Në muajt e verës, prodhuesit po përballen me rritje të konsumit deri në 7% krahasuar me vjet, teksa problematike mbetet kërkesa e ulët jashtë sezonit për shkak të ndryshimeve demografike. Në vitin 2023, sipas të dhënave të Ministrisë së Bujqësisë, prodhimi ra me 15% krahasuar me 2022. Kostot më të larta nga rritja e pagave po ndikojnë te humbja e konkurrueshmërinë në treg, teksa produktet e importit po shiten më lirë.
Dorina Azo
Prodhuesit e pijeve freskuese vijojnë të punojnë me kapacitet të reduktuar gjatë vitit, për shkak të rënies së konsumit nga emigrimi i popullsisë. Këta muaj vere, prodhuesit më të mëdhenj shtuan deri në 7% prodhimin për shkak të turizmit.
Por kostoja e prodhimit mbetet e lartë, nga rritjet e pagave të punonjësve, ndërsa çmimi i energjisë prej gati dy vitesh është stabilizuar. Kjo po sjell humbjen e konkurrueshmërisë, pasi pijet freskuese nga importi, veçanërisht Italia dhe Polonia, tregtohen me çmime më të lirë.
Sipas të dhënave të Ministrisë së Bujqësisë, në vitin 2023, u prodhuan 66,1 milionë litra pije freskuese. Krahasuar me vitin 2022, prodhimi vendas u ul me 15%.
Nga viti 2013 deri në 2016, tendenca e prodhimit ka pasur rritje të lehtë. Piku i prodhimit është shënuar në vitin 2019 dhe 2021. Në vitin 2021 u prodhuan 80,2 milionë litra pije freskuese.
Në raport me 2021, prodhimi për vitin 2023 është ulur me rreth 18%.
Bie konsumi
Në vështirësi më të madhe janë fabrikat e vogla prodhuese, që shpërndajnë produktet e tyre drejt zonave rurale, të cilat janë detyruar të pakësojnë prodhimin.
Kosta Bezhani, administrator i fabrikës së Dropullit, që prodhon prej vitit 1992 pijet freskuese të markës “Fresh Company”, pohoi për “Monitor” se është duke vënë në punë fabrikën vetëm me një turn punonjësish dhe me kapacitete të kufizuara, për shkak të mungesës së fuqisë blerëse.
“Ky vit mund të konsiderohet ndër më të vështirët për sa i përket konsumit, çka po ndikon automatikisht te reduktimi i prodhimit. Nuk ka ndodhur ndonjëherë që në fabrikë të punohet vetëm me një turn punonjësish në periudhën e sezonit turistik.
Në muajt e nxehtë të verës, kur edhe kërkesa për pije freskuese është e lartë, linjat e prodhimit vendoseshin në punë me tre turne punonjësish, ditë-natë.
Ndërsa sivjet në muajt e verës nuk ka kërkesë të lartë për pije freskuese. Konsumi është i njëjtë me sezonin e kaluar.
Prisnim fluks të lartë turistësh, por shohim që sivjet nuk ka turistë. Ndërsa gjatë vitit, kërkesa është shumë e ulët, për shkak të emigrimit të popullsisë, veçanërisht në zonat rurale që pothuajse janë shpopulluar”, pohon ai.
Rënia e konsumit
Kosta Bezhani : “Ky vit mund të konsiderohet ndër më të vështirët për sa i përket konsumit, çka po ndikon automatikisht te reduktimi i prodhimit. Nuk ka ndodhur ndonjëherë që në fabrikë të punohet vetëm me një turn punonjësish në periudhën e sezonit turistik. Në muajt e nxehtë të verës, kur edhe kërkesa për pije freskuese është e lartë, linjat e prodhimit vendoseshin në punë me tre turne punonjësish, ditë-natë.
Tendenca rënëse për blerje, për shkak të emigracionit, veçanërisht në rrethe është ndier edhe nga prodhues të sektorëve të tjerë, siç janë prodhuesit e ujit të pijshëm, për shkak të largimeve në emigracion.
Popullsia ka pësuar rënie në të gjitha qarqet e vendit sipas të dhënave të Censit 2023, krahasuar me të dhënat e 2011-s. Vetëm për Tiranën ka rritje me vetëm 1,2%.
Nga të dhënat e Censit, rënia më e madhe e popullsisë në përqindje ka ndodhur në Shkodër me 28,3% banorë më pak krahasuar me të dhënat e 2011, dhe në Kukës me 27,3%, teksa popullsia Tiranës, gjatë kësaj periudhe, është shtuar me vetëm 1,2%.
Rritja e popullsisë në Tiranë dhe rënia në qarqet e tjera rezulton në rritjen e përqindjes së popullsisë banuese në Tiranë, nga 26,8% në 2011 në 31,6% në 2023.
Por pakësimi i prodhimit, për shkak të rënies së konsumit që vjen nga ndryshimet demografike, e ka futur në vitin e pestë të vështirësive prodhuesin e vogël të pijeve freskuese në zonën e Dropullit. Mungesa e fitimeve po ia bën të pamundur sipërmarrësit për të kryer investime.
“Tashmë prej 5 vitesh ne prodhojmë, por me fitime tepër të ulëta, deri edhe pa fitim, kjo pasi nuk kemi kujt t’ia shesim prodhimin tonë. Në zonat rurale, popullsia është pakësuar, edhe në rrethe gjithashtu.
Nga ana tjetër jemi në vështirësi kostosh edhe nga punëtorët, që po paguajmë me paga të larta të pakualifikuarait.
Është vërtet e dhimbshme që investimet disa miliona euro të kryera ndër vite nuk po arrijnë të gjenerojnë fitime, por vetëm të ardhura në nivel page. Pra jemi sipërmarrës të kthyer në rrogëtarë.
Me të ardhura deri në 1 mijë euro në muaj”, pohon z. Bezhani.
Kompania “Fresh Company” është themeluar në tetor të vitit 1992. Pijet freskuese prodhohen në fabrikën e ngritur në zonën e Dropullit, me një investim mbi 7 mln euro në vitin 2008.
Në fabrikë janë rreth 50 të punësuar dhe 10 distributorë që janë të shpërndarë në të gjithë Shqipërinë.
Krahasuar me vjet, numri i të punësuarve ka rënë me 10%. “Fresh Company” tregton pije freskuese në paketim 0,5 l dhe 1,5 l me logon “Fresh Cola”, “Rico Fresh”, “Turbo”, “Fresh Up”, “Fresh Orange”.
Si po ndikon turizmi te konsumi?
Për prodhuesit e mëdhenj, situata shfaqet ndryshe gjatë sezonit turistik. Ndërsa rënia e konsumit nga emigrimi është problematikë që ndihet edhe prej tyre gjatë muajve të tjerë të vitit.
Por sezoni turistik duket se nuk arrin të rikuperojë gropën e kërkesës e ndikuar nga ndryshimet demografike.
Përfaqësuesit e “Agna Group”, një nga prodhuesit më të mëdhenj të markave të huaja të pijeve freskuese si “Pepsi”, “7 Up”, “Ivi”, “Lipton”, pohuan për “Monitor” se për shkak të sezonit turistik prodhimi është rritur me 5 deri në 7% krahasuar me vjet.
Sipas tyre, kërkesa gjatë vitit nuk ka rritje, e ndikuar nga ndryshimet demografike të popullatës për shkak të emigrimit jashtë vendit.
Helidon Rruga, drejtuesi i fabrikës prodhuese të pijeve freskuese dhe lëngjeve të frutave “Derby Albania”, pohoi për “Monitor” se gjatë muajve të verës nuk hasin problem me konsumin, pasi ardhja e turistëve ka ndikuar pozitivisht te kërkesa.
Problem mbetet ecuria e kërkesës jashtë sezonit turistik.
“Në muajt e tjerë të vitit, kërkesa është me rënie, për shkak të reduktimit të popullsisë nga emigracioni, veçanërisht në zonat rurale ku shpopullimi është më i lartë”, pohon ai.
Në vitin 2022, për shkak të rritjes së kostove, të ndikuara nga fillimi i sulmit rus në Ukrainë, u detyruan të shtrenjtojnë çmimet e shitjes deri në 20%. Shtrenjtimi i çmimeve dhe eksodi veçanërisht i të rinjve në atë periudhë tkurri konsumin sipas prodhuesve.
Tashmë prej dy vitesh, prodhuesit pohojnë se nuk i kanë ndryshuar çmimet e shitjes së pijeve freskuese, pasi kjo do të ndikonte te humbja e konkurrueshmërisë krahasuar me mallrat e importit që vijnë më lirë dhe do të shtonte rënien e konsumit.
Por, sipas tyre, shkaku kryesor i tkurrjes së konsumit jashtë sezonit të turizmit mbetet tkurrja e popullsisë nga emigracioni.
Në tregun e pijeve freskuese në Shqipëri, investimet e fabrikave prodhuese ndër vite janë për një treg më të madh konsumatorësh.
Teksa numri i popullsisë së Shqipërisë për vitin 2023, krahasuar me 2011 është 420 mijë banorë më pak sipas të dhënave të Censit.
Ndikimi i turizmit
Përfaqësuesit e “Agna Group”, një nga prodhuesit më të mëdhenj të markave të huaja të pijeve freskuese si “Pepsi”, “7 Up”, “Ivi”, “Lipton”, pohuan për “Monitor” se për shkak të sezonit turistik prodhimi është rritur me 5 deri në 7% krahasuar me vjet. Sipas tyre, kërkesa gjatë vitit nuk ka rritje, e ndikuar nga ndryshimet demografike të popullatës për shkak të emigrimit jashtë vendit.
A mund të arrihet zgjerimi i tregut me eksporte?
Për disa nga prodhuesit vendas, një ndër alternativat e zgjidhjes “për të shpëtuar” nga pakësimi i konsumatorëve, si rezultat i ndryshimeve demografike mbetet diversifikimi i tregjeve.
Drejtuesi i fabrikës “Fresh Company”, z. Kosto Bezhani, tha se po studion alternativën e rritjes së eksporteve, kryesisht në Azerbajxhan ku kërkesa për produktet e lëngëta shqiptare është shumë e lartë, për shkak të konkurrueshmërisë së çmimeve.
Po studiojmë mundësitë për zgjerimin e tregut të eksporteve, me qëllim rritjen e aktivitetit të prodhimit, duke qenë se tregu vendas është pakësuar, ka më pak konsumatorë prej emigrimit.
Një mundësi shumë e mirë është eksporti i pijeve freskuese në Azerbajxhan, ku kërkesa për produktet shqiptare rezulton e lartë, pas takimeve që kemi zhvilluar me sipërmarrësit e atjeshëm.
Por problematikë mbetet kostoja e transportit, që zë gati 40% të vlerës së produktit që do të eksportosh. Pra nëse do të eksportosh një kamion me vlerë 1,000,000 lekë pije freskuese, kostoja e transportit është 4,000 euro.
Automatikisht kjo do të shtonte çmimin e shitjes për eksport. Nëse çmimi do të rritej, produkti humb konkurrueshmërinë dhe nuk është më i leverdishëm për t’u blerë nga të huajt”, pohon z. Bezhani.
Edhe administratori i “Agna Group”, z. Kristo Naçi, pohoi më herët për “Monitor” se marka “Made in Albania” nuk është avantazh, ndërsa kostot e transportit për jashtë janë tepër të larta. Për prodhuesit, zgjidhja e vetme mbetet pakësimi i prodhimit, kur kërkesa është e ulët.
Një nga drejtuesit e kompanive më të mëdha të prodhimit të pijeve freskuese, “Coca–Cola Bottling Shqipëria”, z. Luca Busi, në një intervistë për podcast-in “Business Plus”, tha se krahasuar me 30 vite më parë, klima e të bërit biznes në Shqipëri ka ndryshuar pozitivisht.
“Ka pasur një zhvillim, maturi nga ana e të gjithëve, që është shumë e dukshme, shumë e qartë, sepse pa këtë dinamizëm, pa këtë shpejtësi dhe pa këtë rritjeje, në fund gjërat nuk realizohen.
Ndërmarrjet, kompanitë janë të përbëra nga njerëz dhe punonjësit tanë janë rritur, janë përmirësuar dhe janë më të shpejtë.
Patjetër ne bëjmë punën tonë, sepse çdo vit bëjmë më shumë se 3000 informacione, trajnime kështu që popullsia e ndërmarrjes sonë është si një bimë që ka nevojë të ujitet dhe që të rritet, do gjithmonë përkujdesje.
Ky është, pak a shumë, sistemi në Shqipëri, sipërmarrësit, ndërmarrjet, njerëzit, punonjësit janë rritur në vitet e fundit dhe, siç e thamë, kanë mundur ta mbajnë këtë rezultat të mrekullueshëm.
Thjesht po të shikojmë 3-4 vitet e fundit kanë qenë mahnitës, të paparashikueshëm, pasi shikojmë një Shqipëri shumë të fortë duke u rritur, shikojmë PBB që po rritet, shikojmë efektin e turizmit që po rritet vitet e fundit, po ashtu shikojmë investime të reja që vijnë nga të huajt jashtë Shqipërisë, që kanë filluar të investojnë në Shqipëri.
Pra, të gjithë këta indikatorë janë shumë pozitivë. Kjo është meritë e këtij rrugëtimi të fortë rritjeje”, pohoi ai më herët.
Sektori i pijeve prodhuese vijon të mbetet pa punonjës; Rritja e pagave shton kostot
Pakësimi i popullsisë dhe mplakja e saj ndër vite po thellon gropën e mungesës së fuqisë punëtore. Prej disa vitesh, prodhuesit e pijeve freskuese vijojnë të ngrenë shqetësimin se nuk arrijnë të gjejnë punonjës, pasi të rinjtë po largohen në emigracion.
Me qëllim finalizimin e rekrutimeve, vitet e fundit bizneset kanë rritur pagat, duke i çuar në nivelet nga 700 deri në 1,000 euro.
Por edhe rritja e pagave duket se nuk arrin ta zgjidhë problematikën për punonjës. Nga ana tjetër, rritja e pagave po ndikon te prodhuesit së tepërmi te shtimi i kostove të prodhimtt, pasi po paguajnë edhe punonjës të pakualifikuar.
Kosto Bezhani, sipërmarrësi i pijeve freskuese nga Dropulli, tha se në zonën e Gjirokastrës, është e pamundur të gjesh punonjës, pasi shpopullimi është i lartë. Ai pohon se po has vështirësi edhe në Tiranë për gjetjen e punonjësve në zinxhirin e shpërndarjes.
“Po kërkoj punonjës për shpërndarjen e pijeve freskuese në Tiranë. Paga e ofruar është 600 euro në muaj + % shtesë nga shitjet. Nuk po arrij të gjej punonjës, pasi për shkak të qarkullimit të lartë të parasë informale, të rinjtë po angazhohen në punë ku fitimet janë më lehta edhe shumë herë më të larta.
Ndërsa punësimet e reja janë emergjente edhe në fabrikë. Një numër i konsiderueshëm punonjës kanë mbushur moshën e daljes në pension. Kam nisur zëvendësimet e tyre.
Po punësoj punonjës të sektorit të bujqësisë në sektorin e industrisë.
Këta janë punonjës të pakualifikuar për industrinë, çka ngarkon me kosto prodhuesit. Ngritja e shkollave profesionale, veçanërisht në zonat rurale, është mjaft e domosdoshme me qëllim rritjen e numrit të forcës së punës së kualifikuar”, nënvizon ai.
Kompania “Agna Group” me qëllim zgjidhjen e problematikës së fuqisë punëtore ka shtuar herë pas herë pagat e punonjësve, duke i çuar në nivelin mesatare prej 1,000 euro.
“Për shkak të mungesës së fuqisë punëtore nga emigracioni ne kemi bërë rritje të vazhdueshme të pagave. Aktualisht paga mesatare për punonjësit tanë është 1 mijë euro. politika për rritjen e pagave ka rezultuar efikase në frenimin e largimit të punonjësve.
Por gjithashtu rritja e pagave të punonjësve duhet të jetë në përputhje me produktivitetin e punës. Mendoj se rritja e pagës mesatare në ekonomi në nivelin e 1 mijë eurove do të frenonte largimin e të rinjve dhe familjarëve në emigracion”, pohoi më herët z. Kristo Naçi.
Përfaqësuesit e kompanisë pohuan se rritja e pagave ka shtuar kostot për prodhimin, duke përfshirë edhe kostot nga blerja e ambalazhimeve, transportit dhe energjisë.
“Pavarësisht kostos së lartë, jemi të detyruar të mbajmë këtë nivel pagash, me qëllim frenimin e largimeve jashtë vendit.
Çdo ditë e më shumë, të rinjtë po kërkojnë të largohen në Gjermani apo shtete të tjera. Rritja e pagës në nivelet e 1,000 eurove jo vetëm nga sipërmarrësit, por edhe rritja e pagës mesatare në ekonomi, do të arrinte të frenonte largimet”, pohuan përfaqësues të kompanisë.
Në sektorin e prodhimit dhe ambalazhimit të pijeve freskuese të kompanisë “Agna Group” numërohen rreth 300 punonjës.
Importet “mbysin” prodhimin shqiptar të pijeve freskuese
Importet e pijeve freskuese vijojnë tendencën rritëse. Për muajt janar-korrik 2024, sipas të dhënave të Doganave, importet u rritën rreth 1% krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar.
Rritje më e lartë e importeve është shënuar në totalin vjetor të 2023. Për këtë vit u importuan 105 milionë litra pije freskuese, sasia më e lartë e importuar që nga viti 2016, sipas të dhënave të Doganave. Krahasuar me vitin 2022, importet u zgjeruan me 8%.
Në Shqipëri, ndër vite, pjesën më të madhe të konsumit e zënë pijet freskuese vendase. Për 2021, pijet freskuese e zgjeruan terrenin duke zënë 54% të tregut, kundrejt 47% që ishte pesha e tyre në 2020.
Për vitin 2023, kur edhe sasia e prodhuar në vend shënoi rënie, pesha e importeve në treg ka arritur 61%, kundrejt 55% që ishte pesha e tyre në vitin 2022.
Sipas prodhuesve, në vend po hyjnë pije freskuese me çmime më të lira sesa ato të vendit të prodhuara në Itali dhe Poloni.
“Shumë prodhime të këtyre shteteve po shiten më lirë se prodhimet vendase, pasi nuk paguajnë kosto shtesë për marketingun.
Kundrejt konkurrueshmërisë së importeve nuk mund të rrisim çmimet e shitjes, pasi prania e tyre me çmime të lira është zgjeruar në treg”, pohoi një nga prodhuesit e pijeve freskuese.
Prodhuesit e vegjël të pijeve freskuese vijojnë ta shohin të pamundur financiarisht fuqizimin e brandit, i cili kërkon një buxhet shumë të lartë, pasi duhet të përballesh me konkurrueshmërinë e markave ndërkombëtare si “Coca Cola” apo “Pepsi” që prodhohen në vend.
Sipas prodhuesve të sektorit të pijeve freskuese nevojiten shuma të mëdha për marketimin e markës që prodhohet në vend, të arrish të kesh shitje përballë markave ndërkombëtare.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monito
