10 vjet nga fillimi i luftës në Siri është e vështirë të rrëfehet ajo që la ndodhur në vend. Konflikti është diktuar nga shtresëzime, sfumatura, objektiva gjeopolitikë dhe motive fetare të ndryshme. Nga avancimi i ISIS tek ndërhyrja e Rusisë dhe Turqisë, duke kaluar nëpër sulmin në Rojava dhe në rrethimin e Alepit. Cila është situata e konfliktit sirian sot?
Nëqoftëse mendohet për Sirinë të vijnë pashmangshmërisht në mendje pamje shkatërrimesh dhe gërmadhash që shoqërojnë eksodin e miliona njerëzve. Numrat e konfliktit janë dramatikë: rreth 385000 të vdekur (prej të cilëve mijëra minorenë); 5.5 milion refugjatë që kanë lënë vendin, më shumë se 6 milion të shpërngulur të brendshëm. Të kuptosh dhe të shpjegosh luftën siriane lshtë mjaft e komplikuar, është një konflikt i diktuar nga shtresëzime, sfumatura, objektiva gjeopolitikë dhe të tjera të markës fetare. Për të mos folur për ndërhyrjen e huaj tl aktorëve ndërkombëtarë e lokalë. Kombet e Bashkuara kanë vlerësuar se lufta në Siri ka shkaktuar dëme ekonomike deri në rreth 400 miliard dollarë. Sipas “Save the Children”, 2 milion fëmijë janë larguar nga shkolla dhe 80% e popullsisë jeton nën pragun e varfërisë. 6.2 milion fëmijë që rrezikojnë të mbesin pa ushqim.
Pranvera arabe
Gjithçka ka nisur me naifestimet e muajve të parë të 2011, që ashtu si ato të Magrebit, kërkonin reforma të reja, punësim dhe fundin e një qeverie disadekadëshe (familja Assad e qeveris Sirinë qysh nga viti 1971). Nga Tunizi në Kajro protestat kanë pushtuar kështu rrugët e Alepit, Damaskut dhe Deraasë, deri sa kanë degjeneruar në një luftë llogoresh cfilitëse për të shtypur protestat, presidenti Bashar al Assad ka premtuar reforma të reja, një riformatim qeverie dhe një kushtetutë të re që i kufizonte pushtetet e tij presidenciale. Por, përveç premtimeve, kanë ardhur edhe bombat.
Fillimi i konfliktit
Epiqendër e protestave siriane ka qenë qyteti i Deraasë në jug të vendit, afër Jordanisë. Manifestimet janë shtypur menjëherë me dhunë nga forcat ushtarake qeveritare, duke shkaktuar edhe viktimat e para. Të vdekurit nuk kanë bërë gjë tjetër veçse kanë ushqyer zemërimin e sirianëve, duke çuar në episode guerriljeje. Dhe është pikërisht Deraaja një prej qyteteve ku për herë të parë rreshtohet ushtria për të qetësuar protestat. Në ato ditë dhuna e regjimit qe e padëgjuar dhe kundërshtimi zgjerohet në qytete të tjera. Deraa, Homs dhe Idlib. Numri i sirianëve të vrarë rritet në mënyrë marramendëse, në majin e 2011 llogariten tashmë 1000 të vdekur dhe mijëra aktivistë të arrestuar.
Në përleshjet me ushtrinë fillojnë të ndërhyjnë edhe grupet e para islamiste, duke filluar nga Vëllazëria Myslimane, e ndaluar nga qeveria siriane, por e mbështetir fort nga Turqia kufitare e sulltanit Erdogan. Fillon lufta e armatosur, rebelët përdorin përplasje me zjarr kundër policëve dhe regjimi nxjerr tanket nëpër rrugët e disa qyteteve. Masakrimi i civilëve provokon përçmimin edhe brenda aparateve ushtarake. Disa oficerë dezertorë i japin jetë Ushtrisë së Lirë Siriane (ESL) dhe manifestimet bëhen gjithnjë e më të dhunshme. Situata vazhdon kështu deri në fund të tetorit, kur ESL arrin fitoren e saj të parë në Homs kundër forcave të armatosura siriane, duke vrarë 37 ushtarë. Është arritur pika e moskthimit.
2012: të gjithë brenda
Viti i ri hapet me miratimin e kushtetutës së re siriane, e ndodhur ne shkurtin e 2012, por rebelët “kërkojnë kokën” e al Assad dhe zgjedhje të reja politike. vështirësitë e qeverisë qendrore nxisin lindjen e grupeve të reja të armatosura, secili që dëshiron të përfitojë nga situata për përfitim personal. Formohen grupe me frymëzim të qartë fondamentalist, më i rëndësishmi është Fronti al Nusra që lind pikërisht në 2012 dhe përdor një lloj lufte të armatosur që mbështetet mbi atentatet terroriste. Guerrilja vazhdon në pjesë të mëdha të vendit dhe, në një vit largësi, numërohen tashmë 10000 të vdekur midis palëve në konflikt (forca qeveritare, ESL dhe islamistë). Pas atentateve dhe masakrave të ndryshme ndaj civilëve, edhe fuqitë botërore vendosin të futen në konflikt, nuk e bëjnë në mënyrë direkte, por formohen rreshtime të ndryshme: njëri që do rënien e al Assad dhe tjetri që e mbështet.
E para që ndërhyn është Turqia, e cila nis të mbështesë me armë e municione rebelët e ESL, duke u dhënë mbrojtje oficerëve dezertorë të saj. Kurse midis forcave perëndimore, Shtetet e Bashkuara dhe Mbretëria e Bashkuar mbështesin edhe ata rebelët, ndërsa vendet arabe e Gjirit Persik vendosin të financojnë disa grupe me frymëzim islamist. Kurse në favor të al Assad rreshtohen Rusia dhe Irani që nuk kanë ndërmend ta humbasin aleatin e çmuar të tyre. Lindja e rreshtimeve të ndryshme ndërkombëtare e ka çuar luftën deri në ditët tona. Në fazat e para të konfliktit, rebelët e ESL kanë luftuar me mbështetjen e grupeve fondamentaliste, duke bërë front të përbashkët kundër al Assad, por brenda pak kohësh është arritur edhe në një përplasje të brendshme midis tyre duke parë objektivat e ndryshëm finalë. Shpejt futen në konflikt edhe Njësia e Mbrojtjes Popullore Kurde (YPG) që duke parë kaosin e përgjithshëm vendos të përqëndrohet në Kurdistanin sirian, në verilindje të Sirisë dhe brend apak javësh arrijnë që të sigurojnë kontrollin e qyteteve të rëndësishme, midis të cilëve Efrini. Në pak kohë, kurdët i japin jetë në Rojava Administrimit Autonom të Sirisë Verilindore.
2013: avancim islamik, ndërhyrje të huaja
Në marsin e 2013, dy vjet nga fillimi i konfliktit, Fronti al Nusra arrin rezultate vendimtare. Qytete të vogla, pika ushtarake, ura dhe centrale energjitike përfundojnë nën kontrollin e islamistëve. Megjithatë, pushtimi vendimtar është qyteti i Raqqasë që deri në këtë fazë të konfliktit e ka ruajtur një pozicion neutral dhe me pak akte guerriljeje. Islamistët sigurojnë kështu një pjesë të mirë të kontrolli të qendro – veriut dhe fillon procesi i radikalizimit që do të jetë vendimtar në vitet e mëpasme. Katari dhe Arabia Saudite derdhin para dhe armë midis radhëve të milicive islamiste. Kurse Irani i frikësohet se mos rënia e al Assad mund t’i japë fund ”aksit të Rezistencës”, një aleance midis Iranit, Sirisë, Hamasit, Hizballahut dhe rebelëve Houthi të Jemenit. Një aks që i kundërvihet islamit sunit dominues dhe në optikë antiizraeliane. Gjatë protestave të para të 2011 Irani i ka furnizuar mbështetje forcave të armatosura siriane në termat e furnizimeve dhe të financimit, por me avancimin e luftës Teherani ka siguruar armatime, inteligjencë dhe instruktorë ushtarakë. Mbështetja e Hizballahut libanez për al Assad do të jetë vendimtare, për shembull në betejën e al Qusayr kundër Frontit al Nusra.
Në pranverën e 2013 hapet fronti i tretë. Abu Bakr al Bagdadi, lideri i Shtetit Islamik të Irakut (ISI), shikon të lufta në Siri një mundësi për zgjerimin e xhihadit dhe rithemelimin e Kalifatit. Vendos kështu të ndërhyjë jo vetëm kundër forcave qeveritare, por edhe kundër rebelëve “qafirë” të ESL. Ngjitja e fondamentalistëve islamikë çon në një eskalim edhe në zonat nën kontrollin e kurdëve. Shikohen episodet e para e luftës sektare, e cila çon në aksione “pastrimi etnik” ndaj disa pakicave fetare siriane. Midis episodeve më të rënda sulmi në Guvernatoriatin e Latakisë, ku mbetën të vrarë midis 67 dhe 140 alavitëve (pakicë siriane pjesë e së cilës është edhe familja al Assad). Regjistrohen edhe sulmet e para kimike me klor dhe gaz sarin që do ta çojnë komunitetin ndërkombëtar të ndërhyjë në muajt e mëparshëm.
Midis sulmeve më shkatërrimtare është ai i Ghoutas i ndodhur më 21 gusht, që ka shkaktuar vdekjen e të paktën 281 personave. Hetimet e Kombeve të Bashkuara kanë sqaruar përdorimin e armëve kimike, megjithatë nuk kanë saktësuar se kush i ka përdorur dhe për këtë qeveria siriane dhe rebelët akuzojnë njëri tjetrin. Për të kërkuar shmangien e sulmeve të ngjashme, më 26 shtator është arritur marrëveshja në Këshillin e Sigurimit e Kombeve të Bashkuara për eliminimin e programit kimike sirian. Ndërsa një hetim i Kombeve të Bashkuara ka provuar të hedhë dritë mbi 16 sulme të supozuara kimie të ndodhura në Siri ato muaj, duke hartuar në raport të detajuar.
2014: shpallja e Kalifatit
Janari i 2014 hapet me të shumëpriturën Konferencë të Paqes të Gjenevës me iniciativën e Kombeve të Bashkuara me ndërmjetësimin e Rusisë dhe Shteteve të Bashkuara. Në konferencë marrin pjesë qeveria siriane, Koalicioni Kombëtar Sirian (organi politik që përmbledh rebelët sirianë, midis të cilave edhe falangat e armatosura) dhe Fronti Kurd. Rezultati i vetëm i arritur ka qenë një armëpushim që ka mundësuar të evakuohen civilët nga disa zona më delikate të konfliktit. Ndërkohë, më 3 qershor mbahen në Siri zgjedhjet presidenciale, por qendrat e votimeve janë të pranishme vetëm në zonat e kontrolluara nga qeveria. Bashar al Assad shpallet fitues me 88.7% të votave.
Avancimi i ISIS në Irak ka një pasojë të drejtpërdrejtë në konfliktin sirian. Pas pushtimit të Mosulit dhe forcimit të milicëve me armë, para dhe luftëtarë të rinj, më 29 qershor Abu Bakr al Baghdadi shpall vendosjen e Kalifatit në territoret e kontrolluara midis Sirisë dhe Irakut. Ofensiva xhihadiste më e rëndësishme e atyre ditëve ndodh në Guvernatoriatin sirian të Deir Ezzor. Në total rreth 200000 janë në arrati prej frikës së një masakre fetare. Rreziku i Kalifatit e shtyn komunitetin ndërkombëtar që të ndërhyjë me sulme si në Siri, ashtu edhe në Irak, nëpërmjet një koalicioni të drejtuar nga Shtetet e Bashkuara dhe të përbërë nga Bahreini, Jordania, Katari, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe. Në mes të shtatorit ISIS ndërmerr një ofensivë të fuqishme në rajonin kurd të Kobanes dhe rreth 300000 refugjatë drejtohen drejt Turqisë.
2015: Eksod emigrantësh
2015 është kujtuar si viti ku Rusia e Vladimir Putinit merr një rol gjithnjë e më vendimtar në konflikt dhe ndërhyn me bombardime si kundër xhihadistëve (sidomos në kryeqytetin e kalifatit, në Raqqa), ashtu edhe kundër rebelëve, në demonstrim të mbështetjes së tij ndaj presidentit sirian. Mizoritë e ISIS dhe intensifikimi i konfliktit çojnë në eksodin e emigrantëve që shfaqen në kufijtë europianë. Sipas UNHCR, vetëm në 2015 më shumë se 366000 refugjatë kanë ardhur në Europë nëpërmjet detit, pjesa më e madhe e tyre nga Siria. Në këtë moment Europa vendos që të bëjë traktativa me presidentin sirian, por edhe me Turqinë me qëllim që t’i mbajë emigrantët në vend. Përveç ndërhyrjes ruse është vendimtare edhe ajo e Forcave Quds të trupës së Gardianëve të Revolucionit islamik iranian, të drejtuara nga gjenerali Qasem Soleimani, i vrarë në janarin e 2020 në një sulm amerikan.
Më 21 tetor al Assad bën udhëtimin e tij të parë jashtë vendit nga fillimi i konfliktit dhe shkon në oborrin e Putinit në Kremlin. Një gjest që synon të rehabilitojë figurën e tij politike në pritje të konferencës së paqes të organizuar në Vjenë më 30 tetor. Rreth një muaj më pas, dy avionë turq F-16 rrëzojnë një bombardues rus, duke shkaktuar vdekjen e një piloti dhe duke i dhënë jetë kështu një krize të rëndë diplomatike midis dy vendeve, që mbështesin dy palë të kundërta në konflikt.
2016: Alepi i rikthehet ad Assadit
Më 11 shkurt rilançohen bisedimet e radhës së paqes në Mynih të Bavarisë që do të çojë në një armpushim dhe në ndihma të reja humanitare në vend. Më 14 mars, Putini njofton tërheqjen progresive e forcave ruse nga territori sirian, por garanton mbështetje në luftën kundër ISIS që janë nën sulmin e milicive kurde në Raqqa dhe në provincën e Alepit. Pas rreth 4 vitesh e gjysmë, forcat qeveritare siriane arrijnë ripushtimin e plotë të Alepit.
2017: fillimi i tërheqjes së ISIS
Midis fundit të 2016 dhe fillimit të 2017 ISIS pëson humbje të “rënda”. Ripushtohet qyteti i lashtë i Parlimras, i plaçkitur nga milicët në 2013, që i kanë shkatërruar pjesë të vlerës historike dhe arkeologjike. Forcat demokratike siriane, të udhëhequra nga kurdët dhe nga milici arabe e asire ripushtojnë Raqqa, ndërsa ushtria siriane merr nën kontroll Deir Ezzor, duke i shtrënguar xhihadistët në një tërheqje. Kurse për herë të para Organizata për Ndalimin e Armëve Kimike (OPAC) deklaron se qeveria siriane ka përdorur armë kimike në marsin e 2017 mbi fshati al Laraminah në perëndim të vendit, pavarësisht marrëveshjes që ua ndalonte përdorimin të nënshkruar në 2013.
2018: Plani i Erdoganit kundër kurdëve
Viti i ri hapet me operacionin turk “Dega e Ullirit”, një sulm kundër milicive kurde në veri të Sirisë afër me kufirin turk. Midis provincave më të goditura është ajo e Afrinit. Operacioni ndodh me miratimin e heshtur të Rusisë dhe të Shteteve të Bashkuara, ndërsa një mobilizim i fortë ndërkombëtar rreshtohet me kurdët, gjithmonë një avampost kundër ISIS të al Baghdadi. Më 8 prill rebelët theksojnë se ushtria siriane ka përdorur sërish armë kimike me gaz klorihidrik në Douma. Pamjet video të shpërndara kanë provuar një zemërim të rëndë ndërkombëtar. Aq sa pas disa ditëve, Shtetet e Bashkuara, Franca dhe Mbretëria e Bashkuar lëshojnë një sulm raketor me objektiv vendet e prodhimit të armëve kimike të qeverisë siriane. Lidhur me sulmin kimik të supozuar, Wikileaks ka botuar një seri dokumentash dhe korrespondencash të shkëmbyera midis anëtarëve të OPAC që kanë marrë pjesë në hetime, të cilat ngrenë dyshime të ndryshme lidhur me sulmin. Midis majit dhe qershorit ka një ofensivë të re ndërkombëtare kundër ISIS, sidomos në rajonet lindore të vendit, e udhëhequr nga Shtetet e Bashkuara me mbështetjen e forcave demokratike siriane dhe atyre irakene. Ndërkohë, pas më shumë se 6 vitesh, provinca e Damaskur rikthehet nën kontrollin qeveritar. Më 27 tetor në Stamboll mbahet një samit midis liderëve të Turqisë, Rusisë, Gjermanisë dhe Francës ku përcaktohet një mbështetje ndaj integritetit territorial sirian përveç një procesi të ri të drejtuar nga Kombet e Bashkuara për miratimin e një kushtetute të re në Siri dhe rikthimin progresiv në atdhe të refugjatëve.
2019: Vdekja e al Baghdadi
2019 do të kujtohet si viti ku komuniteti ndërkombëtar dhe në mënyrë të veçantë Shtetet e Bashkuara ua kanë kthyer krahët forcave ushtarake kurde, duke ia lnë rrugën hapur Recep Tayyip Erdogan në operacionin e tij të gjerë ushtarak në Rojava. Erdogani ka deklaruar se dëshiron të krijojë një “zonë kushinetë” në kufi për të shmangur që njësi eventuale të PKK (të konsideruar terroristë nga Turqia) mund të futen në vend. Kurse objektivi i Turqisë është të vazhdojë ta shtypë rezistencën kurde në kufi. Më 27 tetor 2019 Donald Trump ka njoftuar vrasjen e Abu Bakr al Baghdadi në një sulm të ndodhur në Barisha, në afërsi të Idlibit. Një ngjarje që thuajse sanksionon fundin e Kalifatit.
2020: Viti i pandemisë
Në fund të dhjetorit, forcat e armatosura qeveritare nisin operacionin sulmues në Sirinë veriperëndimore, të quajtur “Alba di Idlib 2”, që sipas “Save The Children” ka shkaktuar rreth 850000 të pastrehë. Në Idlib sot vazhdohet të luftohet. Rusia dhe Turqia në një vit kanë firmosur një armëpushim që është respektuar shumë herë, sidomos për shkak të pandemisë, që pashmangshmërisht i ka ngadalësuar ritmet e luftës. Në vend janë regjistruar totalisht rreth 16400 infektime dhe pak më shumë se 1000 të vdekur. Situata për civilët mbetet jashtëzakonisht e paqëndrueshme dhe rreziku i eskalimit të mëtejshëm në guvernatoriatet veriore është ende i lartë. Diskutimet lidhur me kushtetutën e re siriane momentalisht nuk kanë pasur fund të mirë, me 5 takime të mbajtura midis palëve nën egjidën e Kombeve të Bashkuara. Ndërkohë, në këtë 2021 priten zgjedhjet e ardhshme presidenciale. Kurse raportet e fundit e Kombeve të Bashkuara numërojnë ende 10000 milicë të ISIS operativë dhe lëshojnë alarmin lidhur me radikalizimin e fëmijëve të tyre të ndodhur aktualisht në kampet e ndodhura në verilindje të Sirisë, si ai i al Hol.
(nga Domani)
Përgatiti
ARMIN TIRANA
