Hera e parë që një opera lirike vihej në skenë në Shqipëri ishte 82 vjet më parë dhe bëhet fjalë për operën e Xhuzepe Verdit, “La Traviata”. Në korrik të vitit 1942, trupa Carro di Tespi Lirico mbërriti në Tiranë dhe dha disa shfaqje, mes tyre operën “La Traviata”, një fotografi të së cilës e sjell Arkivi i Shtetit.
Skena u vendos në krye të “Viale del Impero”, atje ku sot gjendet bulevardi “Dëshmorët e Kombit”, në lartësinë e sheshit “Nënë Tereza”. Duket qartë ndërtesa që sot i përket Rektoratit të Universitetit të Tiranës dhe Akademisë së Studimeve Albanologjike, e cila ende ishte në ndërtim e sipër. Në këtë fotografi bën përshtypje edhe peizazhi i atëhershëm i Tiranës: fotografia mbizotërohet nga mali i Dajtit, kurse djathtas-lart, në thellësi, shquhet mauzoleumi i Nënës Mbretëreshë, ndërtuar nga Mbreti Zog I.
Fotografia është pjesë e Fototekës së Arkivit Qendror Shtetëror. Më 1929 qeveria fashiste e Romës krijoi katër trupa teatrale shëtitëse që morën emërtimin “Carri di Tespi” (“Qerret e Tespit”). Një prej këtyre për operan dhe këngën lirike, e emërtuar “Carro di Tespi Lirico” dhe tre për pjesët teatrale. Synimi i këtyre trupave ishte që të përçonte teatrin dhe operën lirike deri tek fashat më të izoluara të shoqërisë. “La Traviata” është një opera e tri akteve nga Xhuzepe Verdit e vendosur në një libret italiane nga Francesco Maria Piave. Ajo është e bazuar në La Dame aux Camélias (1852), një dramë e përshtatur nga romani nga Alexandre Dumas, fils.
Opera në fillim u titullua Violeta, për shkak te personazhit kryesor që ishte Violeta. Ajo është kryer për herë të parë më 6 mars 1853 në shtëpinë e operës La Fenice në Venecia. Piave dhe Verdi donte për të ndjekur Dumas në dhënien opera një mjedis bashkëkohor, por autoritetet në La Fenice këmbënguli që ajo të jetë vendosur në të kaluarën, “c. 1700”. Kjo nuk ishte deri 1880 se kompozitori dhe dëshirat origjinale libretistsë janë kryer dhe prodhime “realiste” ishin inskenuar. “Traviata” e Verdit është një opera shumë e famshme në botë, e cila është bazuar në veprën “Zonja me kamelie” e Alexandër Dyma.
Bëhet fjalë për një histori të një kurtizaneje, e cila dashurohet me një fisnik, por i ati i djalit e pengon dashurinë e tyre. Regjisori tregon se e veçanta e veprës që vjen vetëm me aktin e tretë, qëndron në faktin se në të gjitha operat, Alfredo vjen dhe Violeta vdes në krahët e tij, ndërsa pohon se kur ka lexuar librin, ka vënë re se ajo vdes vetëm dhe ai shfaqjen e ka trajtuar si një ëndërr, qe shikon Violeta në gjumë. Vepra që erdhi për herë të parë në ‘Metropol’, “Traviata”, sipas regjisorit, që nga emri do të thotë e rrënjosur, ose e kalbur dhe bëhet fjalë për shoqërinë e kalbur që na rrethon dhe na kalb të gjithëve pak nga pak. “Tematika e veprës është e mbështetur te paragjykimet e kohës. Violeta në fund ikën drejt qiellit dhe nuk bie në tokë, pra këtu është edhe mesazhi, që shoqëria e kalbur që na rrethon mund të na marrë gjithçka por vetëm shpirtin jo, sepse ai do të fluturojë i lirë përgjithmonë, s’na e prekin dot”, – pohon regjisori i “Traviatës”.
Opera “La Traviata” bën pjesë tek e ashtuquajtura sipas historisë së muzikës triologji popullore, ku bëjnë pjesë tri operat “Il Trovatore”, “Rigoletto” dhe “La Traviata”, të cilat janë tri operat më të shfaqura në bote. Në qendër të veprës është kurtizania Violeta Valery, që për hir të dashurisë me fisnikun Alfredo Germont, braktis jetën prej kurtizaneje. Dashuria e tyre përçahet nga i ati i Alfredos, Giorgio Germont, i cili donte një të ardhme më të mirë për të birin. Violeta mbyt dashurinë e saj, duke sakrifikuar veten, gjë e cila e sëmur atë shpirtërisht dhe fizikisht. Dhe në këtë akt të tretë ajo është në fundin e jetës së saj. Në momentin kur Violeta mendon se ka marrë fund çdo gjë, Anina i jep lajmin e gëzueshëm për ardhjen e Alfredos.
Takimi i tyre është pika kulmore e shfaqjes. Alfredo ndihet në faj për gjendjen që i ka shkaktuar Violetes dhe i premton asaj një jetë më të mirë. Te dy “dehen” për një çast nga imazhi i një të ardhmeje të bukur larg Parisit. Por kthimi në realitet është i shpejtë, për shkak të shëndetit të saj të brishtë. Në çastet e fundit të jetës së saj hyn i ati i Alfredos, zemrën e të cilit e ka pushtuar pendimi. Violeta thërret Alfredon pranë vetes, i jep amanetin e fundit për femrën që do ta zëvendësojë dhe i premton se do të lutet nga Parajsa për ta.
HISTORIA
La traviata tregon historinë e dashurisë tragjike mes kurtizanes Violeta dhe romantikut Alfredo Germont. E luajtur kundër hipokrizisë së shoqërisë së modës së klasës së lartë, dashuria e Alfredos dhe Violetës kërcënon të turpërojë familjen e tij. Kur babai i saj drejtpërsëdrejti i bën thirrje Violetës që të heqë dorë nga një shans i saj për lumturi, Violeta nënshtrohet dhe akti i saj i vetëmohimit e bën atë të paguajë çmimin përfundimtar. Opera, e muzikuar nga Verdi dhe përshtatur nga Francesco Maria Piave nga romani “La Dame aux camélias” nga Alexandre Dumas, është e ndarë në tri akte dhe tregon për dashurinë në format e saj të shumta: lumturinë në takim, kënaqësinë në trup dhe mendje, lufta kundër konvencionit, dënimi shoqëror, dhimbja e ndarjes dhe në fund të fundit, vdekja. Pra, cila është historia e operës “La Traviata”, kjo tragjedi dashurie?
Violeta Valery, ylli dhe sopranoja e operës së Giuseppe Verdit, është një kurtizane shumë e famshme. Gjatë një feste në një sallon në një hotel parizian, Gaston, një nga admiruesit e Violetës, e prezanton atë me mikun e tij Alfredo Germont, yllin dhe tenorin tjetër, një djalë të ri nga një familje e mirë. Alfredo deklaron dashurinë e tij, por Violeta heziton. Alfredo dhe Violeta janë vendosur së bashku pranë Parisit, por kur Alfredo mëson se Violeta po shet mobilie dhe bizhuteri për shkak të shpenzimeve, ai kthehet në Paris për të zgjidhur problemet financiare. Në këtë pikë, babai i Alfredos, Giorgio Germont, baritoni i operës, e detyron Violetën të ndërpresë marrëdhënien e saj me Alfredon për të mbrojtur reputacionin e familjes së saj, sepse marrëdhënia e tyre nuk është e pranueshme nga shoqëria.
Violeta mërzitet, por pranon edhe pas një përballjeje pasionante me Alfredon (aria e famshme “Amami, Alfredo!”), ajo kthehet në Paris. Gjatë një feste në Paris në shtëpinë e shoqes së Violetës, Florës, Alfredo sheh Violetën të shoqëruar nga Baron Douphol dhe bëhet i verbuar nga xhelozia, duke hedhur paratë që fitoi kundër Baronit në këmbët e Violetës. Të gjithë të ftuarit, përfshirë Giorgio, dënojnë Alfredon, por Violeta e fal atë. Ai nuk e di që ajo po sillet kështu nga dashuria. E sëmurë rëndë, Violeta është shtrirë në shtrat. Ajo mëson se Xhorxhio i ka thënë të birit të gjithë të vërtetën, duke e lënë të kuptojë sakrificën që ka bërë. Alfredo kthehet në Paris për t’i kërkuar falje. Kur vjen Alfredo, Violeta ndjen shpresën e ringjalljes së dashurisë dhe do të donte ta përjetonte këtë dashuri, por i bie të fikët. E goditur nga tuberkulozi, Violeta vdes në krahët e Alfredos.
