Nga Erisa Kryeziu/ Citizens.al
Gjatë vitit 2023 gazetaria e pavarur në Shqipëri u përball me sfida të vështira si ndërthurja e interesave politike dhe ekonomike në vijën editoriale dhe kërcënimi fizik apo me padi.
Ky është përfundimi i nxjerrë nga Indeksi i përvitshëm i Lirisë së Medias dhe Sigurisë së Gazetarëve, përpiluar nga Safe Journalists Albania një platformë e përbashkët monitorimi e krijuar nga organizatat e gazetarëve të Ballkanit Perëndimor nën mbështetjen e Komisionit Evropian.
Indeksi ofron një vlerësim të situatës së gazetarisë dhe apelon për reforma në përmirësimin e mjedisit ligjor dhe institucional.
Për vitin 2023 monitorimi ka nxjerrë një panoramë relativisht të përkeqësuar krahasuar me një vit më parë ku nëse fokusohemi vetëm te sulmet ndaj punonjësve të medias, gjatë këtij viti u raportuan:
- nëntë sulme të gazetarëve (njësoj sa 2022)
- nëntë sulme ndaj mediave dhe organizatave mediatike
- dy kërcënime për jetë të gazetarëve
- pesë kërcënime dhe ngacmime jo-fizike
Shqetësues konsiderohen kushtet e punës dhe sidomos përqendrimi i pronësisë së medias.
Sipas indeksit kjo e kthen në sfidë gazetarinë e pavarur pasi pavarësia editoriale rrezikohet prej “ndërthurjes së interesave të pronarëve me ato të figurave politike dhe aktorëve ekonomikë”.
Klasifikimi i “shpifjes” si vepër penale mbetet praktikë legjislative që bie ndesh me praktikat ndërkombëtare.
“Kuadri ligjor krijon potencialin dhe barrë të rëndë në dëm të gazetarëve duke shtypur lirinë e shprehjes,” – thuhet në raport teksa paditë dhe gjobat e konsiderueshme për shpifje konsiderohen me ndikim negativ në qendrueshmërinë financiare të mediave.
Në fakt paditë ndaj gazetarëve u rritën gjatë vitit 2023.
Indeksi vëren se në total ishin 65 padi civile dhe 8 penale, të cilat u shqyrtuan në gjykatat e kryeqytetit dhe rretheve, përfshirë këtu Apelin apo Gjykatën e Lartë.
Sidoqoftë, gjatë vitit 2023 nuk u dënua me burg asnjë gazetar.
Shqetësues shihet edhe konfidencialiteti i burimeve të informacionit, ku hulumtuesit përballen me pengesa në sigurimin dhe ruajtjen e marrëdhënieve me burimet.
Indeksi këto vështirësi i lidh me shqetësimet për pasigurinë fizike apo të punës së gazetarëve të angazhuar në gazetari investigative mbi krimin e organizuar dhe korrupsionin.
Kjo, sipas indeksit, ndikon në lirinë dhe besimin e tyre për të vendosur e ruajtur kontakte që janë burim informacioni për punën e tyre.
Deklaratat apo konferencat për shtyp me pak mundësi ndërveprimi nga gazetarët shihet si problematike nga indeksi, i cili merr si shembull qasjen kufizuese për informacion, transparencë dhe të drejtë informimi nga ana e Bashkisë Tiranë.
“Kryetari i Bashkisë së Tiranës vazhdoi të shmangte konferencat për shtyp, të përjashtonte gazetarët nga aktivitetet publike dhe të furnizonte mediat me përmbajtje të gatshme për transmetim,” – thekson raporti.
“Në vitin 2023, këto konferenca vazhduan kryesisht si deklarata të njëanshme për shtyp, duke ofruar fare pak mundësi, në mos asnjë, për ndërveprim me gazetarët. Rrjedhimisht, në këto takime shpesh shiheshin vetëm operatorët e kamerave, me një mungesë të theksuar të gazetarëve”.
Komunikimet e departamenteve të qeverisë përmes grupeve të Whats-App-it konsiderohet gjithashtu kufizues ndërsa raporti vë në dukje një lloj perceptimi armiqësor të gazetarëve që raportojnë për media të konsideruara “të opozitës”.
Shqetësues shihet edhe mosrespektimi i të drejtës së informimit, ku numri i ankesave nga gazetarët ishte i konsiderueshëm gjatë 2023-it.
”Zyra e Komisionerit shqyrtoi 957 ankesa, ku rreth 390 u bënë nga gazetarë dhe 170 nga organizata të shoqërisë civile, duke evidentuar kështu sfidat e vazhdueshme lidhur me transparencën dhe të drejtën e informimit”.
Pavarësisht përcaktimeve ligjore institucionet priren të vonojnë deri ditën e fundit përgjigjjet duke sjellë vonesa në punën e gazetarëve të cilët detyrohen t’i drejtohen burimeve alternative. Paralelisht ka pasur raste ku institucionet kanë kërkuar tarifa të larta për atë që konsiderohet si “kosto e riprodhimit të dokumenteve”.
Përmes direktivash apo urdhrash të paqartë, gjatë vitit 2023, gazetarëve iu kufizua aksesi në mjedisin e Kuvendit, duke mos lejuar intervistat me ministra apo deputetë.
“Pavarësisht nga premtimet për rishikimin e rregullores, deri më sot nuk janë bërë ende ndryshime në të dheincidentet me kufizimet e imponuara nga Garda vazhduan edhe në gjysmën e parë të 2024,” – thuhet më tej në raport.
Sa i takon kushteve të punës, pagat e papaguara, orët jashtë orarit të papaguara dhe puna në ditët e pushimeve zyrtare ishin disa nga shqetësimet e gazetarëve përgjatë vitit 2023.
“Në vitin 2023, gazetarët dhe punonjësit e medias në Shqipëri u përballën me kushte të vështira pune dhe pasiguri ekonomike, duke bërë që në Inspektoratin Shtetëror të Punës107 të paraqiten 26 ankesa ndaj 5 subjekteve”.
Pavarësisht kësaj gjendje, indeksi thekson se gazetarët apo punonjësit e medias hezitojnë të denoncojnë.
Në raport përmendet edhe rasti i Radio Televizionit Publik Shqiptar, ku Drejtori i Përgjithshëm shkarkoi rreth 140 gazetarë e punonjës të medias.
“Edhe pse [Drejtori] ka kompetencën ligjore të marrë në punë dhe të pushojë drejtorë drejtorie dhe shefa sektorësh, është e nevojshme që këto vendime të zbatohen me transparencë dhe në përputhje me të drejtat e punës që garantojnë mbrojtjen e gazetarëve,” – theksohet në raport.
Për RTSH-në indeksi sheh me shqetësim edhe pavarësinë editoriale ku konstatohen njëanshmëri në favor të partisë në pushtet gjatë edicioneve të lajmeve .
“Shqetësimet kryesore lidhur me presionin ndaj gazetarisë nuk burojnë nga presioni i drejtpërdrejtë i qeverisë, por nga marrëdhëniet komplekse dhe të ndërthurura mes drejtuesve të RTSH-së, politikanëve dhe aktorëve të tjerë me ndikim,” – shpjegon raporti.
Mediat jo-fitimprurëse shihen me më tepër përkushtim për pavarësi editoriale krahasuar me homologët fitimprurëse.
“Këto media shpesh respektojnë Kodin e Sjelljes së Gazetarëve për të ruajtur standardet profesionale dhe për të siguruar pavarësinë,” – thekson raporti duke nënvizuar se këto media përballen me sfida të qëndrueshmërisë financiare.
