Nga David Binder
-Artikulli i “The Times, i vitit 1985 me autor gazetarin David Binder, korrespondent i saj në Ballkan-
Në 18 qershor 1984, ushtarët shqiptarë qëlluan në mes të ditës tre zhytës francezë nga “Club Mediterranee”, duke vrarë një prej tyre. Më 16 shtator, roje të tjera kufitare vranë një pylltar grek në kufi. Raporte të tilla lajmesh për Shqipërinë, nuk duken aspak të zakonshme – me kuti pilulash dhe bunkerë betoni të mbushura nëpër fshatra, një politikë e jashtme e ashpër, një himn kombëtar që përfshin rreshtin “me kazmë dhe pushkë” dhe një histori të shtypjes së brendshme. Ajo që është befasuese, pavarësisht incidenteve të tilla, Shqipëria është një vend i vetmuar, që deri vonë ishte gjithmonë klient i një fuqie të madhe komuniste, duket se gradualisht po del nga një guaskë izolacioniste dhe po kërkon marrëdhënie të reja në Perëndim dhe Lindje.
Akoma më befasues është fakti se kjo po ndodh ndërsa Enver Hoxha, lideri komunist shqiptar për 43 vitet e fundit, është ende gjallë. Ai konsiderohet gjerësisht si brutal dhe paranojak. Kështu, enigma shqiptare shtrohet përsëri: A është ky vend enigmatik me udhëheqjen e tij të vjetër komuniste, në prag të një ndryshimi tjetër befasues?
Pakkush do ta mohonte që Shqipëria është një gjëegjëzë, pasi ka qenë për katër dekadat e fundit, një nga vendet më pak të arritshme në botë, duke u kthyer politikisht në armiqësi me patronët e saj të njëpasnjëshëm, në atë periudhë si: Jugosllavinë, Bashkimin Sovjetik dhe Kinën.
Shqiptarët janë pasardhës të një prej popujve më të vjetër të njohur të Evropës, ilirëve, dhe megjithatë shteti-komb i tyre, i formuar nga urdhrat e fuqive të mëdha në vitin 1912, është një nga më të rinjtë në Evropë. Është një vend relativisht i vogël, kryesisht malor, pak më i madh se shteti i Maryland, me një popullsi sa metropolitani i Bostonit – rreth 3 milionë. Sigurisht që është vendi më i varfër në Evropë.
Mburrja e saj se është një bastion i komunizmit stalinist, i pa interesuar për zhvillimin e marrëdhënieve me vendet kryesore perëndimore, ka dekurajuar kontaktet dhe rekordi i tij i ekzekutimit të njerëzve që konsiderohen rivalë brenda udhëheqjes, ka qenë i neveritshëm. Por vendndodhja e saj, politika e saj e çuditshme dhe mosmarrëveshjet e saj për probleme etnike me fqinjët e saj të afërt – Greqinë dhe Jugosllavinë – e bëjnë atë kritike për ekuilibrin delikat politik, në gadishullin Ballkanik.
Tashmë ka një dinamikë të re në Shqipëri, si rezultat i rritjes së shpejtë të popullsisë. (Studimet demografike, tregojnë një normë lindjeje afërsisht tre deri në katër herë, më të lartë se ajo e pjesës tjetër e Evropës. Mosha mesatare e popullsisë është 26 vjeç.) Autoritetet në Tiranë, kryeqyteti i Shqipërisë, vlerësojnë se popullsia do të arrijë katër milionë, në 15 vjet. Kjo gjë ka një frymë nacionaliste irredentiste, sepse zoti Hoxha deklaroi në vitin 1981, se; “Ne jemi gjashtë milionë”, një shifër që përfshinte edhe shqiptarët që banonin në Jugosllavi, Turqi dhe Greqi.
Gjatë vitit të kaluar, Shqipëria ka rihapur me kujdes disa nga portat e saj, të mbyllura prej kohësh drejt Perëndimit. Në të njëjtën kohë, një ndryshim i “Gardës” së vjetër, duket se po ndodh në Tiranë, me njerëzit që hynë në udhëheqjen komuniste 40 vjet më parë, si revolucionarë të kohës së Luftës, duke u zëvendësuar gradualisht me kuadro më të rinj, burra dhe gra. Këto tendenca, të kombinuara me daljet e rralla publike të zotit Hoxha dhe shëndetin e dukshëm të sëmurë, kanë rritur interesin për zhvillimet shqiptare.
Për gati tre dekada, Shqipëria nuk ka lejuar gazetarët amerikanë të hyjnë në vend. Njëzet e një vjet më parë, fillova të aplikoja për vizë, për të vizituar Shqipërinë, nga Jugosllavia. Konsulli shqiptar në Beograd, ishte i përzemërt, por ai ishte i vendosur në refuzimin e kërkesës. Letrat drejtuar Tiranës ndër vite, mbetën pa përgjigje, megjithëse përfundimisht emri im u vendos në listën zyrtare të postimeve për propagandën shqiptare. Së fundmi, një kërkesë telefonike drejtuar Misionit Shqiptar në Kombet e Bashkuara, për një takim me një përfaqësues diplomatik, solli këtë përgjigje: “Nuk mund të flasësh me asnjeri, në çdo kohë”.
Pra, ajo që vijon është një përmbledhje e asaj që dihet dhe e panjohura për Shqipërinë, nga raportet zyrtare të qeverisë së Tiranës, nga raportet e disa akademikëve dhe korrespondentëve perëndimorë, që kanë vizituar Shqipërinë dhe nga shqiptarët e arratisur vitet e fundit. Zoti Hoxha, shefi i Partisë Komuniste, i cili mbushi 76 vjeç më 16 tetor, raportohet të jetë aq i sëmurë, sa në daljen e tij më të fundit publike, në një tubim sportiv në Tiranë, më 20 tetor, ecte i mbështetur te ndihmësit e tij.
Ai mesa duket nuk ka folur në publik, që nga fillimi i vitit. Shpesh, atij i është dashur të mungojë në aktivitete dhe evenimente të rëndësishme dhe ka dërguar vetëm “mesazhe përshëndetje”. Prandaj, po lindin pyetje, se çfarë mund të ndodhë në Shqipëri pas vdekjes së zotit Hoxha. Kur Partia Komuniste Shqiptare u formua në Tiranë, në vitin 1941, me dy emisarë komunistë jugosllavë, që shërbenin si ndihmës të z. Hoxha, (një ish-mësues shkolle), që u zgjodh sekretar i parë i saj. Ai e mban atë pozicion që atëherë – një rekord unik në komunizmin evropian.
Në Jugosllavi, ekziston një nervozizëm thuajse i dukshëm se një Shqipëri post-hoxha, mund të rrëshqasë disi në orbitën e Bashkimit Sovjetik, i cili luajti një rol dominues, në çështjet shqiptare, nga viti 1948 deri në 1961. Jugosllavët e shohin si një pararojë çdo lëvizje në Tiranë, për të përmirësuar marrëdhëniet me aleatët sovjetikë, si Hungaria apo Bullgaria.
Megjithatë, për vite me radhë, udhëheqja e Hoxhës, ka kritikuar Bashkimin Sovjetik dhe Shtetet e Bashkuara, në masë të barabartë si superfuqi “imperialiste”, politikat e të cilave kërcënojnë paqen botërore në përgjithësi dhe aspiratat e kombeve më të vogla, drejtpërdrejt. Ndryshimi më i mrekullueshëm në politikat e jashtme të Tiranës në gati një dekadë, ka qenë hapja e fundit e Shqipërisë ndaj Perëndimit – kryesisht drejt Italisë, e cila pushtoi Shqipërinë, në Luftën e Dytë Botërore. Një marrëveshje e re dhe më e gjerë tregtare, u përfundua marsin e asaj periudhe në Tiranë, nga Nicola Capria, ministri italian i Tregtisë së Jashtme dhe Shane Korbeci, homologu i tij shqiptar.
Gjithashtu, dy qeveritë nënshkruan një marrëveshje kulturore që kërkon ngritjen e një katedre për gjuhën italiane në Universitetin e Tiranës dhe mësimin e italishtes në shkollat e mesme shqiptare. Në të njëjtën kohë, u nënshkrua një marrëveshje bashkëpunimi midis ATSH, (Agjencia Telegrafike Shqiptare) dhe ANSA, agjencia italiane e lajmeve; Me këtë rast, ANSA iu dha një intervistë e rrallë, e nivelit të lartë nga zëvendëskryeministri Manush Myftiu.
Nëntorin e atij viti, Shqipëria hapi shërbimin tregtar të trageteve midis portit të Durrësit dhe Triestes. Parashikohet gjithashtu shërbimi me traget përmes ngushticës së Otrantos për në Brindisi. Shqiptarët shprehën gjithashtu interesin që koncernet italiane, të ndërtojnë një impiant të ri telekomunikacioni, një projekt hidroelektrik dhe fabrika të tëra, në këmbim të mallrave shqiptare.
Megjithatë, ka pengesa të mëdha për të çuar më tej kontakte të tilla, duke përfshirë refuzimin e Tiranës në vitet e fundit për të pranuar kredi të huaja, kredi apo ndihmë financiare në çdo formë dhe këmbënguljen e saj për kontrata me kohëzgjatje maksimale njëvjeçare. Si rezultat, pjesa më e madhe e tregtisë së saj të jashtme ka marrë formën e shkëmbimit, ku shqiptarët u ofrojnë partnerëve të tyre tregtarë krom dhe naftë, në këmbim të mallrave të përpunuara. Pak vende Perëndimore janë mësuar të bëjnë biznes në këtë mënyrë dhe italianët janë shumë skeptikë ndaj projekteve më të mëdha dhe afatgjata në Shqipëri.
Politika e Shqipërisë vetëm u përfol se ishte në qendër të një përçarjeje të thelluar, midis zotit Hoxha dhe bashkëpunëtorit të tij të ngushtë, ish-kryeministrit të ndjerë Mehmet Shehu, i cili ose u vra ose u vetëvra, gjatë një seance mbledhje të Komitetit Qendror të Partisë së Punës së Shqipërisë, në dhjetor 1981. Vdekja e kryeministrit 73-vjeçar, u pasua nga spastrimet e katërta të mëdha, në rrethin e ngushtë të udhëheqjes që nga viti 1948.
Bashkëpunëtorët dhe të afërmit e zotit Shehu, u arrestuan menjëherë si; “armiq të popullit”. Të paktën katër prej tyre, përfshirë ministrat e Mbrojtjes, të Brendshme dhe të Shëndetësisë, si dhe shefi i policisë sekrete të qytetit të Vlorës, u ekzekutuan në shtator 1983, me skuadra pushkatimi, sipas shqiptarëve të arratisur në Perëndimi.
Pasardhësi i z. Shehu si kryeministër, Adil Çarçani, është 62 vjeç. Në moshën 59-vjeçare, Ramiz Alia, kreu i shtetit dhe pasardhësi i supozuar i kryesisë së partisë së zotit Hoxha, është 11 vjet më i ri, se paraardhësi i tij. (Ai mund të llogaritet si pjesëtar i revolucionarëve të kohës së Luftës, pasi u bashkua me Brigadën e Shtatë Sulmuese, kur ishte 19 vjeç. Z. Alia ka shërbyer edhe si ideolog i partisë.)
Ndryshimi i “Gardës” së vjetër, është më i dukshëm në nivelet e radhës të drejtuesve partiakë dhe qeveritarë, me ardhjet e fundit, si; Lenka Çuko, anëtare e Byrosë Politike; Zëvendëskryeministri Besnik Bekteshi dhe sekretari i Komitetit Qendror të Partisë, Vangjel Çerrava. Të gjithë janë në të 40-at.
Nikolaos A. Stavrou, një profesor i shkencave politike në Universitetin e Harwardit, i cili shkroi tezën e tij të masterit mbi elitën e pushtetit në Shqipëri, thotë se hulumtimi i tij tregon se Komiteti Qendror i Partisë Punës së Shqipërisë, ka moshën mesatare më të re nga çdo parti komuniste dhe përqindjen më të lartë të grave, në poste të larta. Përveç Lenka Çukos, anëtares së Byrosë Politike, janë ministrja e Bujqësisë, Themie Thomai, ministrja e Arsimit dhe Kulturës, Tefta Cami dhe ministrja e Industrisë së Lehtë dhe Ushqimore, Vito Kapo.
Bashkëshortja e zotit Hoxha, Nexhmije, prej vitesh ka mbajtur poste kyçe, duke përfshirë edhe drejtimin e Institutit të Marksizëm-Leninizmit – Shkollës së Lartë të Partisë. Ndonëse është pothuajse e pamundur të mësosh diçka rreth punës së brendshme të udhëheqjes, është gjithashtu e vështirë të marrësh informacion të drejtpërdrejtë, për jetën e përditshme në Shqipëri.
Turistët – rreth 3000 në vit – shohin vetëm fragmente të kontrolluara me kujdes. Vizitorët që thërrasin të afërmit, janë betuar për heshtje. Historitë e të arratisurve, nuk mund të verifikohen lehtë. Malet e thyera dinarike dominojnë Shqipërinë, me plotësisht dy të tretat e vendit, të shtrirë mbi 3000 km. Vetëm rreth 13 për qind e tokës është e kultivuar, megjithëse më shumë po rikuperohet gradualisht nga skajet moçalore – dhe më parë malarike – të rrafshinave bregdetare. Në malësi, pemët e dushkut, arrës, ahut, pishës dhe bredhit, janë të shumta, ndërsa fiku, ulliri dhe agrumet, kultivohen në zonat e ulëta të bekuara me klimë të butë.
Jeta është e vështirë, siç ka qenë për shumicën e shqiptarëve ndër shekuj. Java e detyrueshme e punës, është 48 orë. Automobilat në pronësi private, nuk ekzistojnë. Numri i televizorëve (në vitin 1981 ishin numëruar 45.000), po rritet gradualisht. Por, për një vend që kishte vetëm dy transmetues radio në vitin 1945, përmirësimet në komunikim, janë thelbësore. Transmetimet e fuqishme me valë të shkurtra të Radio-Tiranës të programit të saj në gjuhën angleze, janë qartësisht të dëgjueshme në këtë vend.
Një botim i kohëve të fundit i revistës në gjuhën angleze të Qeverisë Shqiptare, “Shqipëria e Re”, tregon një grup studentesh të veshura bukur, me fustane dhe bluza me stampa lulesh dhe funde në mes të gjurit, në hyrje të Universitetit të Tiranës. Simotrat e tyre më të vogla, shfaqen në fotografi të tjera të veshura me jakë dantelle të lidhura, përparëse të zeza, çorape të bardha dhe sandale me rripa të kuqe.
Vajzat më të vogla shfaqen me fustane të bardhë me yje të mëdhenj të kuq, në një tubim të veteranëve të Luftës. Hartmut Albert, një studiues gjerman, i cili kohët e fundit ka kaluar katër javë në Shqipëri, ka shkruar në një ese: “Stili i veshjes për gratë, është relativisht modest, i thjeshtë, pa aksesorë në modë. Gjatësia e fundeve, përcaktohet nga një normë mjaft strikte”.
Ndryshe nga e kaluara, meshkujt nuk mbajnë mjekër. Vizitorët meshkuj flokëgjatë nga Perëndimi, ka të ngjarë t’i nënshtrohen berberit me të mbërritur në kufi, ose në aeroportin e Rinasit afër Tiranës. Me gjithë masat shtrënguese, çfarë duhet bërë me “qenushin” e botuar në mars, nga Dritero Agolli, kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, në revistën periodike “Drita”! Pjesa e titulluar; “Anti-borgjezët e vegjël”, thërret:
“Vajtimet nihiliste, si unë
përbuzni ata!
Vajtim: Ah! Pse jo
ata bëjnë brekë frills
me dantella mëndafshi;
Vajtim: Ah! Shpinat tona
janë të përkulur nga kursimi,
kursimi dhe më shumë kursim;
Vajtim: Ah! Për një rosë
i pjekur në mikrovalë, furrë”.
Z. Agolli vazhdon duke folur për udhëtimet jashtë vendit; “pa marrë parasysh se ku”, vila dhe kozmetikë buzë detit, dhe më pas denoncon hedonistët, që i lakmojnë si “krijesa kretinoze”. Me sa duket, ekziston një klasë e re e vogël burokratësh, që kanë ka arritur të fitojë luks relativ. Memorie.al
