“Unë mendoj se kushdo që konsiderohet nga Pekini si kritik i regjimit, duhet të mendojë dy herë përpara se të udhëtojë në Serbi”, thotë Laura Harth, nga organizata për të drejtat e njeriut Safeguard Defenders.
Harth i referohet kështu një marrëveshjeje për ekstradim, të nënshkruar në Beograd, gjatë vizitës shtetërore të Xisë më 7 dhe 8 maj.
Ajo është një prej 28 marrëveshjeve të nënshkruara ato ditë mes Pekinit dhe Beogradit, të cilat lidhen me një varg çështjesh – nga infrastruktura deri tek energjia.
Por, është pikërisht marrëveshja për ekstradimin ajo që i ndezi kambanat e alarmit mes aktivistëve të të drejtave të njeriut, të cilët thonë se mungesa e pavarësisë gjyqësore në Serbi mund t’i hapë derë abuzimit nga zyrtarët kinezë.
“Nënshkrimi i një marrëveshjeje ekstradimi me Kinën, në vetvete, nuk është i diskutueshëm, por çështja është se si do të zbatohet”, thotë për Shërbimin e Ballkanit të Radios Evropa e Lirë Petar Vidosavleviq, nga Qendra e Beogradit për të Drejtat e Njeriut.
Gazetarët e pavarur shprehën shqetësime të ngjashme edhe për marrëveshjet e bashkëpunimit, që u nënshkruan nga tri mediat kryesore proqeveritare të Serbisë dhe shërbimi për shtyp i presidentit Aleksandar Vuçiq bashkë me China Media Group – organin që mbikëqyr transmetimet e radio-televizionit shtetëror të Kinës.
Ndërsa teksti i këtyre marrëveshjeve nuk u bë plotësisht publik dhe ato do të duhet të ratifikohen nga Kuvendi i Serbisë për të hyrë në fuqi, aktivistët paralajmërojnë se marrëveshjet – kur kombinohen me përkeqësimin e mjedisit mediatik të Serbisë – mund ta zvogëlojnë më tej hapësirën për informacione të pavarura në këtë vend.
“Frika është se kjo do të çojë në një rritje të narrativave anti-evropiane në të gjithë Ballkanin”, thotë për Radion Evropa e Lirë Antoinette Nikolova, drejtoreshë e Iniciativës për Media të Lira Ballkanike.
“Mjedisi serb i informacionit tashmë është i ngopur me propagandë ruse dhe tani do të bëhet vend edhe i narrativave kineze”, thotë ajo.
Pjerrësi e rrëshqitshme drejt ekstradimit
Serbia ka të nënshkruara traktate ekstradimi me shumë vende, si: Shtetet e Bashkuara, Gjermania, Bjellorusia, Turqia, Kroacia, Mali i Zi dhe Bosnje e Hercegovina.
Por, në pesë vjetët e fundit, gjykatat në disa shtete anëtare të Bashkimit Evropian ndaluan së zbatuari kërkesat për ekstradim nga Kina, për shkak të dyshimeve se personi – ekstradimi i të cilit kërkohej – do të përballej me represion, abuzim dhe hakmarrje jashtëgjyqësore.
Sipas organizatës Safeguard Defenders, Kina ka nënshkruar më shumë se 60 traktate dypalëshe për ekstradim me vende të ndryshme në botë dhe më shumë se 40 prej tyre janë ratifikuar nga parlamentet kombëtare.
Prej se Xi ka marrë pushtetin në fund të vitit 2012, Safeguard Defenders ka evidentuar rreth 70 përpjekje të Qeverisë kineze për kthimin e 400 personave në Kinë përmes procedurave të ekstradimit.
Shumica e tyre kanë qenë në Evropë dhe kërkesat për ekstradim janë konsideruar të dobëta sa i përket bazës ligjore.
Marrëveshja e re e ekstradimit pritet të forcojë edhe një rrjet më të gjerë të rregullimeve ligjore që Beogradi ka nënshkruar me Pekinin në vitet e fundit.
Në vitin 2019, Serbia dhe Kina nënshkruan një marrëveshje për patrullime të përbashkëta policore mes dy vendeve, që u mundësoi oficerëve kinezë të punonin së bashku me homologët e tyre serbë, për adresimin e fluksit të turistëve dhe punëtorëve nga Kina në Serbi
Beogradi ishte, gjithashtu, një prej 54 “stacioneve policore” kineze jashtë vendit, të cilat operoheshin nga autoritetet kineze, për t’iu bërë presion qytetarëve që të ktheheshin në Kinë.
Ndërsa shumica e rasteve të dokumentuara nga stacionet e policisë jashtë shtetit duket se ishin të dyshuar për krime si mashtrimi apo korrupsioni, disidentët raportuan, po ashtu, se stacionet e tilla janë përdorur për t’i monitoruar dhe kërcënuar ata.
Safeguard Defenders, organizata që i dokumentoi stacionet për herë të parë, tha se stacioni kinez në Beograd është përdorur për një rast të kthimit të detyruar.
Duke i cituar dokumentet e Qeverisë kineze, OJQ-ja tha se, në vitin 2018, një shtetas kinez që jetonte në Beograd dhe u identifikua vetëm si Xia, u akuzua për vjedhje në Kinë dhe “u bind që të kthehej”.
Sipas grupit për të drejtat e njeriut, ai u identifikua nga stacioni i Beogradit dhe u kontaktua përmes platformës kineze të mesazheve, WeChat, ku përfundimisht u “bind” të kthehej në Kinë, pasi fillimisht hezitoi të largohej nga Serbia.
Marrëveshjet e ekstradimit janë të zakonshme në mbarë botën, por ligji ndërkombëtar kërkon që ato ta ndjekin edhe parimin e moskthimit, i cili e ndalon një vend që ta kthejë dikë në një vend ku ekziston rreziku për t’iu nënshtruar persekutimit, torturës ose shkeljeve të tjera të të drejtave të njeriut.
Vidosavleviq thotë se marrëveshja e re është shqetësuese, marrë parasysh gatishmërinë e Beogradit për t’iu përmbajtur kërkesave për ekstradim, pavarësisht nëse ato e përmbushin ose jo parimin e moskthimit, dhe përmend këtu disa shembuj të kaluar me Turqinë.
Harth nga Safeguard Defenders thotë se marrëveshja dërgon mesazh shqetësues edhe për qytetarët kinezë jashtë vendit të tyre.
“E gjithë kjo shkakton një ndjenjë të shtuar frike në komunitetet e diasporës kineze, të cilat po marrin mesazhe nga Pekini se mund të arrihen kudo”, thotë ajo.
Bashkëpunimi mediatik
Prej se Xi ka nisur projektin e tij të politikës së jashtme, Brezi dhe Rruga (BRI), një dekadë më parë, ai është përqendruar në financimin dhe ndërtimin e projekteve të infrastrukturës në mbarë botën. Shtrirja e mediave kineze ka qenë, gjithashtu, në fokus.
Në një forum të BRI-së në tetor të vitit 2023, China Media Group – një kompani ombrellë që mbikëqyr entitetet shtetërore të medias, si agjencia e lajmeve Xinhua, Rrjeti Global i Televizionit (CGTN) dhe China Radio International – bëri të ditur se ka nënshkruar kontrata me 682 organizata mediatike në 151 vende të botës dhe se ka transmetime në më shumë se 40 gjuhë.
Marrëveshjet e nënshkruara më 8 maj në Beograd vendosën bashkëpunim mes China Media Group dhe tri mediave proqeveritare serbe: Radio-Televizionit të Serbisë, gazetës së përditshme Politika dhe agjencisë së lajmeve Tanjug.
Tamara Skroza, gazetare dhe anëtare e Këshillit të Shtypit – një organ që monitoron etikën e gazetarisë në mediat serbe – thotë se marrëveshjet me mediat serbe nxjerrin në pah mungesën e transparencës në bashkëpunim.
“Nuk jemi të sigurt për shtrirjen [e bashkëpunimit], si dhe për kufizimet me të cilat mund të përballen këto media, për shkak të marrëveshjeve të tilla… nëse ato do të ndikojnë në qëndrimin e tyre editorial apo nëse është, thjesht, një shkëmbim i drejtpërdrejtë i përmbajtjeve”, thotë ajo për Shërbimin e Ballkanit të Radios Evropa e Lirë.
Skroza shton se narrativat ekzistuese prokineze në Serbi, do të bëhen “edhe më të theksuara pas nënshkrimit të marrëveshjeve dhe memorandumeve”.
Organizata mbikëqyrëse e mediave, Reporterët pa Kufij, e radhiti Serbinë të 98-ën në mesin e 180 vendeve të listuara në Indeksin e saj të Lirisë së Shtypit për vitin 2024.
Kjo ishte pozita më e ulët e Serbisë që nga krijimi i indeksit në vitin 2002.
Tanjug dhe Politika nuk iu përgjigjën kërkesave të Radios Evropa e Lirë për komente, ndërsa Radio-Televizioni i Serbisë tha se ka qenë i angazhuar në lloje të ndryshme partneriteti me kompanitë mediatike kineze që nga viti 2013.
Kanalet e kësaj kompanie, gjithashtu, kanë një termin dedikuar dokumentarëve kinezë që nga viti 2017.
“Deri më tani kemi transmetuar më shumë se 200 dokumentarë kinezë, që mbulojnë aspekte të ndryshme si: historia [e Kinës], zakonet, kuzhina, kultura, zanatet specifike, monumentet dhe jeta e përditshme”, tha një zëdhënës i kompanisë për Shërbimin e Ballkanit të Radios Evropa e Lirë.
Ai shtoi se marrëveshja e re përqendrohet në mënyrat për “lehtësimin e shkëmbimit të përmbajtjes dhe nxitjen e bashkëprodhimeve”.
Sipas tij, kompania ka marrëveshje të ngjashme edhe me transmetues nga Bullgaria, Turqia, Azerbajxhani dhe Hungaria.
Skroza thotë se shkëmbimi i përmbajtjes me tema kulturore nuk është problematik, por se marrëveshja është shqetësuese nëse çon në një paraqitje të censuruar dhe të shtrembëruar të jetës dhe politikës në Kinë, si dhe të politikave të Pekinit në të gjithë botën.
“Problemi nuk është në atë që do ta paraqesin në programet e tyre, por në atë që nuk do ta paraqesin”, thotë Skroza.
“Nëse shfaqim vetëm imazhe të folklorit dhe të natyrës kineze, ne, në fakt, nuk po i informojmë qytetarët e Serbisë për situatën reale”, përfundon ajo./REL
