E. Wayne Merry
Në “referendumin e tij këshillues” mbi marrëveshjen e asocimit të Bashkimit Evropian me Ukrainën, elektorati holandez e refuzoi zgjerimin përtej kufijve të BE-së, duke shfaqur shqetësimin e përgjithshëm se ku po shkon BE-ja. E pra, kjo ishte një votë mosbesimi ndaj Partneritetit Lindor të BE-së, i cili i çeli rrugën marrëveshjes fatkeqe me Ukrainën.
Së bashku me politikën monetare dhe menaxhimin e krizës së emigrantëve, Partneriteti Lindor kompleton një trio politikash të BE-së, të cilat ishin qëllimmira, por të konceptuara dobët dhe të zbatuara, duke patur pak vlerësim mbi rreziqet apo pasojat. Duke provokuar një reagim të dhunshëm nga ana e Rusisë, Partneriteti Lindor e shndërroi partnerin e synuar, Ukrainën, në një viktimë.
Partneriteti Lindor u shpall në vitin 2009 për të zgjeruar marrëdhëniet politike dhe ekonomike me Armeninë, Azerbajxhanin, Bjellorusinë, Gjeorgjinë, Moldavinë dhe Ukrainën “paralelisht me partneritet strategjik të BE-së me Rusinë”. Me secilin nga këto vende, Brukseli filloi negociatat për një marrëveshje asocimi, plus një të ashtu-quajtur Zonë të Thellë dhe Gjithëpërfshirëse të Tregtisë së Lirë, të bazuar në pranimin nga ana e partnerëve të mëdhenj të rregullave dhe praktikave të BE-së.
Në asnjë rast BE nuk pranoi praktikat e vendeve partnere; lëshimet qenë tërësisht të njëkahshme. Në fakt, partneriteti rikonfirmoi një BE pothuajse jashtë kufijve të saj lindorë, duke tejkaluar zonën e deklaruar të influencës ruse në Perëndim dhe Jug. Marrëveshjet e asocimit kërkonin të eksportonin strukturën rregullatore të BE-së tek vendet partnere, në kurriz të lidhjeve të tyre të rëndësishme ekonomike dhe prej një kohë të gjatë me Rusinë.
Në fakt, avokatët më të zëshëm në BE ndaj këtij partneriteti, mburreshin se në fund të fundit, kjo do të zëvendësonte ndikimin rus. Në disa raste një objektiv anësor qe sjellja e vendit partner, jo në BE, por në NATO. Si për të shtuar fyerjet ndaj lëndimit të mundshëm, Brukseli haptazi deklaroi se Partneriteti qe një “zgjedhje civilizuese”, një karakterizim që nuk është e habitshme pse u prit keq në Moskë.
Azerbajxhani dhe Bjellorusia, i cilësuan kërkesat e partneritetit tepër të ashpra dhe i hodhën poshtë ato, ndërsa Armenia iu nënshtrua presionit rus pr të mos e nënshkruar marrëveshjen e asocimit, dhe në vend të kësaj t’i bashkohej Bashkimit Euroaziatik Ekonomik të Moskës. Gjeorgjia qe më e etura që të lidhte veten me BE, dhe më e përgatitura për të bërë reformat e brendshme që i kërkoheshin.
Ndërkohë, Moldavia qe krejtësisht e papërshtatshme për statusin e asocimit, dhe marrëveshja do t’i shërbente një ndarje të mëtejshme një popullsie tashmë thellësisht të ndarë. Kushtet në Moldavi, vendi më i varfër në Evropë, janë përkeqësuar ndjeshëm nga viti në vit. Ukraina ishte vendi kryesor në shënjestër të Partneritetit Lindor, si për shkak të madhësisë së saj dhe gjeografisë, ashtu dhe për shkak të potencialit.
Është e drejtë të thuhet, se asnjë shtet jo-Baltik nuk doli nga Bashkimi Sovjetik me shumë nga atributet e një ekonomie moderne dhe shoqërisë, se sa Ukraina. Megjithatë, korrupsioni i shumëpërhapur nga një elitë kleptokratike për më shumë se dy dekada, ia grabiti premisën e saj të madhe. Kështu, Kievi ndoshta u shfaq një kandidat i mirë për një partneritet me BE-në.
Dy faktorë dolën rrugës: kultura politike e vetë Ukrainës, dhe interesat ruse.
E para është e mirë-dokumentuar, dhe nuk ka nevojë të rishtjellohet këtu. Ndëkaq, faktori rus është jo aq i thjeshtë, sa është portretizuar shpesh. Është shumë e vërtetë se elitat në pushtet në Rusi janë sjellë në mënyrë të turpshme ndaj Ukrainës, dhe nuk e kanë pranuar atë si shtet legjitim ose të pavarur. Moska pretendon një epërsi prej vasali ndaj fqinjës së saj.
Megjithatë, lidershipi politik në Kiev i ka konfirmuar këto paragjykime ruse, duke kompromentuar sovranitetin e Ukrainës në këmbim të naftës dhe gazit natyror me çmim të lirë. Marrëdhëniet ruso-ukrainase, siç praktikoheshin në të dy kampet, qenë ato të padronit kryezot dhe shtetit të urtë klient. Edhe kur Presidenti Viktor Jushcenko shpalli një program nacionalist, kryeministrja Julia Timoshenko, zbatoi politika thuajse tërësisht të kënaqshme për Moskën.
Partneriteti Lindor e kërcënoi direkt këtë marrëdhënie, që shihet nga Kremlini si një e një interesi jetik kombëtar.
Marrëveshja një mijë faqëshe e asocimit për Ukrainën, do të ndryshojë rrënjësisht lidhjet ekonomike me Rusinë dhe detyrojë Kievin të bëjë një seri lëshimesh të sovranitetit të saj ndaj Brukselit, në kurriz të Moskës. Sigurisht, Ukraina nuk mund të aderojë si tek Partneriteti Lindor, ashtu edhe tek Bashkimi Ekonomik Euroaziatik, edhe pse shumë në Kiev i kërkojnë të dyja, për të ruajtur avantazhet e gjeografisë Lindje-Perëndim të Ukrainës.
Propozimet si nga Moska ashtu edhe Kievi për t’u angazhuar në diskutime 3-palëshe për zgjidhjen e konflikteve të mundshme, u hodhën poshtë në mënyrë të vendosur nga Brukseli. Me kalimin e kohës, Moska filloi ta shohë propozimin e BE-së më pak si një përpjekje për të angazhuar Ukrainën, se sa për të absorbuar atë në strukturat e BE-së dhe më pas në NATO.
Ngjarjet e mëvonshme janë të njohura, edhe pse ia vlen të përmendet se trazirat politike kundër regjimit të korruptuar dhe vicioz të Viktor Janukoviç nuk u përqendruan tek Rusia, por te abuzimet e brendshme të pushtetit. Shumica e opinionit publik ukrainas prirej të ishte në favor ose neutral ndaj Rusisë, ndërkohë që disa qytetarë vlerësonin se marrëveshja për asocimin ishte e nevojshme për Ukrainën për të zgjedhur një orientim europian, në kurriz të lidhjeve të saj tradicionale me Rusinë.
Aspekti më i rrallë i tragjedisë që pasoi, është se askush në Bruksel apo kryeqytetet e tjera evropiane nuk i besoi paralajmërimeve ruse, se nuk do pranonte në mënyrë pasive humbjen e pozitës së saj në Ukrainë. Duke pasur parasysh se Moska e pa primatin e saj ndaj Kievit si një interes jetik kombëtar, pse asnjë zyrtar i lartë evropian nuk mori në konsideratë mundësinë që Rusia mund të vepronte me forcë, në përgjigje ndaj sfidës së BE-së?
Edhe pse qartazi në shkelje të detyrimeve të traktateve dypalëshe, veprimet e Moskës në Krime dhe Donbas, ishin reflektim i perspektivës tradicionale të fuqive të mëdha që mbizotëron në Moskë. Prej atëherë ka patur kritika të shumta mbi Partneritetin Lindor nga shumë komentues evropiane, plus ndjesa në rrethe private brenda lidershipit të Brukselit.
Në vlerësimin e një komisioni të Dhomës Britanike të Lordëve, BE-ja “eci somnabul” drejt një përballjeje me Rusinë, në një mënyrë të ngjashme me krizën evropiane të vitit 1914. Viktima e këtij dështimi të politikës së BE-së ka qenë dhe është Ukraina, e cila pret nga Brukseli të rimbursohet të paktën në një të dhjetën e kostos që ka paguar në të para, lëre më pastaj në jetë njerëzore gjatë konfliktit me Moskën.
Mjerisht, “lodhja e Ukrainës” që tanimë dominon tek institucionet e BE-së dhe në Uashington, arsyetohet me ritmin e ngadaltë të reformave në Kiev. Në të vërtetë, ajo është produkt i vullnetit të pamjaftueshëm për të marrë përsipër barrën masive të mbështetjes së një transformimi real në Ukrainë. Ndërsa vetëm një e treta e votuesve holandezë morën pjesë në referendumin e javës së kaluar, ata pasqyrojnë një elektorat shumë të shkolluar, që gjatë dy viteve të fundit ka qenë i ekspozuar ndaj diskutimeve të konsiderueshme publike si për dështimet e vazhdueshme të reformës në Ukrainë, ashtu ndaj të metave themelore të Partneritetit Lindor.
Pas gjashtë dekadave të projektit evropian, Holanda është shumë e pjekur në lidhje me çështjet e BE-së. Siç u dëshmua edhe me referendumin që refuzoi traktatin kushtetues të BE-së në vitin 2005, holandezët i njohin mirë çështjet. Ata e kuptojnë se lidershipi në Bruksel e ka humbur kontaktin me qytetarët e thjeshtë të Evropës – famëkeqi “deficit demokratik”, dhe me kufijtë e arsyeshëm të ambicieve të BE-së.
Për shembull ata e kuptojnë se Evropa dhe Greqia do të ishin të dyja më mirë, sikur Athina të mos ishte pranuar në Eurozonë apo Shengen. Ata kanë dhënë tashmë gjykimin mbi Partneritetin Lindor: se statusi i asocimit për Ukrainën është i parakohshëm, dhe se sfidimi i Rusinë në oborrin e saj shihet si shumë i rrezikshëm. Arroganca dominuese në Bruksel, ka shumë për të mësuar nga zgjedhësit e matur dhe të ndjeshëm holandezë.
