Nga: Filozofi britanik Roger Scruton, Hyrja në veprën England and the Need for Nations
Demokracitë ia kanë borxh ekzistencën besnikërive kombëtare – besnikërive që supozohet të ndahen bashkërisht si nga qeveria dhe opozita, ashtu edhe nga të gjitha partitë politike dhe nga elektorati si një tërësi. Kudo që përvoja e përkatësisë kombëtare është e dobët ose nuk ekziston, demokracia ka dështuar të lëshojë rrënjë. Sepse, pa besnikëri kombëtare, opozita është kërcënim për qeverinë dhe mosmarrëveshjet politike nuk krijojnë asnjë bazë të përbashkët. Megjithatë, kudo ku ideja e kombit është nën sulm – ose përçmohet si një formë arkaike e unitetit shoqëror, ose madje dënohet si shkak për luftë dhe konflikt, për rrjedhojë duhet të shpërbëhet dhe zzëvendësohet nga format më iluminuese dhe më universale të juridiksionit.
Por, çfarë saktësisht supozohet të zëvendësojë kombin dhe shtetin kombëtar? Dhe, si do të ndihmojë apo ruajë rendi i ri politik trashëgiminë tonë demokratike? Pak njerëz duken të gatshëm të japin një përgjigje, dhe përgjigjet që ofrohen shpejt fshihen prapa dërdëllitjeve, të mishëruara në përdorimin nga BE-ja të doktrinës kishtare të “subsidiaritetit” [parimi sipas të cilit një autoritet qendror duhet të ketë një funksion ndihmës, duke kryer vetëm ato detyra që nuk mund të kryhen në një nivel më local!], për të zhveshur shtetet anëtare nga kompetencat e veta nën maskën e një autonomie të dhënë.[1] Përpjekjet e fundit për të tejkaluar shtetin kombëtar në një lloj rendi politik ndërkombëtar, kanë përfunduar ose si diktatura totalitare, si Bashkimi i dikurshëm Sovjetik, ose si burokraci të pakontrollueshme, si Bashkimi Evropian sot. Edhe pse shumë nga shtetet kombëtare të botës moderne janë fragmente të mbijetuara të perandorive, pak vetë propozojnë rikthimin e sundimit perandorak si rruga e së ardhmes për njerëzimin. Atëherë pse, dhe për çfarë qëllimi, duhet të heqim dorë nga forma e sovranitetit që na është e njohur dhe mbi të cilën mbështetet një pjesë kaq e madhe e trashëgimisë sonë politike?
Ne, në Evropë, ndodhemi në një pikë kthese të historisë sonë. Parlamentet dhe sistemet tona ligjore ende gëzojnë sovranitet territorial. Ato ende përputhen me modelet historike të vendbanimeve që i kanë mundësuar francezëve, gjermanëve, spanjollëve, britanikëve dhe italianëve të thonë “ne” dhe të dinë kë kanë parasysh me këtë fjalë. Mundësia ende ekziston për të rikuperuar kompetencat legjislative dhe procedurat ekzekutive që formuan shtetet kombëtare të Evropës. Në të njëjtën kohë, është vënë në lëvizje një proces që synon të shpronësojë sovranitetin e mbetur të parlamenteve dhe gjykatave tona, që synon të zhdukë kufijtë midis juridiksioneve tona, që synon të shpërbëjë kombësitë evropiane në një kolektivitet pa kuptim historik, të bashkuar as nga gjuha, as nga feja, as nga zakonet dhe as nga sovraniteti dhe ligji i trashëguar. Duhet të zgjedhim nëse duam të ecim përpara drejt atij rendi të ri, apo të kthehemi pas te sovraniteti i provuar dhe i njohur i shtetit kombëtar territorial.
Në të njëjtën kohë, elitat tona politike flasin dhe sillen sikur të mos ekzistonte asnjë zgjedhje për t’u bërë – njësoj siç bënë komunistët në kohën e Revolucionit Rus. Ata i referohen një procesi të pashmangshëm, ndryshimeve të pakthyeshme, dhe edhe kur dallojnë një shteg “të shpejtë” nga një shteg “i ngadaltë” drejt së ardhmes, janë të qartë në mendjet e veta se të dyja shtigjet çojnë në një destinacion të vetëm – destinacionin e qeverisjes transnacionale, nën një sistem të përbashkët ligjor, ku besnikëria kombëtare nuk do të ketë më shumë rëndësi sesa mbështetja për një ekip lokal futbolli.
Në këtë pamflet, paraqes argumentin në favor të shtetit kombëtar, duke pranuar se ajo që kam për të thënë nuk është as gjithëpërfshirëse dhe as përfundimtare, dhe se mund të përfytyrohen edhe forma të tjera sovraniteti që do t’u përgjigjeshin nevojave të shoqërive moderne. Argumenti im nuk është se shteti kombëtar është e vetmja zgjidhje për problemet e qeverisjes moderne, por se është e vetmja zgjidhje që ka dëshmuar veten. Mund të ndiejmë tundimin për të eksperimentuar me forma të tjera të rendit politik. Por, eksperimentet në këtë shkallë janë të rrezikshme, pasi askush nuk e di si të parashikojë ose të kthejë mbrapshtë pasojat e tyre.
Revolucionet franceze, ruse dhe naziste ishin eksperimente të guximshme; por në secilin rast ato çuan në shembjen e rendit ligjor, në vrasje masive brenda vendit dhe në agresion jashtë tij. Politika e mençur është të pranojmë rregullimet, sado të papërsosura, që janë zhvilluar përmes zakonit dhe trashëgimisë, t’i përmirësojmë ato me rregullime të vogla, por jo t’i rrezikojmë me ndryshime të mëdha, pasojat e të cilave askush nuk mund t’i parashikojë me të vërtetë. Argumenti për këtë qasje u paraqit në mënyrë të pakundërshtueshme nga Burke në Reflektimet e tij mbi Revolucionin Francez [Reflections on the French Revolution], dhe historia pasuese e ka konfirmuar vazhdimisht pikëpamjen e tij. Mësimi që duhet të nxjerrim, pra, është se përderisa shteti kombëtar ka dëshmuar se është një themel i qëndrueshëm i qeverisjes demokratike dhe juridiksionit laik, duhet ta përmirësojmë, ta rregullojmë, madje edhe ta zbusim, por jo ta hedhim poshtë.
Nismëtarët e eksperimentit evropian – si profetët e vetëshpallur, ashtu edhe konspiratorët që vepronin prapa dyerve të mbyllura – ndanin bindjen se shteti kombëtar kishte shkaktuar dy luftërat botërore. Shtetet e bashkuara të Evropës u dukeshin atyre si receta e vetme për paqe të qëndrueshme. Kjo pikëpamje është, për dy arsye, krejtësisht e papërshtatshme. Së pari, është thjesht negative: ajo refuzon shtetet kombëtare për luftënxitjen e tyre, pa dhënë ndonjë arsye pozitive për të besuar se shtetet transnacionale do të jenë më të mira. Së dyti, ajo e identifikon normalitetin e shtetit kombëtar përmes versioneve të tij patologjike. Siç ka argumentuar Chesterton për patriotizmin në përgjithësi, të dënosh patriotizmin sepse njerëzit shkojnë në luftë për arsye patriotike, është njësoj si të dënohesh dashurinë sepse disa dashuri përfundojnë në vrasje. Shteti kombëtar nuk duhet të kuptohet përmes kombit francez gjatë Revolucionit apo kombit gjerman në çmendurinë e tij të shekullit njëzet. Sepse, ato ishin kombe që kishin humbur mendjen, ku burimet e paqes civile ishin helmuar dhe organizmi shoqëror ishte kolonizuar nga zemërimi, mllefi dhe frika. E gjithë Evropa u kërcënua nga kombi gjerman, por vetëm sepse vetë kombi gjerman ishte i kërcënuar nga vetvetja, pasi kishte rënë në ethet nacionaliste.
Nacionalizmi është pjesë e patologjisë së besnikërisë kombëtare, jo gjendja e saj normale – një pikë ku do të kthehem më poshtë. Kush në Evropë është ndier i kërcënuar në mënyrë të ngjashme nga format spanjolle, italiane, norvegjeze, çeke apo polake të besnikërisë kombëtare, dhe kush do t’ua mohonte këtyre popujve të drejtën për një territor, një juridiksion dhe një sovranitet të tyre? Polakët, çekët dhe hungarezët kanë zgjedhur të bashkohen me Bashkimin Evropian: jo për të hedhur poshtë sovranitetin kombëtar, por me përshtypjen se kjo është mënyra më e mirë për ta rikuperuar atë. Unë besoj se ata e kanë gabim. Por, këtë do ta kuptojnë vetëm më vonë, kur tashmë të jetë tepër vonë për të ndryshuar.
Autorët e krahut të majtë-liberal, në ngurrimin e tyre për të pranuar kombin si aspiratë shoqërore apo si synim politik, shpesh bëjnë një dallim ndërmjet nacionalizmit dhe “patriotizmit” – një virtyt i lashtë, i lavdëruar nga romakët dhe nga figura si Machiavelli, i cili për herë të parë artikuloi bazën intelektuale të juridiksionit modern laik.[2] Patriotizmi, argumentojnë ata, është besnikëria e qytetarëve dhe themeli i qeverisjes “republikane”; ndërsa nacionalizmi është një armiqësi e përbashkët ndaj të huajit, të panjohurit, atij që i përket të “jashtmes”.
Kam pak simpati për këtë qasje. Megjithatë, e kuptuar siç duhet, patriotizmi republikan i mbrojtur nga Machiavelli, Montesquieu dhe Mill është një formë e besnikërisë kombëtare: jo një formë patologjike si nacionalizmi, por një dashuri e natyrshme ndaj vendit, bashkëkombësve dhe kulturës që i bashkon. Patriotët janë të lidhur me njerëzit dhe territorin që u përket me të drejtë; dhe patriotizmi përfshin një përpjekje për ta përkthyer atë të drejtë në qeverisje të paanshme dhe në sundim të ligjit. Kjo e drejtë territoriale e nëntheksuar është e nënkuptuar në vetë fjalën – patria duke qenë “atdheu”, vendi ku ti dhe unë i përkasim.
Besnikëria ndaj territorit, sugjeroj, qëndron në rrënjët e të gjitha formave të qeverisjes ku ligji dhe liria mbizotërojnë. Rrjedhimisht, përpjekjet për të dënuar kombin në emër të patriotizmit, nuk përmbajnë ndonjë argument të vërtetë kundër asaj forme të sovranitetit kombëtar që do të mbroj në këtë pamflet.[3] Do të mbroj atë që Mill e quante “parimi i kohezionit ndërmjet anëtarëve të të njëjtës bashkësi apo shteti”, të cilin ai e dallonte nga nacionalizmi (ose nga “kombësia, në kuptimin vulgar të termit”), me këto fjalë të iluminuese:
Nuk kemi nevojë thuajse fare të themi se nuk nënkuptojmë kombësinë në kuptimin vulgar të termit; një antipati pa kuptim ndaj të huajve; një indiferencë ndaj mirëqenies së përgjithshme të racës njerëzore, ose një preferencë të padrejtë për interesat e supozuar të vendit tonë; një vlerësim të veçorive të këqija vetëm sepse janë kombëtare, ose një refuzim për të përvetësuar ato që janë gjetur të mira nga vende të tjera. Ne nënkuptojmë një parim ndjeshmërie, jo armiqësie; bashkimi, jo ndarjeje. Nënkuptojmë një ndjenjë interesi të përbashkët midis atyre që jetojnë nën të njëjtën qeveri dhe që përfshihen brenda të njëjtëve kufij natyrorë apo historikë. Nënkuptojmë që një pjesë e bashkësisë të mos e konsiderojë veten si e huaj në raport me një pjesë tjetër; që ata të çmojnë lidhjen e tyre – të ndiejnë se janë një popull, se fati i tyre është i përbashkët, se e keqja ndaj cilitdo bashkëkombës është e keqja e tyre, dhe që të mos dëshirojnë në mënyrë egoiste të çlirohen nga pjesa e tyre e ndonjë vështirësie të përbashkët duke këputur lidhjen.[4]
Frazat që do të theksoja në atë pasazh janë këto: “vendi ynë”, “interesi i përbashkët”, “kufijtë natyrorë apo historikë” dhe “fati ynë është i përbashkët”. Këto fraza bien në rezonancë me besnikërinë historike që do të mbroj në këtë pamflet.
Për ta thënë shkurt: argumenti kundër shtetit kombëtar nuk është paraqitur siç duhet, ndërsa argumenti për alternativën transnacionale nuk është paraqitur fare. Prandaj, besoj se ndodhemi në prag të vendimeve që mund të rezultojnë katastrofike për Evropën dhe për botën, dhe se kemi vetëm pak vite në dispozicion për të vlerësuar trashëgiminë tonë dhe për ta rimarrë atë në zotërim. Më shumë se kurrë, për ne tingëllojnë të vërteta vargjet nga Fausti i Goethes:
Was du erebt von deinen Va tern hast,
Erwirb es, um es zu besitzen.
Atë që ke trashëguar nga etërit e tu, meritoje, që të mund ta zotërosh. Ne, në shtetet kombëtare të Evropës, duhet ta rifitojmë sërish sovranitetin që brezat e mëparshëm e skalitën me aq mund nga trashëgimia e krishterimit, sundimit perandorak dhe ligjit romak. Duke e fituar, do ta zotërojmë; dhe, duke e zotëruar, do të jemi në paqe brenda kufijve tanë/ Përktheu: Agron Shala
_____________
[1] Shih përkufizimin për “subsidiarity” te vepra ime Dictionary of Political Thought, bot. 2, London: Pan, 1996.
[2] Dallimi është përkufizuar dhe mbrojtur me kujdes nga Maurizio Viroli në For Love of Country: An Essay on Patriotism and Nationalism, Oxford, 1995.
[3] Mbrojtësi kryesor i një patriotizmi të majtë liberal është John Schaar. Shih sidomos ‘The Case for Patriotism’, American Review, 17, May 1973, dhe Legitimacy in the Modern State, New Brunswick, NJ, 1981. Argumenti në kontekstin e socializmit anglez është paraqitur nga Hugh Cunningham, ‘The Language of Patriotism, 1750-1915’, History Workshop, 12 (1981), dhe është trajtuar me elokuencë nga Viroli në For Love ofCountry, 1995.
[4] J.S. Mill, A System of Logic, bot. 10, London, 1879, vëll. 2, f. 522.
