Shkëmbimi i kohëve të fundit midis Rusisë dhe Ukrainës me 70 persona të lëshuar në dy fluturime të njëkohshme midis dy vendeve është rezultati tangent o një aksioni të gjatë e kompleks diplomatik në konfliktin e Donbasit. Ngjarja mund të konsiderohet një kthesë drejt çtensionimit midis palëve, përballë mbi 13000 viktimave të konfliktit, por fatkeqësisht është i largët një rezultat ndërkombëtarisht i pranueshëm. Në fakt, shkëmbimi i të burgosurve nuk është tamam një “hap i parë” (siç quhet nga Presidenti ukrainas Volodimir Zelenskij), por në hap i mëtejshëm në procesin e ngadaltë të stabilizimit. Hapi i parë i vërtetë drejt stabilizimit ka qnë sanksionet ndërkombëtare në vitin 2014. Duke analizuar impaktin strategjik e sanksioneve ndërkombëtare të vendosura Rusisë nuk është arritur akoma në arritjen e rezultatit të shpresuar. Ajo që në pjesën më të madhe është nënvlerësuar, përballë vëmendjes fillestare ndaj sanksioneve, është roli i luajtur prej vetë atyre në fazën tranzitore.
Sanksionet ndërkombëtare ndahen sipas tipologjisë së efektit të dëshiruar (sanksione sinjalizuese, kufizuese apo shtrënguese) ose sipas tipologjisë së mjetit të zgjedhur (sanksione diplomatike, financiare dhe tregtare). Sanksionet me drejtim europian ndaj Federatës Ruse të nisura me anullimin e G8 në Sochi dtë vitit 2014 kanë vazhduar me një G7 në Bruksel pa Federatën Ruse. Masat e mëtejshme kufizuese dhe pezullimi i procesit të pjesëmarrjes në OCSE dhe në Agjencinë Ndërkombëtare të Energjisë qenë vetëm preludi i sanksioneve të mëtejshme ekonomike të vendosura me mbështetjen e madhe amerikane. Në mënyrë të veçantë fillimi i sanksioneve amerikane ndaj shkëmbimeve të mundshme të produkteve financiare me skadim afatgjatë, gjatë në rënieje të përkohshme të çmimit të naftës, për më tepër i filluar përpara 2014, fillon t’i tregojë tani efektet e parashikuara për veçantinë e sistemit ekonomik rus.
Sistemi ndërkombëtar i sanksioneve ka rifituar kohët e fundit në sistemin e marrëdhënieve ndërkombëtare e Shteteve të Bashkuara që ndoshta nuk e kishte qysh nga pushtimi nazist i Danimarkës dhe Norvegjisë i 9 prillit 1940. Të njëjtën ditë kur Henry Morgentau (atëbotë Sekretar i Thesarit) i kërkoi Federal Bank të bllokonte çdo transaksion drejt atyre vendeve të pushtuara nga Gjermania naziste përveçse me akt specifik depozitues të Departamentit të Thesarit (akti u bë ekzekutiv të nesërmen nga Presidenti Roosvelt).Pushteti sanksionues ndërkombëtar i një vendi, si në rastin amerikan, është drejtpërsëdrejti proporcional me impaktin komercial dhe ekonomik që vendi mund të gëzojë.
Në rastin amerikan, pavarësisht inkursionit kinez në lidershipin ekonomik, bëhet fjalë akoma për vendin e parë në botë për tregtimin e mallrave të avancuara valenca strategjike e të cilëve globalisht e nënkuptuar e tejkalon të dhënën ekonomike. Zinxhiri i vlerave të produkteve më të ndërlikuar gjendet në shumë raste e shpërndarë globalisht dhe ky faktor me brishtësi të dukshme u mundëson superfuqive që të realizojnë me sanksionet një influencë që të jetë në gjendje të ndikojë mbi sistemin e përgjithshëm.
Fillesa sanksionuese e nisur në 2014 pas pushtimit rus të Krimesë gjatë viteve të kaluara ka marrë kritika të shumta lidhur me efikasitetin. Korrektësia e të njëjta kritikave, domethënë përqëndrimi i efekteve të drejtpërdrejta imediate ndaj borgjezisë së qyteteve të mëdha ruse, është padyshim një konsideratë e saktë. Përndryshe borgjezia e metropoleve ruse nuk përfaqëson aspak elektoratin e Presidentit Putin, përndryshe problemi ka qenë ai i rrezikimit të mbijetesës i opozitës së vetme në vend. Në realitet, siç është e njohur, sanksionet ndërkombëtare kanë një efekt të drejtpëdrejtë e një jo të drejtpërdrejtë dhe është pikërisht kjo që, siç ndodh rëndom (për shembull në rastin analog e bllokimit të eksportimit teknologjik drejt Iranit), rezulton të jetë më i frikshmi nga vendet objekt i sanksioneve.
Nëse praktikisht është e vërtetë se papunësia në Rusi ka vlera minimale nëse krahasohet me ato botërore, për legjislacionin qe pengon punësimet edhe ne situata të krizës së kompanive, njëlloj pronësia dhe administrimi biznesor mund të zgjedhë unilateralisht t’i ulë rrogat për çështje të oportunitetit ekonomik. Kjo implikon që vlera e papunësisë në masën 4.5%të jetë më pak indikativ nga sa ndodh pr analizat ekonomike në vende të tjera. Ajo që është indikative në këtë rast është në fakt shpërndarja e pasurisë me një mesatare të dhënash të 2018 tëVEB Bank – Shkolla e lartë e Ekonomisë asetet financiare të së cilës qenë për 89% në duart e 3% e rusëve më të pasur. Një nivel i tillë pabarazie ekonomike krijon tensione të padyshimta sociale që tani përhapen me shpejtësi në Federatën Ruse. Sanksionet imponojnë kështu që Presidenca ta mbajë lart presionin e brendshëm për një efekt të koreluar me situatën ekonomike, por që i detyrohet ndërhyrjes unilaterale në Krime.
Gjithashtu duhet pasur parasysh se sanksionet janë të kombinuara me rënien e çmimit të naftës. Në fillim të 2014 çmimi ndërkombëtar i naftës ishte rreth 106.55 dollarë për fuçi, për të prekur në 2016 vlerën 33.6 dollarë për fuçi. Rusia mbetet vendi kryesor në botëpër nga sasia e naftës së nxjerrë dhe, pavarësisht se tregu energjitik nuk prëfaqëson elementin e vetëm shtytës të ekonomisë ruse, gjithsesi implikon një përdorim të madh sidomos për shtresat më të varfëra e zonave kufitare të Federatës Ruse. Kështu pamundësia për të importuar sisteme pararojë për prodhimin e energjisë alternative (eolike apo diellore) e kombinuar me rënien e vazhdueshme e çmimit të naftës ka goditur progresivisht bazën elektorale e VladimirPutinit.
Në fakt, sistemet alternative energjitike prekin jo vetëm popullsinë e sotme, por edhe punëtorët e ardhshëm, domethënë për gjeneratat e ardhshme. Në ditët e sotme të dhënat flasin për 665 persona të goditur drejtpërsëdrejti nga sanksionet amerikane (U.S. Sanctions on Russia: An Overview, Federation of American Scientist, 29 gusht 2019. Nga viti 2014 sanksionet amerikane janë të bazuara kryesisht mbi urdhërat ekzekutivë Nr. 13660, 13661, 13662 dhe 13685. Dokumenti që ka përmbledhur politikën e urdhërave ekzekutivë është botuar më 2017, i titulluar Countering Russian Influence in Europe and Eurasia Act, come parte del Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act (H.R. 3364, Pub.L. 115–44).
Në dokument gjendet një listë e aktiviteteve të taksative për të zbatuar imponimin e sanksioneve: cyber-security, projekte petrolifere, institucione financiarie, korrupsion, shkelje e të drejtave të njeriut, shmangie e sanksioneve, transaksione me sektorët e mbrojtjes e të inteligjencës ruse, eksporte nafte, privatizim asetesh qeveritare, transferim armatimesh në Siri. Sistemi i implementimit i drejtohet në mënyrë eksplicite Departamentit amerikan të Thesarit, duke e vënë Sekretarin e Thesarit në Këshillin e Sigurisë Kombëtare (NationalSecurity Council) dhe duke e drejtuar të njëjtin të zhvillojë një strategji kombëtare. Sistemi sanksionues amerikan ka vënë në qendër Officeof Terrorism and Financial Intelligence (TFI) e themeluar më 2004 si agjenci i Departamentit të Thesarit. Në këtë mënyrë, Departamentii Thesarit është rasti i vetëm në botë i një institucioni të tillë që ka një agjenci të veten të inteligjencës me seli të veçanta (Islamabad dhe Abu Dhabi). Politika e jashtme e ardhshme amerikane ka mundësi që do të synojë ta përdorë gjerësisht sistemin e sanksioneve, që në kohën e duhur duket se do të arrijë rezultate.
Rëndësia e sanksioneve në Rusi duket se ka arritur maturimin e detyruar falë me sa duket studimit me të cilin efektet jo të drejtpërdrejta po sjellin në Federatën Ruse në kërkimin e një ekuilibri të ri. Dyshimi mund të jetë në rast se funksioni i sanksioneve të vëna deri më sot i ka ezauruar efektin dhe rezultojnë tashmë kot, por një analizë strategjike e situatës në Donbass nuk të çon në këtë përgjigje. Praktikisht, projektimi i stabilitetit të zonës së basenit të Donjeckut kërkon ecurinë e dy efekteve dukshëm të mbivendosur, por domosdoshmërisht për t’u aplikuar në suksesion. Të dy efektet synojnë në arritjen e një ekuilibri ku veprimi i konkurrentëve në territor mund të zhvillohet duke hapur një epokë të re. Në se respektivisht me nisjen e konfliktit ftohja e tensioneve mund të duket e arritur në pjesën më të madhe (në realitet në zonat e konfliktit prëplasjet vazhdojnë anipse pak të koordinuara), një objektiv i parë i arritur është reduktimi i paqëndrueshmërisë. Në fakt, duke imagjinuar perturbacionin fillestar të gjendjes së ekuilibrit gjeopolitik, që i detyrohet pushtimit rus, progresivisht skenari ndërkombëtar i Krimesë (që fatkeqësisht nuk përkon me jetën e përditshme e qytetarëve lokalë) po fiton një ekuilibër të ri. Kështu, faza e reduktimin e paqëndrueshmërisë duket se është arritur përkohësisht dhe padyshim sanksionet kanë luajtur një rol thelbësor po të kihet parasysh se ndërhyrja e armatosur e një koalicioni është shmangur.
Gjithashtu, faza e mëpasme krkon tani që të përdoret i njëjti instrument sanksionues për të arritur një qëllim të dytë, domethënë prishjen e ekuilbrit të arritur tani për arritjen e një ekuilibri të ri. Duket thuajse në kontrast me nisjen e kësaj faze të dytë me të mëparshmen, megjithatë është po aq e nevojshme për të ruajtur pjesë të vlerave (për shembull ruajtjen e të drejtave të njeriut) të shprehura në dokumentin programatik amerikan të 2017. Roli i ri i të njëjta sanksioneve do të ishte ai i çuarjes së palëve në një marrëveshje që të jetë avantazhuese respektivisht sistemit të formuar ku sanksionet pengojnë një rritje ekonomike. Rezultati i votës elektorale lokale të 8 shtatorit 2019, me një kompozim të ri të Dumës, ku Partia Rusia e Bashkuara ka fituar gjithsesi shumicën prej 45 vendesh në mbështetje, por duke e reduktuar me 1/3 (nga 40 në 25) numrin e vendeve totale, forcon idenë se sanksionet nuk e kanë dobësuar strategjinë e opozitës të Presidentit Putin.
Lideri i opozitës Alexei Navalny ka krijuar me grupin e tij një tërësi programesh informatike dhe aplikacionesh për celularë në gjendje që t’i tregojnë popullatës se cila do të ishte e ashtuquajtura “votë e dobishme” për ta bllokuar rezultatin e mundshëm e konfirmimit të partisë së mazhorancës. Me të dhënat në dispozicion, të përcaktosh influencën e kësaj metode është padyshim e vështirë, por gjithashtu mund të pohohet se zgjedhjet e kaluara kanë qenë ato me konkurrencën më të madhe gjatë menaxhimit të fushatës elektorale.
Fondi Monetar Ndërkombëtar që në mars ka llogaritur se impakti i sanksioneve ndërkombëtare, me rënien e çmimit të naftës dhe reduktimin e bashkangjitur të të ardhurës fiskale, ka pasur një efekt të konsiderueshëm mbi rritjen e munguar ekonomike. Faktikisht, nëse PBB-ja është rritur në periudhën 2014 – 2018 mesatarisht me 0.5% vjetore, e njëjta do të mund të ishte rritur me 1.1% në mungesë të faktorëve të sipërcituar. Tentativa e Putinit për të operuar duke e tejkaluar rritjen e pakët ekonomike me investime të reja mund të kërkojë shumë kohë. 13 zonat ku ndahen projektet e investimit për një vlerë prej mbi 400 miliard dollarë të parashikuar nga viti 2019 deri më 2024 do të duhet t’i reduktojë të dhënat zyrtare e popullsisë në varfëri nga 13.2% në 7.7% (duke e rritur moshën mesatare nga 72.7 në 77 vjeç), por sot nuk duket se japin garanci të mjaftueshme. Rritja ekonomike që do t’i shërbente vendit për ta çuar jo thjesht Presidenti që të vendosë në G8, por ekonomia ruse që të konkurrojë globalisht nuk do të mund të kënaqej me një rritje vjetore të PBB-së me 2%.
Disa projekte fillimisht të përfshira, si për shembull një linjë hekurudhore me kosto mbi 5 miliard dollarë për lidhjen e tokës kontinentale me Ishujt Sakhalin, janë hequr tashmë si pasojë e rënies së çmimit të naftës, vendburimet e së cilës janë jashtëzakonisht të përhapur në zonë. Jo edhe aq zonat e ndryshme sesa projektet e veçanta nuk garantojnë se efekti shumëfishues i përgjithshëm i shpenzimeve të justifikojë pritshmëritë. Në rast se llogaritet rritja e shpejtësisë se trenave të mallrave me 28% është e mundur, atëhere rezulon se impakti infrastrukturor ka ndërtimin e 180 monumenteve Memoriale për Luftën e Dytë Botërore. Kohezioni social i shtetit më të madh të botës ka padyshim një impakt produktiv, por ka mundësi ai i kohezionit politik është ai me interes më të madh për Vladimir Putinin.
Për pozicionimin e një vendi, qw siç është e njohur për analistët ndërkombëtarë vuan nga gjendja “landlock”, domethënë mungesa e daljes në të ashtuquajturit “dete të ngrohta”, Krimeja ka një valencë të padyshimtë gjeostrategjike. Megjithatë, ka mundësi që afrohet momenti në të cilin normalizimi i Donbasit do të rezultojë i domosdoshëm për Presidentin Putin që të përqëndrohet mbi ruajtjen e pushtetit politik të brendshëm. Tejmase sanksionet ndërkombëtare po i vendosin kompanitë ruse në pozicione të vështira gjatë kontraktimeve tregtare të lidhura me numrin e palëve të interesuara që të veprojnë në një vend të goditur nga sanksione ndërkombëtare dhe pa perspektivë rritjeje ekonomike në periudhë afatshkurtër.
Kështu që mund të iamgjinojmë se megjithëse vlera e sanksioneve ndërkombëtare ështu numerikisht inferiore karshi investimeve të Presidentit Putin për rilançimin ekonomik, efektet dytesore e tejkalojnë rëndësinë e thjeshtë tregtare. Rreziku për Vladimir Putinin është që sanksionet ndërkombëtare të bëhen sanksione të cilat personalisht i paguan në terma të politikës së brendshme. Në rast se, pavarësisht çtensionimeve në zhvillim, zgjedhja e Presidentit amerikan Donald Trump dp të ishte ajo e zgjedhjes së mbështetjes së pozicionit ndërkombëtar të sanksioneve, ka mundësi që përhapja e idesë së Perandorisë së Madhe Ruse të Putinit e gatshme që të zërë vendin e saj në botë mund të shpërbëhet midis manifestimeve kundër varfërisë që fillojnë në Federatën Ruse.
(Nazzareno Tirino është pedagog i Institucioneve të së Drejtës Publike pranë Departamentit të Shkencave Politike të Universitetit të Pisa dhe Associate Research Fellow pranë Institutit Gino Germani të Shkencave Sociale dhe Studimeve Strategjike)
Përgatiti
ARMIN TIRANA
