A mund ta imagjinoni të shikoni topin në Times Square që bie rreth muajit mars?
Mund të kishit qenë, sikur pjesa më e madhe e botës perëndimore të mos kishte miratuar kalendarin modern që fillon çdo vit më 1 janar.
Festimet më të vjetra të regjistruara të vitit të ri datojnë në vitin 2000 para Krishtit në Mesopotaminë e lashtë, ku ndodhet tani Iraku. I quajtur akitu , festivali, i cili mund të zgjasë deri në 12 ditë, filloi në ditën e hënës së parë të re pas ekuinoksit pranveror – dita kur drita e diellit dhe errësira janë po aq të gjata. Zakonisht binte rreth marsit. Për babilonasit në atë kohë, festivali sinjalizonte kurorëzimin e një mbreti të ri ose një riafirmim të besnikërisë ndaj mbretit aktual.
Kalendarët e ndryshëm priren t’i lidhin festimet e tyre të vitit të ri me ngjarje të tjera të rëndësishme – qofshin ato fetare, astronomike ose bujqësore. Akitu i Mesopotamisë përkoi gjithashtu me korrjen e elbit.
Në Kinë, e cila ka një histori 3500-vjeçare (dhe duke e numëruar) festimin e vitit të ri, viti fillon në hënën e dytë të re pas solsticit të dimrit, i cili zakonisht bie rreth fundit të janarit ose shkurtit, duke shënuar fillimin e pranverës.
Në Egjiptin e lashtë, një vit i ri filloi kur Sirius – ylli më i ndritshëm në qiellin e natës – u shfaq rreth mesit të korrikut, që përkon me përmbytjen ciklike të Nilit, i cili ndihmoi në ujitjen e tokës bujqësore aty pranë. Dhe për shkak se kalendari i egjiptianëve të lashtë kishte dymbëdhjetë muaj 30-ditorë, ata e festonin vitin e ri për pesë ditë përpara se të numëronin fillimin e muajit të parë për të ruajtur ciklin hënor.
Arabia para-islamike nuk kishte një kalendar standard, por në vitin 638 pas Krishtit, kalifi i dytë islamik, Umar I, u përpoq të zgjidhte konfuzionin lidhur me njohjet e kalendarëve të ndryshëm të datave të rëndësishme në fe, duke vendosur kalendarin hënor islamik. Në atë, viti i ri fillon më 1 Muharrem (dita e parë e muajit të parë të shenjtë), kur shfaqet gjysma e parë e hënës. U zgjodh që të fillonte numërimi në 16 korrik 622 në kalendarin Julian për të nderuar ditën kur Muhamedi migroi nga Meka në Medine për të krijuar shtetin e parë islamik. Fillimi i vitit 1446 në kalendarin islamik, i njohur edhe si kalendari Hixhri dhe i cili është vetëm 354 ose 355 ditë në vit, do të jetë më 7 ose 8 korrik 2024, në varësi të vendit ku jeni në botë.
Roma e lashtë ishte një histori krejt tjetër. Kalendarët më të hershëm të njohur atje, të vendosura nga mbreti i parë, Romulus, filluan në Martius (i cili do të bëhej mars), që përkon me kohën kur konsujt e rinj – posti më i lartë i zgjedhur – morën pushtetin. Por ai u zhvillua vetëm për 304 ditë ose 10 muaj, me një periudhë dimri të pacaktuar midis viteve. Rreth shekullit të VII para Krishtit, mbreti i dytë i Romës së lashtë, Numa Popilius, shtoi 50 ditë në vitin kalendarik për të mbuluar periudhën e dimrit dhe e ndau vitin në mënyrë të pabarabartë në 12 muaj, duke shtuar Ianuarius (për të nderuar perëndinë e fillimeve, Janus) dhe Februarius ( për t’iu referuar festës së pastrimit të quajtur Februa gjatë atij muaji). Në vitin 153 para Krishtit, inaugurimi i konsujve të rinj u zhvendos në Ianuarius, megjithëse kjo nuk u rregullua.
Ky mund të tingëllojë si një kalendar i njohur tashmë, por ka mbetur një ndryshim kryesor nga ajo që përdor sot pjesa më e madhe e botës: viti kalendarik romak ishte në dukje i bazuar në hënë, por me një cikël të fazës hënore që zgjat 29,5 ditë, kalendari ndonjëherë dilte jashtë sinkronizoni deri në pikën që duhej të futej një muaj shtesë—Mercedonius—herë aq shpesh për t’u rikthyer në rrugën e duhur.
Kur Jul Cezari u bë diktator i Romës në vitin 46 pes, ai kërkoi këshilla nga astronomët dhe matematikani Sosigenes për të krijuar një kalendar të ri të bazuar në diell. Në vitin 45 pes, u krijua kalendari i ri Julian dhe viti civil në Romë filloi zyrtarisht më 1 janar. Kalendari Julian gjithashtu prezantoi një ditë shtesë çdo katër vjet – atë që ne tani e quajmë vite të brishtë, si 2024 – por e mbivlerësuar gjatësia e një viti diellor me rreth 11 minuta.
Kalendari Julian do të zgjidhej në shumë pjesë të Evropës ndërsa Perandoria Romake u zgjerua, por dita e tij e vitit të ri nuk mbeti kudo. Për pjesën më të madhe të Evropës së krishterë mesjetare, dita e Krishtlindjes, 25 dhjetori, shënoi fillimin e vitit të ri, ndërsa në disa vende të tjera binte më 25 mars, si pjesë e festës së Ungjillit.
Por gabimi 11-minutësh i kalendarit Julian do të kishte një efekt kumulativ gjatë viteve: nga mesi i shekullit të 15-të, ai ishte jashtë ciklit diellor me 10 ditë të tjera. Kisha Katolike e vuri re këtë mospërputhje, dhe në vitet 1570 Papa Gregori XIII prezantoi një kalendar të ri që do të adresonte mospërputhjen duke e bërë atë në mënyrë që asnjë vit shekullor (dmth 1700) të mos marrë ditën e brishtë shtesë nëse viti nuk pjesëtohet me 400 (dmth 2000). ). Kalendari Gregorian gjithashtu zyrtarizoi 1 janarin si fillimin e çdo viti të ri.
Pjesa më e madhe e botës pranoi kalendarin Gregorian, i njohur për saktësinë e tij. Megjithatë, Britania e Madhe dhe kolonitë e saj amerikane nuk e miratuan shpejt atë, duke refuzuar të njohin autoritetin e Papës. Për gati 200 vjet, britanikët përdorën dy herë kalendarët dhe dokumentet e datës. Megjithatë, në vitin 1752, të dy kalendarët ishin të fikur për 11 ditë dhe Parlamenti në Londër u zbut për të braktisur kalendarin Julian.
Edhe në shumë vende ku kalendari islamik ose kalendari hënor janë kulturalisht më të spikatur, kalendari Gregorian tani është miratuar gjerësisht si kalendari civil i standardeve ndërkombëtare për qeveritë dhe bizneset.
Pra, kur topi të bjerë në Times Square të dielën mbrëma, shumica e 8.1 miliardë njerëzve të botës – falë historisë së gjatë që përfshin qytetërimin e parë në Mesopotami deri te Jul Cezari dhe Papa Gregori XIII – do t’u urojnë fqinjëve të tyre një Vitin e Ri!
