Një numër i konsiderueshëm pronarësh, shumica e të cilëve janë skualifikuar nga e drejta e pronës dhe disave u janë vlerësuar pronat në vlera të papërfillshme, po rrezikojnë të humbasin edhe të drejtën e ankimit në gjykatë. Shoqata Kombëtare “Pronësi me Drejtësi” ka denoncuar faktin se Agjencia e Trajtimit të Pronave ka vlerësuar në mënyrë të njëanshme dhe deklarative pasuritë e këtyre pronarëve, të njohura në kuadër të vendimeve përfundimtare gjatë viteve 1993 dhe 1994. Shoqata ka shprehur shqetësimin se dy nene të ligjit “Për trajtimin e pronës dhe përmbylljen e procesit të kthimit dhe kompensimit të pronave” bien ndesh me njëri¬tjetrin dhe dëmtojnë rëndë interesat e pronarëve. Shoqata kërkon nga Agjencia e Trajtimit të Pronave që të shprehet për këtë fakt. Rreth 445 pronarë rrezikojnë të mos marrin asnjë kompensim dhe të humbasin pronën e tyre si pasojë e një ligji jo të drejtë. Ligji i pronave është ankimuar në Gjykatën Kushtetuese dhe pritet një vendim i këtij institucioni, ndërsa në po të njëjtën ditë është dërguar edhe në Gjykatën e Strasburgut, e cila e merr në shqyrtim pas shprehjes së Gjykatës Kushtetuese. Ligji nw fjalw wshtw ankimuar nw Gjykatwn Kushtetuese nga Partia Demokratike. Ligji ka parashikuar mundësinë për rikonfiskim apo rishpronësim të subjektit. Konkretisht, pasi këtij të fundit i është njohur e drejta e pronës dhe i është njohur edhe e drejta e kthimit të pronës (për shkak se ajo rezulton e lirë), ATP do të bëjë një vlerësim të pronës së kthyer, për të konstatuar nëse subjekti përfiton një pronë që ka vlerë më të lartë sesa prona që ka pasur në momentin e shpronësimit. Është evident fakti që sot prona ka një vlerë më të madhe sesa kishte në momentin e shpronësimit gjatë periudhës komuniste. Për pasojë, në mënyrë antikushtetuese dhe në kundërshtim me nenin 41 të Kushtetutës, ATP i kompenson fizikisht subjektit vetëm sipërfaqen që i korrespondon vlerës që ka patur prona në momentin e shpronësimit. Ndërkohë që pjesa e mbetur merret nga shteti dhe kalon në fondin e tokës me vendim të ATP-së (që përdoret për të kompensuar subjektet e tjera apo për t’u shitur në ankand). Ky akt, përbën de juro shpronësim nga një autoritet administrativ apo konfiskim të pasurisë pa një vendim gjyqësor. Heqja e nocionit të kthimit të pronës në objektin e ligjit është i lidhur me metodologjinë e re të propozuar për vlerësimin e pronës. Për ne është e papranueshme, që ndërkohë që shteti e konsideron shpronësimin apo konfiskimin e kryer nga regjimi komunist si të padrejtë dhe të paligjshëm, për rastet kur prona rezulton e lirë dhe nuk i shërben interesit publik, subjekti të mos të kthehet përsëri në gjendjen e mëparshme, pra t’i kthehet e gjithë prona në gjendjen që ajo është sot. Vetëm në rastet, kur për shkaqe sociale dhe ekonomike, kthimi në gjendjen e mëparshme dhe zhbërja e paligjshmërisë do të ishte e pamundur, mund të aplikohen mekanizmat e kompensimit. Ligji cenon parimin e sigurisë juridike, për shkak se nuk përmbush kërkesat e qartësisë së tekstit normativ dhe kuptueshmërisë së ligjit. Konkretisht: Së pari, nuk del e qartë nëse rregullimi i ekzekutimit të vendimeve përfundimtare të kompensimit i nënshtrohen vetëm vendimet e kompensimit, që nuk kanë të përcaktuar vlerën e dëmshpërblimit apo që nuk janë ekzekutuar ende. Nëse shqyrton përmbajtjen e ligjit, rezulton se objekt shqyrtimi dhe riekzekutimi do të jenë edhe vendimet e kthimit të pronave. Ky fakt i paspecifikuar në objektin e ligjit, gjen trajtim në nenin 6/1/b të ligjit, i cili specifikon se prona e kthyer vlerësohet duke përcaktuar atë nga diferenca që do të rezultojë midis vlerës së saj, sipas zërit kadastral aktual dhe vlerës së kësaj prone, sipas zërit kadastral në kohën e shpronësimit. Mirëpo, nëse prona është kthyer me vendim përfundimtar, atëherë ekzekutimi ka përfunduar dhe pavarësisht nëse është regjistruar në ZRPP nga pronari, ajo është pronë e tij, që nuk mund të vlerësohet financiarisht nga Agjencia e Trajtimit të Pronave. Së dyti, skema e kompensimit e parashikuar nga ligji shfaq shumë paqartësi, ashtu siç edhe vetë dispozitat mbi shtrirjen e efekteve të ligjit. Edhe pse ligji duhet t’i jepte fund pasigurive dhe vështirësive të krijuara si rezultat i ndryshimeve të herëpashershme në legjislacion, ai në vetvete e shton së tepërmi këtë pasiguri. Paqartësi ka në aspektet ligjore dhe financiare të skemës së kompensimit, përsa kohë do të vazhdojnë të depozitohen kërkesa të reja dhe fatura financiare do të vijë në rritje. Një fakt i tillë vë në dyshim vlerën e parashikuar nga ligji për kompensim financiar dhe aq më shumë përfundimin e saj brenda 10 viteve. Së treti, paqartësia ekziston edhe në drejtim të procedurave që do të ndjekin aplikantët. Në këtë rast, standardet e elaboruara nga GJEDNJ-ja kërkojnë që procedura e ekzekutimit të mos ketë kosto shtesë apo burokraci të tepruara. Për më tepër, procesi nuk rezulton të jetë transparent dhe efektivi, përsa kohë nuk ekziston një database hartografik i të gjitha vendimeve dhe regjistrimi i pronës akoma nuk ka përfunduar.
5 pikat antikushtetuese të ligjit të pronave
Së pari, ligji i ri nuk e njeh më konceptin e “kthimit të pronës”, por e trajton atë si një nga format e kompensimit. Konkretisht, “kompensim” është shpërblimi i drejtë, sipas procedurave të përcaktuara në ligj. Format e kompensimit janë: “kompensim financiar”, “kompensim fizik nga fondi i tokës” dhe “kompensim fizik brenda pronës së njohur subjektit të shpronësuar”. “Kompensim fizik brenda pronës së njohur subjektit të shpronësuar” është sipërfaqja e pasurisë që është vendosur t’u jepet subjekteve të shpronësuara me vendim përfundimtar. Së dyti, sipas ligjit të ri, për efekt të ekzekutimit, të gjitha vendimet përfundimtare për kthimin dhe kompensimin e pronës do t’i nënshtrohen vlerësimit financiar nga ATP-ja, si më poshtë: a) prona e njohur për kompensim vlerësohet në bazë të zërit kadastral që ka pasur në kohën e shpronësimit; b) prona e kthyer vlerësohet duke e përcaktuar atë nga diferenca, që do të rezultojë midis vlerës së saj, sipas zërit kadastral aktual dhe vlerës së kësaj prone, sipas zërit kadastral në kohën e shpronësimit. Vendimet përfundimtare, që kanë të njohur vetëm të drejtën e kompensimit, vlerësohen financiarisht, sipas zërit kadastral që ka pasur prona në kohën e shpronësimit. Në rastet kur subjektet e shpronësuara kanë përfituar me vendim kthimi dhe kompensimi, diferenca e llogaritur, zbritet nga vlerësimi i pronës së njohur për kompensim.
Së treti, ligji parashikon se në rast se ATP-ja merr vendim për njohje dhe kompensim fizik në pronën e subjektit, prona vlerësohet sipas rregullave të ligjit të ri. Kur nga ky vlerësim rezulton se subjekti përfiton një pronë që ka vlerë më të lartë sesa prona që ka pasur në momentin e shpronësimit, atëherë subjektit i kompensohet fizikisht sipërfaqja që i korrespondon vlerësimit dhe pjesa tjetër e pronës kalon në fondin e tokës me vendim të ATP-së. Të gjitha vendimet përfundimtare, që kanë njohur të drejtën e kompensimit dhe ato që do të merren deri në përfundim të procesit, do të zbatohen sipas parashikimeve të ligjit të ri.
Së katërti, kërkesat e bëra para hyrjes në fuqi të këtij ligji, si dhe kërkesat e bëra brenda afatit të përcaktuar në këtë ligj, do t’i nënshtrohen trajtimit të pronës nëpërmjet njohjes së të drejtës së subjekteve të shpronësuara me vendim të ATP-së dhe kompensimit të tyre sipas këtij ligji. Në çdo rast, aty ku është e mundur, i jepet përparësi kompensimit fizik në pronën që i njihet subjektit me vendim të ATP-së. Së pesti, kundër vendimit të ATP-së për njohjen e së drejtës, palët e interesuara dhe Avokatura e Shtetit kanë të drejtë të bëjnë ankim, brenda 30 ditëve nga data e njoftimit të këtij vendimi, pranë Gjykatës së Apelit, sipas rregullave të Kodit të Procedurës Civile të Republikës së Shqipërisë.
