhetimi studimor deri ne Qafe Bar, zgjati 4 ore me makine prej Tiranes. Qellimi im ishte qe studentet te njihnin qellim kete vend kujtese ku ne te do mblidheshin ish te burgosur, disa politikane te djathte, gazetare te ftuar dhe dy profesore historie me studentet dhe studiues, nje rast per ta per t’u njohur me cka ndodhur, te flisnin me te burgosur dhe per te vizituar burgun.
Megjithate, pritshmerite jo perhere perkojne me realitetin.
Teksa dolem nga makina fuoristrade, disi te lodhur nga udhetimi i gjate, u befasova me nje vend kujtese te abandonuar dhe te shkretuar (ruined). Nje godine kryesore, 4 kateshe, pa dyer, pa dritare, me mure disi te mbajtura ende me bojatisjen e dikurshme, por qe me dha pershtypjen e nje “ghosts’ house”.
Gjithcka perreth dukej e rrenuar, nje vend i vogel, nje qiell blu te mahnitshem, dhe ajer te paster twe me mbushui mushkerite, aq sa do mbartha dhe ca per ne Tiranen e ndotur.
Hidhja syte perreth per te pare ndertesa te tjera te burgut, ku me mendjen time fusja 500 te burgosur qe kisha lexuar neper dokumenta arkivore mbi Qafe Barin. Apo 1000 qe me thane ne bisede e siper nja dy ish te burgosur aty.
“S’pashe gje”, brofa me habi
– I kane prishur m’u pergjigj, Xhevdet Pashai nga Vlora, ish i burgosur me 1988-1990.
– Nuk kane dashur te linin gje, cdo gje e shkaterruan. 34 vjet ne jemi ende te persekutuar, sna lane te benim parti… ne jemi opozita e vertete e ketij vendi, shtoi teksa mbarte emocione dhe mllef ndaj politikes ne keto vite post komunizem ne Shqiperi. Je lab tipik, qe s’pertonte te bzate mllefin e akumuluar ne keto 34 vjet kaosi politik.
– Meqe qenke pedagoge, me tha nje tjeter i burgosur 3,5 vjet ne Qafe Bari, Beqir Çaushi nga Tepelena, na angazho, te vi t’u flas studenteve per kete vend. Te dine cka ndodhur! Une jam arratisur prej ketej e me kapen….
I mora nr e telefoninit me deshiren per t’u ritakuar dhe shkembyer bashkepunim me te dhe aktivitetet e departamentit te historise.
Teksa bisedoja, ngjisja shkallet e se vetmes godine me kate, ku mund te hipje, fotografoja dhe filmoja me telefon ambjentet e çjerra prej se shkuares, te abandonuara, ne rrenim e siper, lexoja mureve emrat e kurajozeve, te pushkatuareve, te revoltuareve, pashe dhomat e “fjetores”. Dhoma te vogla ku imagjinata ime nuk perceptonte dot numrin e te burgosurve ne to, 20, 30, 50…?
Ne nje tjeter dhome, ishte nje oxhak, dy shtreter nje derrase dhe nje si me suste, as dyer as dritare, vetem te shkruara ne mur:
“Agim Karaj perjete kujtimi i tij, djali nga Labëria”!
“Greva e urise Qafe Bari – Dush-Huanito Martini,
Kostandin Gjordeni, Xhevdet Pashai, Ilir Çullhaj”
Xhevdeti qe me tregoi disi me tonin tipik te hakerruar e inatosur prej labi ndaj mosperfilljes se vuajtjeve te te burgosurve nga politika ne Shqiperine post-komuniste, paska qene nje nder pjesemarresit e greves se urise, kuptova.
Kudo pashe dhimbje tek syte e bashkevuajtesve ne kete vend kaq te larget, te mbyllur, te izoluar, te mbingarkuar me normen ne miniere, dhe ajrit te paster, qiellit blu te mrekullueshem, qe dukej se ishte kontrasti me i madh “mes burgimit dhe lirise”.
Ne rruge e siper kthimit, pyeta studentet qe nuk e fshihnin llodhjen e merzitjen e nje udhetimi kaq te madh, – si ju duk udhetimi? Mos harroni nuk do ju bej provim, por do beni ese, prezantim ne power point apo filmim, pershtypjet tuaja nga ky udhetim….
– Nuk kisha degjuar asnjehere per te zysh, me tha Indriti, vetem per Spaçin!
– Zysh, shtoi Livia, skisha qene ndonjehere ne te, kishte dy krevate te abandonuara ne katin e dyte, dhe rroba….
– Nuk ma merrte mendja zysh, me tha Danjeli qe nje nga ata zoterinjte pleq, njihte gjyshin tim…
Tek restoranti ne kthim e siper per te ngrene dreken ne oren 6pm, Klajdi dhe Klejdi nuk ma fshehen merzitjen e nje udhetimi kaq te gjate, kur iu “hakerreva” se pse kishin bere numra ne furgon, kishin vonuar grupin tjeter te studenteve te na bashkoje ne te furgonit te pare, se ishin ulur te hanin, sic me thane “full meal me pule e pilaf”.
– Po jo o zysh, 20 minuta i vonuam….
– Ore çuna ju thashe, po imagjinoni ata njerez qe jane sjelle ketu me kamiona si te burgosur, 19-20 vjecare? Atehere ska pasur rruge si tani, me autostrade, por udhetonin me ore te tera per te atdhur ketu, ne kete burg….
– Ouuu me tha Klajdi, ata kane 40 vjet qe kane vdekur…. Çna duhen ne!
Ngela! Asnje fjale! Pas 2 minutash gjeta nje argument, por qe ato fjale te tij, “… kane 40 vjet qe kane vdek! … çna duhet ne!” Me rrine si çekan mbi koke dhe tani tek hedh keto rrjeshta kujtesenne ditarin pas udhetimit.
Çfare dine ata mbi te kaluaren komuniste?
Ç’dine te rinjte mbi dhunen?
Ç’kane lexuar mbi diktaturen ne librat e shkolles?
Ç’kane vizituar me projektet ne shkollen e mesme?
M’ kujtua nje bisede me Danjelin ne Qafe Bar, gjate shkolles se mesme nuk benin te tilla projekte o eskursione. Sa mire qe na solle. Ne shkolle te mesme, na conin eskursion te Teg ose kinema…
Nuk morra me pjese ne to. Pse keq per te shkuar ne kinema me shkollen isha une?
Pas ketij udhetimi aq strapacues per te gjithe ne, them se ia vkejti per te kuptuar urgjencen e ruajtjes we Qafe Barit nga rrenimi total. Na duhet per te mos harruar sakrificat dhe vuajtjet e viktimave.
