Teoricienët e konspiracionit do të presin me padurim të shqyrtojnë mijëra dosje të klasifikuara për vrasjen e ish-presidentit amerikan John F Kennedy, pasi Donald Trump nënshkroi një urdhër ekzekutiv për deklasifikimin e tyre.
“A është kjo një gjë e madhe? Shumë njerëz e kanë pritur këtë për vite, për dekada”, tha Trump ndërsa nënshkroi urdhrin.
Disa kritikë – duke përfshirë nipin e JFK – e kanë dënuar firmosjen e urdhërit, duke sugjeruar se presidenti po përdor vrasjen famëkeqe të vitit 1963 si një “mbështetje politike”.
Cilatdo qofshin motivet e tij, presidenti ka të drejtë; njerëzit kanë pritur dekada për të mësuar më shumë rreth atentatit ndaj Kenedit .
Teoritë e konspiracionit kanë lulëzuar në dekadat që nga vdekja e tij – duke filluar nga ato që janë potencialisht të besueshme deri tek ato të çuditshmet.
Por cili është shpjegimi zyrtar dhe cilat janë disa nga teoritë më të njohura?
Historia zyrtare: Lee Harvey Oswald veproi vetëm
Kennedy u qëllua në qendër të Dallas-it më 22 nëntor 1963, ndërsa autokolona e tij kaloi ndërtesën e Depozitimit të Librave të Shkollës së Teksasit.
Ish-marinsi Lee Harvey Oswald, 24 vjeç, ishte pozicionuar me një snajper në katin e 6 të ndërtesës dhe realizoi të shtëna të shumta, duke vrarë Presidentin, sipas historisë zyrtare.
Dy ditë pasi Kennedy u vra, pronari i klubit të natës Jack Ruby qëlloi për vdekje Oswald gjatë një transferimi në burg.
Një vit pas vrasjes, presidenti Lyndon Johnson urdhëroi një hetim mbi atentatin të quajtur Komisioni Warren, i cili arriti në përfundimin se Oswald veproi i vetëm dhe nuk kishte prova për një komplot.
Historianët vërejnë se gjetjet e hetimit u pranuan gjerësisht nga publiku menjëherë pas publikimit të tij – por skepticizmi nga teoricienët e konspiracionit në vitet që pasuan bëri që shumë njerëz të fillonin të dyshonin për historinë zyrtare.
Më shumë se një atentator?
Teoritë alternative të paraqitura përfshijnë pretendimin se Oswald ishte inkuadruar – ose se një person i dytë i armatosur hapi gjithashtu zjarr ndaj presidentit në të njëjtën kohë.
Këto sugjerime u ushqyen nga disa dëshmitarë të atentatit, të cilët besonin se të paktën një nga të shtënat erdhi nga një zonë tjetër e njohur si “grasa e barit”, dhe jo nga Depozita e Librave të Shkollës së Teksasit.
Hetimi zyrtar për atentatin arriti në përfundimin se Oswald qëlloi tre herë nga ndërtesa, duke përfshirë një plumb që goditi kokën e presidentit dhe një tjetër që humbi.
Komisioni Warren tha se një tjetër plumb e goditi presidentin nga pas, përpara se të dilte nga trupi i tij përmes pjesës së përparme të fytit të tij. Më pas goditi dhe plagosi guvernatorin e Teksasit, John Connally Jr, i cili ishte gjithashtu në autokolonë me Kenedin dhe gruan e tij Jackie, zbuloi hetimi.
Plumb i fundit është quajtur që atëherë si “plumbi magjik”, bazuar në trajektoren e papritur që mori.
Një nga arsyet që hetuesit arritën në përfundimin se lëndimet ishin shkaktuar nga një plumb i vetëm ishte për shkak të një plumbi të gjetur në barelën e Connally Jr kur ai mbërriti në Spitalin Memorial Parkland pas të shtënave.
Plumbi kishte kaluar përmes presidentit dhe më pas kishte goditur Connally Jr, përpara se të zhvendosej në barelë ndërsa ai po trajtohej.
Analiza ishte një faktor domethënës në përfundimin e hetuesve se Oswald veproi i vetëm.
Por ky zbulim u vu në pikëpyetje në vitin 2023 kur ish-agjenti i Shërbimit Sekret Paul Landis, i cili ishte dëshmitar i vdekjes së presidentit, publikoi një kujtim në të cilin ai pretendonte se e gjeti plumbin në sediljen e makinës në të cilën Kennedy ishte ulur, duke e futur në xhep dhe e vendosi në barelën që mbante presidentin më vonë.
Ai mendoi se barela e Kennedy dhe Connally Jr u përplasën disi, që do të thotë se plumbi kaloi nga njëri në tjetrin.
Kjo ka bërë që disa të besojnë se nuk ishte një plumb që shkaktoi kaq shumë dëme, duke krijuar dyshime se ka pasur më shumë plumba të shkrepur – dhe potencialisht më shumë armë të përdorura.
Pretendimet e z. Landis kundërshtohen nga disa agjentë të tjerë të Shërbimit Sekret të pranishëm atë ditë.
Nuk ishte hera e parë që një spekulim i tillë bëhej.
Komiteti i Përzgjedhur i Dhomës së Përfaqësuesve të SHBA për Vrasjet argumentoi në vitin 1978 se më shumë se një person i armatosur ishte i pranishëm atë ditë.
Vetë nipi i Kenedit, Robert F Kennedy Jr, i zgjedhuri i zotit Trump si Sekretar i Shëndetësisë, ka thënë gjithashtu se nuk është i bindur se vetëm një njeri qëndron pas vrasjes së xhaxhait të tij.
Kjo ide nga ana tjetër ka çuar në shumë teori rreth një komploti më të madh që përfshin forca të fuqishme, brenda apo jashtë vendit.
Qeveria e SHBA
Fakti që ka kaq shumë teori konspirative mbi JFK nxjerr në pah nivelin e mosbesimit që njerëzit kanë ndaj qeverisë, sipas Dr Darren Reid, profesor i asociuar në Universitetin e Coventry dhe një ekspert në politikën dhe historinë amerikane.
Por shumë nga konspiracionet sugjerojnë se vetë qeveria amerikane ishte e përfshirë drejtpërdrejt në vdekjen e Kenedit – edhe pse ata nuk janë gjithmonë të qartë se kush brenda qeverisë mund të ketë qenë përgjegjës.
Një akuzë popullore pretendon se Lyndon Johnson, nënpresidenti i Kenedit, urdhëroi vrasjen. Sipas librit “The Man Who Killed Kennedy: The Case Against” nga aktivisti politik Roger Stone, pasardhësi i Kenedit vrau jo vetëm Kenedin, por edhe disa të tjerë në rrugën e tij drejt pushtetit politik.
Shumica e besimtarëve të kësaj teorie thonë se Johnson kishte motivimin – një dëshirë për presidencë – dhe se ai punoi me një grup të fshehtë të bashkë-komplotistëve.
Mafia
Ka disa përsëritje të teorisë së mafias, por ato zakonisht përqendrohen te mafiozi i New Orleans, Carlos Marcello, i cili u deportua në Guatemala pasi Kennedy erdhi në detyrë dhe akuzoi vëllain e tij, Robertin, për trajtimin e krimit të organizuar si prokuror i përgjithshëm i SHBA.
Kur Marcello më vonë u kthye në Shtetet e Bashkuara, ai dyshohet se bëri kërcënime kundër presidentit. Ai gjithashtu dyshohet se bëri një rrëfim në burg për vrasjen e presidentit para një informatori të FBI-së.
Ata që besojnë komplotin mafioz tregojnë për një udhëtim që Lee Harvey Oswald bëri në New Orleans përpara vrasjes, si dhe për lidhjet e turmave të vrasësit të Oswald, Jack Ruby.
CIA
Disa amerikanë fajësojnë Agjencinë Qendrore të Inteligjencës (CIA) për vdekjen e Kenedit, pasi ata ishin në kushte të vështira pas pushtimit të Gjirit të Derrave – një operacion ushtarak i dështuar që presidenti kishte urdhëruar në Kubë në 1961.
Dokumentet e klasifikuara të publikuara në 2017 detajojnë skema të pazakonta që administrata Kennedy dhe CIA ndërmorën për të vrarë Fidel Castron, i cili në atë kohë ishte president i Kubës.
Ato përfshinin dhënien e një guaskë deti që shpërthente ose një kostum zhytjeje të kontaminuar, nisur nga fakti se Kastro ishte i apasionuar me zhytjen.
Teoricienët e konspiracionit besojnë se tensioni u ngrit pas atentatit të dështuar ndaj Kastros, i cili bëri që CIA të hakmerrej duke vrarë Kenedin.
Komplotet e CIA-s shpesh mbivendosen me komplotet e turmave për shkak të zbulimeve se agjencia ka punuar me krimin e organizuar në skemat e saj ndaj Kastros, në një moment duke punësuar një ndërmjetës për t’iu afruar bosit mafioz Sam Giancana për t’i ofruar atij “150,000 dollarë për të punësuar një person të armatosur për të shkuar në Kubë dhe për të vrarë Kastron”.
Fidel Kastro
Dyshime janë ngritur edhe ndaj liderit kuban, i cili mund të ketë dashur të kundërpërgjigjet ndaj përpjekjeve amerikane për ta vrarë dhe për të rrëzuar qeverinë e tij komuniste.
Pasardhësi i Kenedit, Johnson, u pajtua me këtë teori, duke zbuluar në dy intervista në 1968 dhe 1969 se ai mendonte se Castro qëndronte pas vrasjes.
Castro i mohoi akuzat, duke e quajtur idenë “çmenduri absolute” në një intervistë të vitit 1977. Ai tha se vrasja e presidentit do të ishte shumë e rrezikshme për Kubën, pasi rrezikonte një hakmarrje brutale të SHBA-së.
Dikush tjetër?
Dr Reid thotë se komplotet ndaj JFK-së janë “aq të shumta” dhe ka “shumë shumë për të përmendur”.
“Unë nuk mendoj se ka ndonjë grup interesi që ekzistonte në atë kohë që nuk është akuzuar apo implikuar në një farë mënyre në vdekjen e JFK,” i tha ai Sky News.
Shumë, sipas sondazheve të bëra në SHBA për këtë temë, thjesht shprehin pakënaqësi me historinë zyrtare dhe besojnë se ka shumë alternativa të mundshme.
Dr Reid beson se vrasja – dhe komplotet rreth tij – janë bërë pjesë e kulturës amerikane.
“Ishte aq traumatike saqë njerëzit filluan të kërkonin shpjegime dhe për shkak se ishte një ngjarje e jashtëzakonshme, filluan të kërkonin shpjegime të jashtëzakonshme.
“Numri i njerëzve që kërkuan shpjegime në radhë të parë ishte relativisht i vogël, por me kalimin e kohës ata shkruanin libra, bënin filma, tregonin histori, dëgjonin transmetime në radio dhe shikonin shfaqje televizive. Ky komplot u përshkrua herë pas here, dhe ai thjesht funksionoi në kulturën popullore.”
Cilat dokumente po publikohen – dhe çfarë do të tregojnë?
Mbi gjysmë shekulli pas vrasjes, ekziston një koleksion prej mbi 5 milionë të dhënash që lidhen me vdekjen e JFK.
U deshën shumë vite që dosjet të shohin dritën e ditës. Kongresi urdhëroi në vitin 1992 që të gjitha dosjet e mbetura të vulosura në lidhje me hetimin për vdekjen e Kenedit duhet të hapeshin plotësisht për publikun deri në vitin 2017, me përjashtim të atyre që presidenti autorizoi për mbajtje të mëtejshme.
Në vitin 2017, zoti Trump publikoi një sasi të dhënash, por vendosi të publikojë dokumentet e mbetura në mënyrë të vazhdueshme.
Qeveria e Joe Biden vazhdoi të publikonte disa dosje gjatë mandatit të tij, dhe tani vetëm disa mijëra nga miliona të dhëna për këtë çështje janë ende për t’u deklasifikuar plotësisht.
Falë urdhrit ekzekutiv të zotit Trump, drejtori i inteligjencës kombëtare dhe prokurori i përgjithshëm duhet të zhvillojnë një plan për deklasifikimin e dokumenteve deri më 6 shkurt.
Natyrisht, asnjë pjesëtar i publikut nuk mund të dijë se çfarë do të tregojnë këto dokumente përpara se të publikohen.
Megjithatë, ekspertët në këtë temë kanë dhënë mendimet e tyre.
“Ekziston gjithmonë mundësia që diçka do të rrëshqasë përmes kësaj, por do të ishte maja e vogël e një ajsbergu shumë më të madh që do të zbulohej”, thotë Larry J Sabato, drejtor i Qendrës Politike të Universitetit të Virxhinias dhe autor i një libri mbi Kenedin.
Gerald Posner, autor i Case Closed, i cili arrin në përfundimin se atentatori Lee Harvey Oswald veproi i vetëm, thotë: “kushdo që pret një armë tymosëse që do ta kthejë këtë çështje përmbys, do të zhgënjehet shumë”.
Dr Reid thotë se ai është “me të vërtetë i emocionuar për të lexuar atë që ka në këto dokumente”, por pranon se “do të habitej nëse do të kishte ndonjë zbulim të madh”.
“Por mund të ketë disa të dhëna intriguese dhe sigurisht që do të jetë mjaft paqartësi për të nxitur një mijë teori të tjera konspirative për 50 vitet e ardhshme,” përfundon ai. /Përshtatur nga Sky News/
