Ana Palacio
Në tragjedinë klasike greke “The Bachae”, perëndia Dionis, i nxitur nga etja për hakmarrje, lufton kundër mbretit kokëfortë dhe mendjengushtë Penteus, për shpirtin e Tebës. Në fund, ashpërsia e Penteusit – përpjekja e tij për të shtypur, në vend se kuptuar apo për t’iu përshtatur emocioneve të përflakura të një Dionisi pasionant dhe jokonvencional – dëshmoi të ishte rrënimi i tij. Dionisi doli fitimtar, dhe Penteusi u bë copë e çikë.
Sot, emocionali dhe shpërthyesi Donald Trump është duke sfiduar klasën politike amerikane, për shpirtin e Amerikës. Por Trumpi nuk është Perëndi. Dhe nëse ai e fiton këtë betejë, vendi i tij do të jetë shumë më keq se Teba dhe pasojat do të ndihen në të gjithë botën. Ndërsa gjasat e një presidence Trump duket se janë në rënie nga dita në ditë, do të qe gjithsesi e parakohshme – dhe në fakt shumë e rrezikshme – ta shpërfillësh tërësisht atë.
Sikurse e dëshmoi vota e britanikëve në favor të largimit nga Bashkimi Evropian, qytetarët e vendeve demokratike janë më shumë se të aftë për të bërë zgjedhje, të cilat bien ndesh me vetë interesin e tyre racional vetjak – një prirje që kohët e fundit është ringjallur. Paradoksalisht, kjo nuk është krejtësisht e palogjikshme.
Në mesin e vështirësive ekonomike, krizës së identiteteve kombëtare dhe alarmizmit populist – të gjitha të përforcuara nga mediat sociale – ka njëfarë kuptimi në mbështetjen e zërave dhe ideve që ofrojnë rehati dhe largim prej frustrimit. Por, ndërsa fantazia e “deus ex machina” mund të krijojë një ndjesi pozitive, ajo nuk do të zgjidhë ndonjë problem.
Liderët si Trumpi i përkeqësojnë gjërat, për shkak se minojnë sistemin e bazuar në rregulla, të cilat kanë sjellë një zhvillim të pallogaritshëm dhe ofruar siguri gjatë 7 dekadave të fundit. Një shekull më parë, sociologu Maks Veber rendiste 3 lloje legjitimiteti, ku mund të shtrihet autoriteti qeveritar: tradicional (një sistem i trashëguar); karizmatik (një forcë e veçantë udhëheqëse e personalitetit); ose juridik (tërësia e rregullave racionale, të zbatuara në mënyrë të drejtë).
Për Veberin, shteti modern ishte i rrënjosur në një legjitimitet juridik evident. Por, në kundërshtim me supozimet e tij, një numër në rritje perëndimorësh sot nuk e cilësojnë as logjikën dhe as drejtësinë e rregullave si të dukshme. Kjo krijon hapësirë për ndërhyrje nga udhëheqësit e rinj, duke përdorur karizmën personale dhe evokuar traditën për të fituar mbështetje.
Për të gjithë, nga populistët e krahut të djathtë në Perëndim tek rekrutuesit e ISIS-it, kombinimi është dëshmuar të jetë shumë i fuqishëm. Sigurisht, ekzistojnë probleme reale me sistemin aktual. Demokracitë perëndimore ofrojnë shembuj të pafundëm të rregulloreve absurde, por edhe shembuj të rregullave që zbatohen në mënyrë të pabarabartë. Shtoi këtyre pabarazinë e qëndrueshme, racore dhe gjinore dhe frustrimi me sistemin aktual nuk është i habitshëm.
Por kjo është arsyeja për të vazhduar reformat dhe jo për të mbrojtur daljen nga BE, për të cilën ka gjithnjë e më shumë mbështetës. Dhe faktikisht, çelësi për të shpëtuar një rend të bazuar tek rregullat, nuk është vetëm dëshmimi i superioritetit të tij të padiskutueshëm, por edhe njohja dhe adresimi i të metave. Kjo është e vetmja mënyrë për të ndryshuar perceptimin e rregullave, si një burim repsesioni dhe jo mbrojtjeje.
Reforma nuk do të jetë e lehtë. Politikisht, është shumë më e thjeshtë – dhe elektoralisht më tepër shpërblyese – të kritikohet një sistem se sa të mbrohet ai, sidomos kur ai është larg nga të qenit i përkryer. Por mbrojtja që duhet të bëjmë, është që udhëheqësit të shpjegojnë në mënyrë efektive pse rregullat janë të nevojshme, duke përfshirë edukimin e publikut mbi atë pse sistemi funksionon ashtu si funksionon sot.
Njëkohësisht, politikëbërësit duhet të hedhin një vështrim më të thellë mbi sistemin dhe ndërmarrin ndryshime jetike. Në mënyrë të veçantë, ata duhet të rregullojnë mënyrën si janë ndërtuar rregullat, për të siguruar që ato të jenë të përshtatshme për botën moderne. Në një kohë kur ndryshimi ndodh në mënyrë të rrufeshme, ekziston perceptimi se procesi formal i bërjes së rregullave është shumë i ngadaltë.
Por rregullat e parashikueshme që prodhojnë proceset formale, mbeten kritike për të përforcuar stabilitetin e nevojshëm për një zhvillim të qëndrueshëm. Ajo që nevojitet është një qasje e përditësuar, e cila mbështet evolucionin e ligjit në një mjedis vazhdimisht evolutiv, duke siguruar që ligji të jetë më i përgjegjshëm ndaj nevojave të qytetarëve.
Pika e fundit në rendin e ditës për ringjalljen e rendit të bazuar në rregulla dhe mposhtjen e botës shkatërruese të Dionisit, është edhe më sfiduesja: duhet të forcojmë komunitetet e bazuara në rregulla. I ndrydhur nga moderniteti, Perëndimi ka përjetuar një kthesë drejt identiteteve të së shkuarës – nacionalizmit, tribalizmit, sektarizmit – joshja ndaj të cilave qëndron tek familjariteti dhe siguria e tyre.
Por politika e identitetit dhe kjo është e mirënjohur, mund të jetë shumë shkatërruese. Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme që komunitetet e bazuara në rregulla, si shteti modern, të bëhen një çengel ku njerëzit e prekur nga ndryshimi mund të kapen. Kjo do të thotë se duhet të lëvizim përtej arsyes së pastër, për të krijuar një lidhje emocionale me, dhe midis qytetarëve.
Kjo mund të duket kundërintuitive. Ligji është menduar të jetë i paanshëm dhe racional; kjo është forca e tij kryesore. Por në qoftë se rendi i bazuar në rregullat është për të garantuar mbijetesën, ai duhet të rezonojë në zemrat e njerëzve, ashtu si dhe në mendjet e tyre. Nuk është ende saktësisht e qartë se si t’i qasemi këtij procesi. E qartë është se ai do të kërkojë një themel vlerash të përbashkëta, dhe udhëheqës që punojnë në mënyrë aktive e të vazhdueshme për të ndërtuar besueshmërinë dhe fitimin e besimit të një publiku shumë skeptik.
Përndryshe, ne do të shohim ndryshim drejt një bote të padisiplinuar, të formësuar nga pasioni dhe pushteti për të grabitur, e cila do të fitojë hov. Joshja në rritje ndaj irracionalitetit, duhet të jetë një thirrje zgjimi për udhëheqësit e arsyeshëm kudo në botë. Në qoftë se duam të parandalojmë që shoqëritë tona të joshen duke u futur nëpër shkëmbinj nga kënga e sirenës së karizmës dhe nostalgjisë, ne duhet ta bëjmë një kauzë të fortë sundimin e ligjit, duke refuzuar ngurtësinë. Tek e fundit, dështimi për të vepruar kështu, vrau Penteusin.
Përgatiti:
KLARITA BAJRAKTARI
