Shqipëria është një ndër pesë vendet europiane që po përparon më pak drejt vlerave të demokracisë dhe ekonomisë së tregut. Korrupsioni, klientelizmi, presioni politik dhe pandëshkueshmëria janë pengesat kryesore të zhvillimit të vendit. Këto janë përfundimet Fondacionit Bertelsmann.
Fondacioni gjerman publikoi dje raportin e Indeksit të Transformimit 2016, i cili ka marrë në shqyrtim të dhënat ekonomike, politike e sociale të 129 vendeve, për periudhën janar 2013-janar 2015.
Shqipëria është vlerësuar më 6,71 pikë-në një sistem vlerësimi nga 1 në 10, ku 1 tregon nivelin më të ulët të transformimit dhe 10 nivelin më të lartë. Në Europë, ajo ka lënë pas vetëm Kosovën, Bosnje-Hercegovinën, Gjeorgjinë dhe Ukrainën.
Konkluzionet kryesore të raportit për Shqipërinë janë:
• Korrupsioni, nepotizmi dhe emërimet politike janë problemet kryesore të vendit. Ato kanë krijuar institucione të dobëta shtetërore dhe një shoqëri të varur nga punësimi në shtet.
• Vendimmarrja politike kontrollohet nga bizneset private, shumë herë biznese të paligjshme. Ky kontroll çon në shpërndarjen klienteliste të fondeve publike.
• Deri më tani, të gjitha partitë në pushtet e kanë parë shtetin si një pronë të tyren për përfitime ekonomike dhe për ta ndarë me ndjekësit e tyre.
• Klasa politike e sheh politikën si një lojë, ku “njëri fiton gjithçka, e tjetri humbet gjithçka”, ndaj qeverisja bëhet me moton “kush ka pushtetin, merr të gjithë përfitimet”.
• Presioni dhe ndërhyrja politike janë në thelb të sistemit të dobët e të korruptuar gjyqësor.
• Sistemi i drejtësisë ka dështuar në dënimin e politikanëve të nivelit të lartë, veçanërisht në aferat korruptive. Një prej rasteve është çështja ende e pazgjidhur e 21 Janarit.
• Zyrtarët e lartë që thyejnë ligjin rrallë hetohen dhe pothuajse asnjëherë nuk ndiqen penalisht. Investigimi i politikanëve mbetet ende një tabu.
• Reformimi i plotë i një sistemi që është i mbushur me emërime politike dhe me njerëz me imunitet është proçes shumë i vështirë, në mos i pamundur.
• Media është përgjithësisht e financuar nga biznesmenët ose nga partitë politike.
• Shumë raste të aferave korruptive kanë nisur nga denoncimet në media, por ndëryhyrja politike nuk ka lejuar vazhdimet e çështjeve.
• Papunësia është rritur vitet e fundit, duke arritur në rreth 17 për qind, ndërsa 75 për qind e të papunëve janë të papunë afatgjatë (persona që kanë më shumë se një vit të papunë). Papunësia tek të rinjtë është 30 për qind, dy herë më e lartë se mesatarja europiane.
• 14 për qind të shqiptarëve jeton në kufi të varfërisë.
• Problemi i kthimit dhe kompensimit të pronave mbetet një pengesë në zhvillimin ekonomik dhe social të vendit.
• Korrupsioni, interesat politike, institucionet e dobëta dhe burimet e kufizuara ndikojnë negativisht në respektimin e të drejtës së pronës.
• Arsimi, që prej dy dekadash, po degradon si pasojë e financimeve të munguara, emërimeve politike e mungesës së meritokracisë.
A ia vlen të investosh në Ballkan?
Investimi në tregjet e maturuara, të tilla si vendet europiane, është bërë më i vështirë për shkak të shumë ndryshimeve strukturore. Rastësisht, vende të tilla si Serbia, Kroacia, Mali i Zi, Maqedonia, Bullgaria dhe Sllovenia, kanë hapur dyert e tyre për bizneset e ndryshme të huaja.
Ballkani është shumë tërheqës për investitorët për shumë arsye. Njëra është situata politike dhe ekonomike që vlerësohet nga komuniteti botëror si mjaft e qëndrueshme. Gjithashtu, le të mos harrojmë për nivelin e përgjithshëm të çmimeve, i cili është ndër më të ulëtit në Europë. Përveç kësaj, Ballkani ka zhvilluar mirë infrastrukturën bankare, duke rezultuar që fitimet pas-tatimit të transferohen lehtë jashtë.
Për shembull, Bullgaria garanton një zbatim të qetë dhe mbrojtjen e investimeve, pa asnjë ndërhyrje nga shteti; Autoritetet malazeze, nga ana e tyre, janë duke përgatitur një draft të ashtuquajtur shtetësia ekonomike për investitorët potencialë, të gatshëm për të investuar në ekonominë e vendit.
Por, pavarësisht historisë së përbashkët politike dhe disa ngjashmërive kulturore dhe gjuhësore, secili prej shteteve të Ballkanit ka një karakter të veçantë, njohuri të cilat mund të jenë të dobishme për një investitor të huaj. Ku duhet të investojnë saktësisht?
Serbia
Mjedisi i biznesit: Pozicioni i Serbisë në rajon, kur është fjala për përfitime për tërheqjen e kapitalit të huaj, është përcaktuar nga disa faktorë, kryesisht pozicioni i saj qendror gjeografik. Shteti ka theksuar vazhdimisht nevojën për nxitjen e vazhdueshme të investimeve në sektorët me avantazhe krahasuese, dmth energjia, bujqësia dhe teknologjia e informacionit.
Në këtë drejtim, stimujt ekzistues financiarë dhe ulja e taksave për investime të reja, në mënyrë të veçantë për kompanitë e mëdha dhe projektet, janë me vlerë të rëndësishme. Vlen të përmendet, megjithatë, se sistemet ekonomike dhe ato bankare janë ende mjaft larg nga të qenët të përsosura dhe shanset e metodave joekonomike të ndikimit mbi investitorët (veçanërisht të zbatueshme për bizneset e vogla dhe të mesme) janë ende të larta.
Shembull: Toennies Holding ka qenë një nga investitorët më të mëdhenj në Serbi deri tani. Grupi i ushqimeve ndërkombëtare operon në të gjitha tregjet e rëndësishme të botës. Një prej markave të kompanisë, Tillman’s, është lider i tregut gjerman në shitjet e gatshme, mish i freskët i parapaketuar dhe gjithashtu ofron një gamë të plotë të produkteve me leverdi, të tilla si proshutë e zier, produktet e mishit të derrit dhe një përzgjedhje të salçiçeve. Investitori do të zhvillojë një total prej 20 biznesesh në mbarështimin dhe rritjen e derrave në Serbi. I tërë projekti është me vlerë 400 milionë euro.
Tennis Clemens, pronar dhe drejtor i Toennies Holding, thekson se, me anë të këtij investimi, fermerët serbë do të jenë në gjendje të paraqesin produktet e tyre në tregjet ndërkombëtare, të cilat do të kontribuojnë në zhvillimin e bujqësisë në Serbi. “Këto investime do të ndihmojnë për të rritur burimet për bagëti, prodhimin e mishit, eksportet e produkteve të mishit, si dhe rritjen e punësimit në anën tjetër”, ka thënë kryeministri i Serbisë, Aleksandar Vuçiç.
Bullgaria
Mjedisi i biznesit: Vendi e ka më të zhvilluar infrastrukturën turistike në krahasim me shtetet e tjera sllave në Ballkan. Formimi i klimës pozitive të biznesit në Bullgari filloi në vitin 2000, si pasojë e futjes së vendit në NATO, gjë që inkurajoi flukset e investimeve. Hyrja në Bashkimin Europian pastroi situatën dhe nxiti investitorët e huaj edhe më shumë (edhe pse në atë moment, çmimet u ngritën dhe inflacioni tejkaloi pragun e projektuar). Këtu duhet pasur parasysh se norma e kreditit të Bullgarisë është rritur, gjë që ka kuptim. Përveç kësaj, pas anëtarësimit në BE, Bullgaria hapi futjen në tregjet europiane të vendeve të tjera të Ballkanit. Monedha e tanishme bullgare, leva, ka qenë në fakt e lidhur me euron që në 1999. Megjithatë, vendi është i vendosur në favor të adoptimit të euros, edhe nëse ajo do të shtyhet deri pasi kriza e Eurozonës të jetë stabilizuar, thotë Simeon Djankov, ekonomist dhe ish-ministër i Financave të Bullgarisë.
Shembulli: Grupi francez François-Charles Oberthur (FCO Group), një nga prodhuesit kryesorë të printerave privatë të sigurisë në botë, është një nga investitorët më të dukshëm në ekonominë bullgare. Filiali i tij, Oberthur Fiduciaire, është i specializuar në projektimin dhe prodhimin e kartëmonedhave. Kompania, e cila ka kohë që është njohur nga bankat qendrore dhe qeveritë e 70 vendeve, kohët e fundit nënshkroi një marrëveshje me Bankën Kombëtare Bullgare për prodhimin e kartëmonedhave, nëpërmjet krijimit të një sipërmarrjeje të përbashkët.
Në këtë drejtim, investimet e përbashkëta në pajisje janë të nevojshme – 10 milionë USD investime në pajisje nga ana bullgare dhe pjesa e mbetur, 22 milionë USD nga francezët. Transaksioni është pjesë e strategjisë së rritjes të Oberthur Fiduciaire në tregjet në zhvillim, siç shpjegon shefi ekzekutiv i saj, Thomas Savare: “Ne jemi tani duke u adresuar në treg nga dy fabrikat tona në Francë dhe Bullgari. Ne kemi standarde të sakta, të njëjta në aspektin e cilësisë, sigurisë, ekspertizës dhe aftësive nga këto dy fabrika. Klientët, të cilët zgjedhin Oberthur Fiduciaire si një nga furnizuesit, e dinë se do të kenë ekzaktësisht cilësi të njëjtë, nëse kartëmonedhat do të shtypeshin në Francë apo në Bullgari”.
Sllovenia
Mjedisi i biznesit: Shumë investitorë janë tërhequr nga pozita strategjike e Sllovenisë në zemër të Europës, infrastruktura e saj e shkëlqyer e transportit, si dhe nga teknologjia e informacionit dhe komunikimit në mjedis dhe grupimeve të saj industriale. Punëtorët e kualifikuar janë të disponueshëm në shumë lloje industrish, duke e bërë Slloveninë tërheqëse për investime. Avantazh tjetër është një legjislacion i zhvilluar biznesi, masa për të nxitur investimet, norma e tatimit 17% mbi të ardhurat dhe kredititë e taksave të investimeve. Është e rëndësishme të theksohet se partnerët më të mëdhenj të Sllovenisë janë ekonomitë më të pasura europiane si Gjermania, Austria dhe Italia. Mungesa e kërkesës së brendshme dhe borxhi i përgjithshëm i jashtëm mund të vërehen si të meta të tij.
Shembulli: Një punëdhënës i madh dhe investitor në rajon është Hofer (zinxhiri i supermarketeve Aldi në Austri dhe Slloveni, në pronësi të korporatës gjermane Hofer), themeluar në vitin 2004. Kompania ka ndërtuar një zinxhir të supermarketeve në Slloveni dhe u bë një punëdhënës i madh në rajon dhe investitor në Slloveni, duke zgjeruar vazhdimisht rrjetin e shitjeve, përmirësimin e konkurrencës dhe rritjen e numrit të furnizuesve sllovenë në gamën e produkteve. Hofer tani ka 74 outlet-e në Slloveni me pothuajse 1,200 punëtorë dhe ka regjistruar një fitim neto prej 16 milionë eurosh vitin e kaluar.
Kroacia, Mali i Zi, Maqedonia: Bizneset në rrezik?
Në korrik të vitit 2013, Kroacia u bashkua me BE-në, gjë e cila ka lejuar që vendi të ecë përpara në integrimin e përbashkët me tregjet kryesore europiane. Vendi ka zhvilluar një sektor industrial; pesha e tij në PBB është 33%, edhe më e lartë se mesatarja e BE. Eksporti është i efektshëm, kryesisht në vendet e zhvilluara perëndimore. Mali i Zi dhe Maqedonia janë në fazën e planifikimit të anëtarësimit në BE. Megjithatë, pavarësisht afërsisë (dhe, në rastin e Kroacisë, anëtarësimit) në Bashkimin Europian, investitorët e ardhshëm duhet të mendojnë dy herë para se të investojnë paratë këtu. Rritja e PBB-së në ekonomi nuk premton, dhe kthimi nga investimi është ende shumë i vogël për të vënë kapitalin në rrezik.
Deri më tani, pasuritë të patundshme dhe ndërtimi kanë qenë sektori kryesor i investimeve. Pronat në zonat turistike janë duke shijuar kërkesa të larta, shumica e tyre vjen nga Rusia. Kjo i atribuohet një pranie të rëndësishme të kompanive ruse dhe bashkëpunimi të ngushtë ekonomik mes Rusisë dhe tre vendeve të lartpërmendura. Investitorët europianë janë bërë më të kujdesshëm. Me siguri, kjo është e lidhur me rrezikun më të madh për kthim të ulët të investimeve, jo të krahasueshme me ROI në vendet e zhvilluara.
