Pas ndryshimit të flamurit në 1944 me shtimin e yllit komunist, Shkodra u transformua në një qendër rezistence kundër regjimit, duke paguar një çmim të lirë për traditën e saj të lirisë. Në prill të 1945, studentët e liceut, tashmë të ndjerë të tradhtuar nga premtimet e luftës, u mblodhën për të kundërshtuar terrorin e ri që burgoste dhe vriste njerëz të pafajshëm. Komunizmi e shndërroi Kosovën në një provincë të Jugosllavisë, ndërsa Shkodrën e dënoi për “fajin” e saj historik – qëndrimin e saj kundër pushtuesve. “Lëvizja e Postrribës” u bë mjet për të shtypur çdo kundërshtim, duke e çuar qytetin në një spirale vuajtjesh të papara: burgje, ekzekutime dhe shkatërrim i familjeve. Studentët e liceut, bashkë me qytetarë, u bënë simbol të rezistencës, ndërsa disa “të rinj komunistë” u shndërruan në vegla të Sigurimit të Shtetit, duke shkaktuar përjashtime nga shkollat dhe burgosje e internime.
Katër herë, Shkodra u ngrit në kryengritje të armatosura, por historia i harroi këto beteja. Libri shkruhet për të kujtuar të burgosurit e panumërt, të torturuarit dhe të vrarët, si dhe prindët që vuajtën në heshtje. Është një paralajmërim kundër diktaturës dhe një kërkesë që brezat e ardhshëm të mos harrojnë sakrificat e bëra për lirinë.
Në Gjurmët e një ditari
Kund mbas ma shumë se nji jave, me pak forca të fitueme prej “bodrumit”, përshkova oborrin e madh të burgut me ndihmën e vetëm të nji polici dhe, sapo u futëm bashkë me të në korridor të burgut, ndeshëm në policin Qani, Qaniun e mirë e serioz, që po qëndronte në kambë e me automatik në dorë. Më duket se ishte prej fshatnave të Fierit. Pamja ime e papritun, i bani përshtypje, e si të thuesh, sikur u zemrue në vetvete. Na suell përnjiherë shpinën e filloi të ecte tue turfëllue me ton nervoz do fjalë si turçe, apo arabisht, që u përdorshin në atë kohë, si “Allah bin belaversen…”, etj., e, tue u kthye disa herë gjithë nerva kah unë, do të shfryente me za edhe ma të naltë: “Po ç’rob paske qenë, po ç’rob paske qenë ti, që more veten në qafë”?! etj.
I vinte keq që po më shikonte përsëri në atë gjendje e policin pranë meje me litar në dorë. Gjatë asaj jave të fundit që unë nuk kisha qenë në birucë, ai siç duket, kishte besue se hetuesit ma në fund kishin hjekë dorë prej mejet e se unë t’isha transferue në ndonji burg tjetër. E kemi për detyrë që sa herë të vijë rasti, të pohojmë se ka pasë policë që vuajtjet tona i kanë ndjekë në heshtje e me keqardhje, për të cilët na ishte burgosunit e atyne kohëve, do të tregojmë mirënjohjen tonë, sikurse edhe të përbuzim ata policë të këqij, të cilët pa nevojë e më dëshirë, shtuan peshën e vuajtjeve tona edhe kur nji qëndrim i atillë, nuk u qe kërkue domosdoshmërisht prej eprorëve të tyne.
Do të mjaftojshin të njëzetekatër orët e para në birucën me nr. 12, që unë t’u kthejsha aq shpejt në gjendjen time të maparshme. Ishte fillimi i muajit tetor e derisa të vinte fundi i tij, – kohë kur unë përfundimisht do të shpëtojsha nga vuajtjet e vdekja – do të kalonte edhe nji kalvar i tanë vuajtjesh, megjithëse për t’u përshkrue, si të ngjashëm që do të ishin me të maparshmit, s’mbeten veç pak fjalë për të shtue: I dërmuem për vdekje siç isha, nuk do të më nxirrshin ma në mbramje për në W.C., por vetëm në mëngjes. Nuk reagojsha ma ndaj asgjaje.
Minj të vegjël, që zbritshin prej sipër tavanit disa herë gjatë ditës e natës për të shkue te nji enë e vogël e braktisun prej kohësh me mbeturina “pshesha-tamli” të ngrime krejt, do të më përshkojshin trupin prej kreje në kambë e në kthim, përsëri të bajshin po atë rrugë, pa pasë marrë prej meje as ma të voglin reagim. Gjatë pjesës ma të madhe të kohës, unë nuk do të isha fare në vete, tue përjashtue ato raste tashma të njohun, kur para meje t’u shfaqshin fytyrat e Ali Xhungës, Ismail Lulos, a të ndonji tjetri si ata. Veprimet e mia gjatë gjithë kësaj periudhe do të ishin instinktive, aq sa unë nuk do të dijsha nëse isha njeri, apo kafshë me ndërgjegje njeriu, e as se ku u ndodhsha.
Edhe Ali Xhunga, tue mos përjashtue varjen, kishte hjekë dorë prej meje. Nuk u dukte ma. Siç u merrte me mend, ai për të qenë në rregull me eprorët e tij e ata ndoshta me të tjerë, më kishte braktisë në krahët e nji vdekjeje të ngadalshme. Gjatë gjithë muajit tetor – nëse i duhet besue deri në fund gjendjes time me aluçinacione të forta – vetëm nji herë më qe futë në birucë Ali Xhunga, e me atë rast, do të qëndronte ma gjatë se asnjiherë tjetër para meje, ashtu me duer të lidhuna mbrapa e pa folë, po edhe pa mllef në fytyrë. Vetëm kur të bante me dalë prej birucës, serioz por me ton të butë, do të fliste për herë të parë: “Kështu si po vuan ti, nuk ka vuajtur njeri. More veten më qafë”?!
Ismail Lulo mund t’ishte kriminel i lindun e detyrën e tij si besnik i diktaturës, për çdo rast, ta kryente deri në fund e me dëshirë, por ç’asht e vërteta, deri atëhere, me fjalë nuk më kishte ngacmue. Tue fillue nga kjo kohë e fundit, ai do të më ngacmonte me kënaqësinë e nji sadisti të vërtetë, me që më shikonte në fund të jetës. P.sh., ndër ato ditë ai do të më thonte disa herë: “Hë mo, akoma gjallë, ti”?!; ose “As sot s’paske vdekur, mo”?! etj., etj., si këto, kurse unë ndër të tjera, do t’i thojsha: “Si po vuej unë sot, do të vueni nji ditë të gjithë ju”.
Nji mbrëmje, si më hapi sportelin, filloi të fliste, mirëpo prej kundërmimit të qelbët të trupit tim, ai e mbylli përnjiherë sportelin, e pa u largue, prej mbrapa derës e gjithashtu tue vazhdue të pështynte vazhdimisht për tokë, do të më thonte: “Tani s’ka më. Të erdhi fundi! Po vdes”! dhe unë, me qëllim që të ndigjojshin edhe të burgosunit e tjerë, ashtu me mundim të madh e rrokëzime, por me za të mjaftueshëm, do t’iu përgjigjsha: “Po vdes vërtetë, po shokët e mi do t’ma marrin hakun, tue ju vra ju të gjithëve, ty të parin”. etj., etj., fjalë si këto.
Nuk harroj se si këto fjalët e mija to fundit, që ai ndoshta po i ndigjonte për herë të parë prej nji të burgosuni, si duket i banë përshtypje, e ndoshta po për herë të parë, e futën në ndonji mendim të frikshëm për fatin e jetës së tij, sepse ai do të kthehej edhe nji herë mbas derës time, e si gjoja për kureshtje e si tue qeshë, do të më thonte: “Si, si, ma thuaj edhe një herë”?! dhe unë do t’ia përsëritsha ashtu si i a pata thanë herën e parë.
Ishin ditët e fundit të tetorit dhe sido që ishte gjendja ime, e ndigjojsha shiun që ato ditë binte vazhdimisht. M’ishte mbushë mendja se disa herë po komunikojsha tash e parë me nji hallën time, që kishte ardhë ato ditë në Shkodër prej Tirane, ku banonte. Por fakti ma i rëndësishëm i atyne dy javëve të fundit, do t’ishte se gjatë pjesës ma të madhe të kohës, nuk do ta merrsha veten për njeri, por për nji kalë të ngarkuem me dy kosha rrushi në kurriz, e që prej etjes së madhe që kisha, gjithë kohën do ta mundojsha veten tue sjellë kryet sa nga njeni kosh, aq nga tjetri, që të kapsha nji vilë rrushi, por që, si rasti i Tentalit të hedhun në fund të ferrit për dënim, i cili sa herë që u afronte për të pi ujë, aq herë uji u largonte prej tij, kështu që edhe unë nuk do të arrijsha e s’do të arrijsha asnjihëre që të kapsha nji vilë aq të dishrueme rushi, edhe pse vazhdimisht më dukej se e kisha aq pranë!
Nuk dita me iu gëzue nji “epilogu” fatlum
Për policin që përfundimisht më zgjidhi litarësh e duel me ta ndër duer pa folë, unë për mungesë vetëdije, nuk tregova fare interes. Ende me pranga ndër duar e pa kuptue asgja ç’kishte ndodhe me mue, u shtrina instinktivisht poshtë derës, aty ku kisha qenë varë, e fjeta menjëherë. Kur u zgjova – ndoshta në mëngjes- mbas disa orësh gjumi të thellë, vetëm për nji çast, e përsëri pa ditë e pa dashtë me dite ç’kishte ndodhë me mue, të vetmin veprim që bana me atë rast, që se më zvarritje u largova nga dera, e zuna vend diku për faqe muri, dhe para se të bijsha përsëri në gjumë, pashë se ishte ba natë e se polici kishte harrue me më varë. Pashë gjithashtu se unë isha ai që isha, e jo kalë. Pa qenë në gjendje të vritsha mendjen për asgja tjetër e, pa humbë kohë, fjeta përsëri.
Të nesërmen në mëngjes, për herë të parë mbas tre muejsh, më çliruen duart e coptueme prej prangash e po mbas plot tre muajsh më futën për herë të parë ushqimet e ditës e plaçkat e fjetjes. Po ndërkaq, gëzim nuk ndjejsha e s’do të ndjejsha as për disa ditë të tjera mbrapa. Kisha mbrrijtë në atë pikë, sa asgja s’mund ta gjallnonte sadopak gjendjen time si fizike, ashtu edhe të brendshmesh. Për çudi, u kujtova të kërkojsha ndër xhepa të pantallonave lajthitë, dhe me keqardhje vërejta se ato s’ishin ma. Vazhdojsha me qenë shumë i lodhun. Aq e thellë ishte apatia që do të më mbante edhe për mjaft dit mbrapa, sa t’mos dijsha me i u gëzue asfare shpëtimit të jetës, e gjithashtu t’mos u kujtojsha se para meje shtrihej nji jetë me shpresa e andrra, si nëntëmbëdhjetë vjeçar që isha në atë kohë.
Gjithë ditën e kalojsha shtri në dyshek si kufomë e gjallë. Nuk tregojsha interes për asgja. Me njenin vesh ndigjojsha, ndonëse jo mirë, kurse me tjetrin aspak. Edhe pse ditët po kalojshin njena mbas tjetrës e ushqimet më vijshin rregullisht për ditë, prap se prap, gjendja e ime fizike po u përmirësonte mjaft ngadalë. Edhe ma i ngadaltë do t’ishte shërimi i plagëve. Nuk u bante fjalë për asnji mjekim e as për sadopak higjienë. Gati nji vit pa qenë larë, trupi vazhdonte t’u qelbte e n’rrezik me u krimba. Do morra si të zbardhukët, më kishin mbulue krejt trup e krye. Do t’u dojshin edhe shumë ditë tjera, derisa unë të muejsha me e drejtue trupin e mos me ecë këmba-duar si në kohën kur më mbajshin varë.
Brenda dy ditëve, nga i ajtun që kisha qenë prej qëndrimit të gjatë në kambë e lagështinës së çimentos, u ç’fryna krejt, dhe vetëm atëherë do të shikojsha me çudi e siklet brinjët e daluna që u numrojshin me lehtësi. Përshtypje do të më bante pamja e kyçeve të bërrylave e të kupave të gjunjve dhe e kockave të baçinit, që në trupin tim të holluem deri në fund, u dukshin si tepër të zmadhuem e të deformuem. Thëm se fizikisht isha në gjendjen e skeleteve të atyne çifutënve para krematoriumit që kemi qenë mësue t’i shikojshim dikur ndër filma. Apo s’më ishin hollue shumë gjymtyrët! Mbi kofshë e krahë do të vërejsha sa e sa herë me çudi, se si prej hollimit të madh të tyne e tkurrjes s lëkurës, ishin mbledhë e bashkue vende-vende qymet e formue do si vija të holla të ndritshme në ngjyrë jeshile të mbylltë. Dhëmbët më luejshin shumë e po ashtu edhe thojt e duarëve e të kambëve, gati me ra.
Mbas gati nji viti dikush do të më tregonte se këto të fundit m’ishin pasë shkaktue prej sëmundjes së skorbutit, si pasojë e mungesës së theksueme të disa vitaminave. Ndrysh nga herët e tjera, kur mbas kalimit të çdo torture kisha ngranë me shumë oreks, kësaj radhe, edhe mbas shumë ditësh që më ishin ndërpre torturat, unë do të vazhdojsha me ngranë fare pak e pa shije.
Tue mos ditë se Enver Hoxha katër-pesë muaj ma parë kishte prishë divorcin me Jugosllavi e gjithashtu as për “kthesën” që ai e kishte shpallë me aq bujë, – si pasojë e së cilës unë kisha shpëtue prej vuajtjeve të mëtejshme e gjallë me jetë – pra tue mos ditë për asgja edhe për shumë ditë të tjera, do të qëndrojsha në pritje që të më rifillojshin torturat, e lidhun me to, do të thojsha vazhdimisht me vete: “Sa keq që m’i patën ndërpre torturat! Deri tash gjithçka do të kishte marrë fund”!
Kishin kalue muajt e nandorit e të dhjetorit, që unë vazhdojsha me qëndrue në vetminë e birucës time i pashqetësuem prej askujt, e si gjithmonë, pa hekë prej mendjet idenë e pakëndshme të rifillimit të torturave. Edhe pse pra kishin kalue dy muaj pa tortura, unë vazhdojsha me qenë i dobët fizikisht e, me u ndje i lodhun shumë. Për mungesë mjekimi e higjiene, plagët kudo nëpër shpinë, si edhe ndër pulse e nën sqetulla, në krahë po edhe ndër gjunjë e poshtë tyne, vazhdojsha me pasë ende të pasherueme. Me njenin vesh ndigjojsha dobët, kurse ai i damtuemi vazhdonte me pasë për rreth nji goxha unazë drecke të përthame.
S’merrsha vesh ç’u bante përjashta birucës time e ndërkaq isha mjaft i interesuem vetëm me ditë se cilët të burgosun u ndodhshin rrethe-rrotull meje, nëse aty kishte ndonji prej shokëve të mi e nëse vazhdojshin me qenë gjithnji aty edhe ata të tjerët që dikur i kisha pasë vërejt prej plasës në derë të birucës nr. 9, e së fundi, me ditë se mos kishte edhe studentë të tjerë të arrestuem.
Mbas nji viti, takim i papritur me të ligun Sirri Çarçanin
Qe nji e dielë paradreke e ndoshta fillim i janarit të 1949-ës, kur zani i trashë i nji njeriu që qe futë papritmas në birucën nr. 1, donte të më kujtonte nji njeri të njohn e të keq, që njiherë për njiherë nuk po e identifikojsha se cili mund t’ishte. Megjithatë, nuk do të kalojshin veç pak çaste, që unë në atë za karakteristik të njihja Sirri Çarçanin, të cilin s’e kisha takue qysh nji vit ma parë.
Ai me suitën e tij po kalonte prej nji biruce në tjetrën dhe unë, ndonëse me ndigjim të dobët e që ende s’dijsha gja për “kthesën” e bame nga Enver Hoxha, por që ndërkaq, fjalët e zbutuna të tij me të burgosunit e birucave, po me shtyjshin me besue se diçka politikisht kishte ndryshue. Siç do t’u merrte vesh mbrapa, edhe Sirri Çarçani për vete, kishte pasë ndryshue, ndonëse si ujku qimen, e se kishte qenë delegue nga Tirana që të sillte ndër të burgosun mesazhin hipokrit të zbutjes e mëshirës.
M’u dukte çudi e më vinte pështirë, tek e ndigjojsha se si ai, nga nji njeri sharlatan e arrogant siç kishte kenë e ishte në të vërtetë, po u fliste të burgosunve ashtu si normalisht i flet njeriu-njeriut. Tue dijtë pra se Sirri Çarçani, si nji ndër hetuesit komunistë ma tipike, dinak, cinik, brutal, fodull e banal që ishte, në kohën kur unë po e ndigjojsha se si ai po u drejtohej me radhë të burgosunve, me; “Si jeni”? “Për se keni nevojë”? ose kur t’u thonte njerëzisht: “Mos u mërzisni”! e “Do shikohet puna e juaj”, etj., më vinte për të vjellë.
Kur ai, gjithnji si mbas radhës, para se të hynte në birucën time, unë e ndigjova prej jashtë si ai pyeti Ismail Lulon: “Cili është këtu”? dhe mbasi ky i fundit i tha emnin tim, ai me tonin e tij të njohun e urdhnoi: “Hape”, dhe bashkë me hapin e parë që bani brenda në birucën time, çoi edhe gishtin tregues drejt njenës qoshe muri nën tavan, e tue e tundë atë me forcë disa herë e si gjithmonë me fytyrë të prishun, do të më drejtohej me shumë arrogancë:
“Ç’kujton ti?! Aty, aty në atë qosh, do të të varim! Ke vuajtur shumë, edhe më shumë do të vuash. Ne s’lemë të kalojë trim këtej”! Ai foli edhe fjalë tjera dhe unë mbas tij, pa harrue asgja prej historisë që kisha pasë me të nji vit ma parë e, pa i pasë falë gjithashtu asgja, i vuejtun e i mbushun me mllef siç isha, mezi ç’prita që t’iu përgjigjsha ashtu si ajo bishë me fytyrë majmuni, nuk e dëshronte e si s’e priste: “Bani ç’të doni, proçes nuk do të baj kurrë”! Kur po dilte, si duket, tue u kujtue për misionin që atë e kishte sjellë edhe në birucën time e pa u kthye fare me fytyrë kah unë, e gjithashtu pa hekë dorë nga toni i tij i ashpër, më pyeti shkurt: “Ke nevojë për gjë”? dhe unë që s’dojsha kurrsesi favor prej tij, iu përgjigja me vetëm “Jo”! e ai mbrapa shtoi ftohët: “Do t’i shkruash familjes”? e unë përsëri nji “Jo”!
Ky ishte pra, i ligu Sirri Çarçani, i cili edhe pse mbas kaq kohe po më gjente aty ku më kishte pasë lanë nji vit ma parë, të dërmuem prej torturash e gjithnji në nji birucë të errët, e ndonëse kur qe futë në birucë e pau mirë se si unë u ngrita në kambë me mundim, atë prapëseprapë nuk pat asgja që ta prekte sadopak në ndërgjegjen e tij të prishun deri në fund, prej punës së tij kriminale që e ushtronte ditë për ditë, qysh prej vitesh! Mbas disa ditësh, lidhun me vizitën e mësipërme, Nush Simoni do të më tregonte se bashkë me të, kishin qenë edhe tre prej ish-hetuesve të mi, si; Lilo Zeneli, Xhemal Selimi e Ali Xhunga, por që në atë rast, kishin pasë preferue mos me u futë në birucën time.
Nji mbramje shumë entuziaste për mue dhe i burgosuni Nush Simoni
Ndër ato ditë të fundit, herëmbashere po m’u bante se përmes kafazit të hekurave mbi derë, po më hyjshin brenda birucës time do si togje të shkëputuna fjalësh e fjalish të coptueme e të papërfundueme, që sikur vërtiteshin nëpër ajr e që gjithshtu gjasojshin si pëshpëritje frymësh të padukshme. Nuk arrijsha t’i perceptojsha si u donte e, ndonjiherë dyshojsha se mos më bajshin veshët. “A mos të jenë iluzione uditive si rezultat i gjendjes time ndër veshë, ende të pashëruem”?! – do të thojsha disa herë me vete. Ndonjiherë do të më tingllojshin edhe si vibracione të papërcaktueme ajri.
Ka qenë nji mbramje kur përfundimisht do t’u davariste çdo dyshim e që unë t’u sigurojsha se ato kishin qenë të folme të vërteta njerëzish, që me tone të ulta, po i flitshin njeni-tjetrit prej nji biruce në tjetrën. Për ma tepër, po atë mbrëmje veshi do të më kapte dikur edhe emnin tim. E kur ajo thirrje t’u përsëriste edhe nja dy herë tjera, unë s’pata ma asnji dyshim se dikush aty afër me birucën time, po donte vërtetë me më folë. “Si asht e mundun”?! – thashë vetë me vete.
Nuk kishte ndodhë që aty të komunikojshin shoq me shoq të burgosunit! Për nji çast mendova mos ishte provokim, por ndërkohë thirrja u përsërit edhe nji herë tjetër dhe unë atëherë brofa në këmbë e fill e te dera, ku mbështolla plaçkat e fjetjes e hypa mbi to, për të qenë sa ma afër bashkëbiseduesit tim të panjohun, që siç do ta merrsha vesht mbas pak, u ndodhte ngjitë me birucën time e u quente Nush Simoni (Baba).
Gëzimi që po ndjejsha, ndërsa ai më fliste, nuk ka të përshkruem. Ishte e para herë që mbas nji viti, nji njeri po më fliste miqësisht “Ça kam hekë tue të thirr! Po, ti, a ke shurdhue krejt, a”? – ishin fjalët e para që Nushi m’i drejtonte në vend të përshëndetjes. Kushedi sa herë e detyrova Nushin që të më përsëriste fjalët që m’i kishte thanë nji herë, me që, jo vetëm se ndigjojsha dobët, po edhe se kah Nushi kisha veshin e majtë, me të cilin, siç dihet, unë s’ndigjojsha aspak. Mandej ai Nushi fliste shumë shpejt.
I ngrati Nush Simoni! Shpejt kishte folë gjithë jetën e tij e, shpejt do të vazhdonte me folë edhe për nja dy vjet tjera, derisa nji ditë do të vdiste në dhomën e izolueme të të sëmurëve me tuberkuloz, atje në Burg të Madh të Shkodrës. Biruca e ime me të Nushit u ndante prej nji muri të hollë që jepte shumë akustikë, përmes të cilit Nushi me grusht mbi të, do të më drejtonte “telefonata”, deri natën vonë. Pa u zgjatë, Nushi qysh atë natë me tregoi emnat e shumë të burgosunve që u ndodhshin aty e, që përgjithësisht ishin arrestue ata katër-pesë muajt e fundit, dhe unë në përgjithësi, nuk i kisha ndigjue as për emën.
Shumë prej të burgosunve nga ana e korridorit tonë flitshin njeni me tjetrin, tue u thirr me pseudonime. Nushi e kishte pseudonimin “Devolli”, mandej të tjerët pseudonime si; “Tigri”, “Shkoza”, “Flamuri”, “Shqipja e Madhe” e “Shipja e Vogël”, “Zjarri” etj. Në këtë takim Nushi më kërkoi që edhe unë të jepsha nji pseudonim për vete, dhe unë për humor, i thashë: “Po çfarë pseudonimi, ju të bukrit i paskeni mbajt për vete e unë veç n’u quejsha “dreq”?! Unë e thashë sa për të qeshë, po Nushi aq desht e qysh me atë rast do të fillonte me më thirr me “Dreq”, e kështu mbas tij edhe të tjerët.
Sa herë që nji i burgosun i fliste nji të burgosuni të nji biruce tjetër, nji i burgosun i tretë do të merrte përsipër rolin e rojës nga polici. Kështu, ndërsa dy të parët flitshin njeni me tjetrin, i treti, i hypun mbi plaçkat e fjetjes, do të mbante nën vëzhgim policin, dhe në se ai thonte; “Po lëviz lumi” bashkëbiseduesit menjiherë ndërpritshin bisedën e u shtrijshin mbi shtrojet e tyne, e ndonjiherë bajshin sikur flejshin, për çdo kontroll të befasishëm prej anës së policit, që ndër raste të tilla, u drejtonte andej kah ishte folë, por që përgjithësisht, pa ia pasë dalë me i identifikue ata, me përjashtim të Nush Simonit, të cilit nuk i zinte vendi-vend, e që pa pasë mbarue bisedën me njenin, do të fillonte me folë me tjetrin, shpesh herë edhe pa pasë pasë kohë me nxjerrë roje.
Kishte raste që Nushi të thirte ndonji prej shokëve të burgosun, pa pasë mendue se ç’do t’i thonte atij, dhe kur ai i thirruni ta pyeste Nushin; “Ç’ka pate ‘Devoll’”?, Nushi nga ana e tij, si i papregatitun që do t’u gjindte, do t’iu përgjigjte me indiferencë: “Jo mor jo, ves kot”. Nush Simoni ishte i shkathët, shumë i shkathët, ma i shkathëti i të gjithëve.
Me që ai donte me folë herë me njenin e herë me tjetrin e shpeshherë edhe pa nxjerrë roje, ka ndodhë që polici t’iu shfaqte papritmas Nushit krejt përballë, tue i thanë: “Po tani, a të zura”? – e Nushi do të mohonte edhe në nji rast kaq flagrant, pra edhe pse ai polic ta kishte zanë me duar e fytyrë ndër hekura të mbi derës. Kishte ndodhë që edhe kur mes policit e Nushit të qëndronte nji oficer i ardhun aty apostafat për nji incident të tillë, Nushi prap do të mohonte e ndoshta ma me kurajë se po t’ishte tue pohue nji të vërtetë. Apo s’nxirrte prej gojët njiqind fjalë në sekond, pa i dhanë mundësi e kohë me folë policit dhe as vetë oficerit.
“Pasha Krishtin, shoku oficer, s’asht e vërtetë, ky polici më ka ngatrrue me tjetërkënd”! – do t’u përbetonte Nushi shpejt e shpejt me atë zanin e tij të hollë, dhe sa të shikonte policin se po donte me marrë fjalën, ose edhe vetë oficerin, Nushi do të ndërhynte para tyne: “Mos paça kërkend, n’paça folë! S’asht e vërtetë, bile në atë kohë po më vinte si gjumë, ky vetë – për policin – m’ka pa kur ka hapë sportelin tem”, – etj., etj., përralla, që ishte në gjendje të krijonte Nushi aty për aty. Kështu Nush Simoni, edhe pse i ramë në kurthin e policit, fjalë mbas fjale e be mbas beje, të shumtën e rasteve do të shpëtonte, por natyrisht, jo gjithmonë. Memorie.al Nga Ahmet Bushati
