Është një letër që mund të kishte ndryshuar rrjedhën e historisë evropiane, po të ishte dërguar.
Në fillim të qershorit 1944, një armadë e madhe po mblidhej në bregun jugor të Anglisë me detyrën për të çliruar Francën dhe, pavarësisht shqetësimeve për rrjedhjet nga kampi francez, kryeministri britanik, Winston Churchill, kishte ftuar gjeneralin Charles de Gaulle të fluturonte për në Londër në aeroplanin e tij personal nga Algjeri.
Me mbërritjen e tij në Britani, De Gaulle, lideri i francezëve të lirë, ishte lënë të hynte në ngjarjet sizmike që do të shpaloseshin brenda disa orësh, barkimet e ditës D në plazhet e Normandisë që ndodhën 80 vjet më parë.
Por gjërat nuk shkuan sipas planit. Një Churchill i acaruar, i tërbuar në studimin e tij në Downing Street, e vendosi stilolapsin në letër, vetëm disa orë përpara se pushtimi të bëhej, për të hartuar një letër që me siguri do t’i jepte fund karrierës politike të De Gaulle.
1
Në letrën, e zbuluar mes letrave të mbajtura në Arkivin Kombëtar në Kew përpara përkujtimeve të 80-vjetorit në Francë javën e ardhshme, ai dënon De Gaulle për mosdëshirimin e transmetimit të një fjalimi përpara zbarkimit dhe për bllokimin e dërgimit të oficerëve francezë të ndërlidhjes për ta shoqëruar trupat aleate në Francë.
Gjenerali u tërhoq, të paktën pjesërisht, për të dyja këto pika dhe kështu mesazhi me dy faqe nuk u dërgua kurrë. Por zemërimi i Churchillit në kohën e shkrimit është bërë i qartë.
Ai dënon “karakterin e urryer të veprimit të De Gaulle” dhe kërcënon “t’i bëjë të qartë botës se personaliteti i gjeneralit de Gaulle është pengesa e vetme dhe kryesore midis demokracive të mëdha të perëndimit dhe popullit të Francës”.
2
“Gjeneral de Gaulle, më vjen shumë keq që keni refuzuar të bashkoheni me Kombet e tjera të interesuara në transmetimet, të cilat do të jepen në fazat e hapjes së kësaj beteje të madhe dhe, në shumë mënyra, unike”, shkruan Churchill. “Jam përpjekur shumë në shumë raste, gjatë katër viteve, të krijoj një bazë të arsyeshme për miqësi miqësore me ju. Veprimi juaj në këtë moment më bind se kjo shpresë nuk ka më ekzistencë.”
Churchill vazhdoi: “Nëse diçka mund t’i bëjë gjërat më të qarta, është refuzimi juaj për të lejuar 120 oficerët francezë të ndërlidhjes, të cilët janë trajnuar me kaq kujdes, të shkojnë me ushtritë anglo-amerikane në Francë dhe urdhri juaj për ta braktisur përpjekjen për çlirimin.
Çfarëdo rrjedhje që mund të marrin në asnjë mënyrë nuk e zvogëlon karakterin e urryer të veprimit tuaj dhe e gjej për detyrë t’ju them se në rastin e parë të përshtatshëm, duke pasur parasysh operacionet ushtarake, do t’i bëj të qartë botës se personaliteti i Gjenerali de Gaulle është pengesa e vetme dhe kryesore midis demokracive të mëdha të perëndimit dhe popullit të Francës, në shpëtimin e të cilit po vijnë, pavarësisht nga kostoja.”
Churchill e përfundoi letrën: “Nuk mund të konceptoj asnjë qëllim të dobishëm për të qëndruar më gjatë dhe se aeroplanët do të jenë në dispozicionin tuaj nesër mbrëma, nëse moti e lejon.”
Nëse do të ishte dërguar, letra vituperative me siguri do të kishte shënuar një shkelje përcaktuese me Komitetin Francez të Çlirimit Kombëtar të kryesuar nga De Gaulle, i cili kishte aspirata për të qenë qeveria e përkohshme e një France të çliruar.
Megjithatë, përpara se të dërgohej, udhëheqësi francez pranoi të mbante një fjalim në shërbimin frankofon të BBC-së, megjithëse më vonë gjatë ditës nga sa kishin shpresuar aleatët. Ai gjithashtu lejoi 20 nga 120 oficerët fillestarë të ndërlidhjes franceze të bashkoheshin me forcat aleate ndërsa ata sulmuan plazhet e Normandisë. Në krye të draft letrës së Churchillit, me shkronja të mëdha dhe me laps blu, shënohet “NUK DO TË DËRGOHET”.
Episodi ofron një pasqyrë të qartë të marrëdhënieve të stuhishme midis aleatëve, veçanërisht amerikanëve dhe francezëve. Sherri në prag të ditës D ishte nxitur nga një përplasje më herët gjatë ditës, jo me Churchillin, por midis De Gaulle dhe komandantit suprem të forcës aleate të ekspeditës, Gjeneral Dwight Eisenhower.
3
De Gaulle kishte kërkuar një rishkrim të adresës së propozuar të Eisenhower-it për ditën e D-së, pasi e pa atë për herë të parë më 5 qershor. Ai donte që Eisenhower të thoshte se autoritetet franceze do të rivendosnin sundimin civil, duke i dhënë një rol asaj që De Gaulle e konsideronte si qeverinë e tij të përkohshme, ndërsa gjenerali amerikan planifikonte të angazhohej për zgjedhje të reja kur Franca të çlirohej.
Kërkesa e De Gaulle ishte edhe e papranueshme për aleatët dhe kishte ardhur shumë vonë. Fletëpalosjet e transmetimit të Eisenhower, që do të shpërndaheshin nëpër Normandi, tashmë ishin shtypur. Në Shtëpinë e Bardhë, presidenti i SHBA, Franklin Roosevelt, ishte i bindur se De Gaulle nuk duhet të trajtohej si president i Francës derisa francezët të kishin folur në kutinë e votimit.
Ajo stuhi kaloi, por marrëdhëniet do të mbeten të vështira për kohëzgjatjen e luftës. Para grindjes, Churchill kishte rënë dakord që De Gaulle të vizitonte Normandinë menjëherë pas pushtimeve amfibe. Duke i shkruar gjeneralit Bernard Montgomery, komandantit të të gjitha forcave tokësore aleate gjatë Operacionit Overlord, Churchill shkroi në mënyrë falje më 13 qershor: “Unë duhet t’ju bëj një vizitë nga gjenerali de Gaulle nesër”.
Në një shënim për sekretarin e jashtëm të asaj kohe, Anthony Eden, Churchill tha më tej: “Mos harroni se nuk ka asnjë copëz bujarie për këtë njeri, i cili dëshiron vetëm të paraqitet si shpëtimtari i Francës në këtë operacion pa një ushtar të vetëm francez në shpinë të tij. Ju i dini arsyet pse e sollëm këtu dhe që ata u ngritën nga kalorësia e pastër ndaj vendit të tij të palumtur, për t’u treguar atyre për betejën para se të angazhohej; dhe se ai mendonte se ne e kishim marrë këtu vetëm për ta shtyrë të bënte një transmetim që e mbështeste atë.”
4
Në shtator 1944, De Gaulle u kthye në Paris dhe u njoh nga aleatët si presidenti i qeverisë së përkohshme franceze. Ai u zgjodh më pas në 1946, por dha dorëheqjen dy vjet më vonë duke pretenduar se i mungonte fuqia e mjaftueshme qeverisëse. Ai u kthye vetëm në vitin 1958 për të kryesuar një qeveri të re emergjente pasi një revoltë në Algjeri çoi në një krizë të rëndë politike. De Gaulle, i cili vdiq në vitin 1970, mbajti marrëdhëniet e tij të vështira me Britaninë për pjesën tjetër të karrierës së tij, duke vënë veton ndaj aplikimeve të Mbretërisë së Bashkuar për t’u bashkuar me komunitetin ekonomik evropian, paraardhësin e BE-së, si në 1963 ashtu edhe në 1967.
Rreth një milion njerëz pritet të marrin pjesë në përkujtimet e Ditës D në Francë të mërkurën dhe të enjten, duke përfshirë presidentin e SHBA, Joe Biden dhe presidentin ukrainas Volodymyr Zelensky./ Nga The Guardian
