Nga Alban Daci
Demokracia shqiptare është padyshim rezultat i partive politike që e kanë dominuar atë. Në fakt mund të themi se është diçka më shumë se kaq, sepse partitë shqiptare, ose me saktë ato kryesorët që e kanë qeverisur vendin thuajse me marrëveshje kompromisi janë forca e liderëve që i kanë dominuar për një kohë të gjatë duke i sjellë shpesh si “padron” ose pronarë absolutë.
Kushtetuta shqiptare edhe pse në fakt është ndër më të rejat në rajon dhe në Europë, e bërë përmes një refundimi në vitin 1998 në fillimet e saj mund të themi se ishte një ndër kushtetutat më moderne të kohës. Në thelb ngjan si një imitim i asaj italiane, por rrethanat historike dhe kulturat politike apo sociale të dy vendeve mbeteshin me standarde të largëta.
Kushtetuta e Shqipërisë duke themeluar republikën parlamentare mbetet një kushtetutë thellësisht patriotike sidomos duke ju referuar Preambulës së saj që jo vetëm është dinjitoze, por edhe e guximshme, sidomos në pjesën ku flet për shqiptarët që jetojnë jashtë republikës. Madje, Preambula e saj nuk është vetëm dinjitoze, por është patriotike dhe e guximshme, nëse analizojmë përmbajtën e saj dhe faktin dhe rrethanat në të cilën ajo u bë. Një ndër frazat më të guximshme të Preambulës dhe ndoshta më e rëndësishmja dhe e guximshmja është padyshim kjo: “me aspiratën shekullore të popullit shqiptar për identitetin dhe bashkimin kombëtar”. Sigurisht që nuk ka qenë e lehtë që aspirata e Bashkimit kombëtar të ishte pjesë e kushtetutës dhe e Preambulës.
Në dallim me atë të Italisë, Kushtetuta shqiptare ka një mangësi, sepse nuk i referohet të kaluarës dhe nuk insiston në ndalimin e formave totalitare apo autoritare siç ishte eksperienca e dhimbshme e ideologjisë enversiste. Pra, mund t’i ishte kushtuar më shumë vëmendje dënimit të ideologjive.
Gjithashtu, edhe pse parashikuar në Kushtetutë, në nenin 50 të saj për referendumit, këto të fundit mbeten forma e mohuar e ushtrimit të drejtpërdrejtë të demokracisë nga qytetarët. Që nga momenti kur Kushtetuta hyri në fuqi, shqiptarët nuk kanë pasur mundësi të japin konsensusin e tyre për çështje madhore përmes referendumeve. Madje, nuk kanë mundur të kenë një referendum edhe për ndryshime e Kushtetutës të 1998.
Rritja e çështjeve të shqyrtuara nga Gjykata Kushtetuese dëshmon:
– Kjo Gjykatë mbetet garantuesja më e madhe e rendit kushtetues
– Konflikti i partive dhe pushtetit me rendin Kushtetutës dëshmon qartë se mungon një kulturë e mirëfilltë demokratike në vend e cila vazhdon të jetë larg standardeve klasike perëndimore.
Duket qartë se ka një tendencë nga pushtetit, politike ose partitë politike që e përbëjnë atë për të sfiduar shpesh edhe në mënyrë antikushtetuese Shtetin e së Drejtës për të forcuar pozitat e tyre.
Demokracia shqiptare duke qenë një donimin eksluziv i sistemit politik dhe e partive ose më sakt të liderve ka krijuar shpesh situata konflikti duke provokuar shpesh vetë themelet e demokracisë dhe po ashtu në raport të drejtë edhe Shtetin e së Drejtës.
Në fakt demokraci nuk është vetëm pasojë apo rezultat i partive politike apo e pushtetit politik, por është ose më mirë duhet të jetë prodhimi i raporteve mes burrave, grave, mes sferës ekonomike, sociale, fetare dhe kulturore (në të cilën përfshihet të gjitha proceset e komunimikimit politik). Demokracia nga njëra anë ndryshon me kohën dhe me sfidat; nga ana tjetër, ka nevojë konstante dhe të vetëdijshme për mirambajtje.
Partitë politike shqiptare, ose nëse analizojmë dy kryesorët që duket sikur e kanë qeverisur vendin me rotacion si pasojë e marrëveshjeve e kompromiseve duke ruajtur dominimin kanë sjellë si rezultat një demokraci tranzicioni në formë e funksion të pafundshëm duke krijuar shpesh konflikte mes insticioneve, duke e goditur shpesh Shtetin e së Drejtës ose edhe me keq duke i kthyer institucionet e Shtetit në shërbimin e tyre apo të interesave të tyre. Ajo që mbetet pa shpjegim dhe si nevojë ulëritëse është fakti se mungon përfshirja e intelektualëve qoftë në debatet e rëndësishme për çështje jetike të demokracisë e Shtetit të së Drejtës, por edhe përfshirja e tyre e drejtpërdrejtë në jetën aktive politike në vend.
Demokracia është forma që karakterizohet nga ekzistenca dhe nga respektimi i rregullave që bëjnë të mundur zgjidhjen e konflikteve pa pasur nevojë për të përdorur dhunën. Edhe në këtë këndvështrim, kaq të rëndësishëm, mund të themi se kjo lloj forme ka dështuar në Shqipëri nëse analizojmë vetëm disa nga ngjarjet më të rëndësishëm para dhe pas Kushtetutës si janë:
– Ngjarjet e 1997
– Ngjarjet e shtatorit 1998
– Ngjarjet e 21 janarit 2011
Mjaftojmë të kemi parasysh këto ngjarje dhe situatën aktuale për të kuptuar sesa e domosdoshme është përfshirja e intelektualëve dhe profesionistëve në debatet e rëndësishme të opinionit publik, por edhe në mundësinë reale të përfshirjes në jetën aktive politike në vend. Demokracia aktuale shqiptare, zor se mund të konsiderohet një “Republikë Parlamentare”, por mund të konsiderohet “Demokracia e Partive” ose më saktë “Dominimi i Partitokracisë” që dominon të gjitha sferat politike në vend, burimi i vetëm i marrjes apo mbajtjes së pushtetit dhe po ashtu simboli kryesor dhe i vetëm i konfigurimit dhe funksionimit të institucioneve shtetërore.
Shteti shqiptar edhe pse parimisht në Kushtetutë sovraniteti i përket Popullit (Neni 2, paragrafi 1), në fakt është thuajse pronë private e partive politike që prodhojnë pushtet dhe të liderëve që janë pronarët e vetëm e kryesor të subjekteve që drejtojnë, thuajse krejtësisht larg standardeve dhe parimeve demokratike. Madje, kokëfortësive e liderëve politik dhe e partive kryesore politike kundër hapjes së listave dëshmon qartë, se ata janë të vetëdijshëm që kanë marrë peng sovranitetin e qytetarëve për të zgjedhur dhe për tu zgjedhur, por në të njëjtën kohë dëshmojnë se kjo status quo ju leverdis, ju duhet dhe nuk duan ta lëshojnë, sepse ndryshe humbin sferën e dominimit antidemokratik.
Intelektualët apo profesionistët duhet të jetë zëri dhe mendja e një shoqërie që vazhdon të jetë në një stanjacion demokratik dhe në një tunel thuajse pa dritë për të dalë njëherë e mirë nga tranzicioni i stërzgjatur dhe me pasoja të rënda qoftë për funksionimin e Shtetit të së Drejtës, por edhe për stabilitetin dhe paqen sociale.
Thuhet se demokracia është një formë e bezdisshme dhe jo shumë tërheqëse dhe shpesh krijon iluzionin se gjithçka është mirë dhe gjerat funksionojnë, sepse edhe në format e mosfunksionimit korrekt ose të dobësisë së saj, ajo vepron si forma më e mirë e krijimit të lirive dhe mbrojtjes së tyre. Në fakt, demokracia më shumë se çdo formë tjetër, duke qenë se në thelb mbetet më shumë anarkike se statike, ka nevojë të vazhdueshme për përmise. Një rol të rëndësishëm për përmisimin e saj, por edhe për mbrojtjen e saj nëse nevoja e thërret është pjesëmarrja e intelektualëve në jetën politike si dhe në debatin publik.
Intelektualët nuk mund dhe nuk duhet ta konsiderojnë demokracinë si një formë të huaj përsa i përket formës së qeverisjes ose pjesëmarrjes në qeverisje dhe ta konsiderojnë si pjesë të tjerë vetëm në këndvështrimin e lirive për të shprehur lirshëm idetë dhe mendimet e tyre. Demokracia nuk është vetëm laborator idesh apo opinionesh të lira publike, por është edhe formë pushteti dhe mbi të gjitha cilësi qeverisje. Intelektualët duhet ta konsiderojnë të plotë angazhimin e tyre në funksion të përfaqësimit të shoqërisë dhe të demokracisë nëse:
– Marrin pjesë me intensivitet të lartë në elaborimin e ideve dhe të opinionit publik
– Duhet të jenë pjesë e pushtetit duke u angazhuar drejtpërdrejtë politikë
– Të synojnë qeverisjen me cilësi
Shqipëria ka nevojë për rrugë të reja të përbërjes dhe të ushtrimit të demokracisë të ndryshme nga ata që ka pasur deri më sot dhe kjo mund e duhet të ndodh edhe me një angazhim me serioz të intelektualëve në sferën e ideve, opinioneve publike dhe të përfshirjes së tyre në jetën aktive politike në vend qoftë edhe duke sfiduar me kurajë status quon aktuale e cila duket qartë që nuk ju përgjigjet aspiratave të shqiptarëve në një përpjekje të vazhdueshme mes demokracisë dhe hijes së Regjimit.
