NGA EDISON YPI
Ku rruga që të çon në Kukur kthen për Gribë, nja një kilometër më tutje në thellësi të luginës, një djalë dhe një kalë po ecin anës rrugës. Është 24. Ka lindur dhe jeton në Poroçan, juglindje të Gramshit, kufi me Mokrën dhe Gorën. Sy të kaltër. Asnjë gram dhjamë. Qefull nga koka te këmbët. Fjalëpak. Po ikën në Sojnik. Te gjyshi nga mami. Nipi nga Poroçani, gjyshit në Sojnik, po i sjell mish. Mishi në thes. Thesi mbi kalë. Vet’ më këmbë. Kali nuk është ZIS me majtë edhe mishin, edhe nipin. As nuk pranon nipi ta lodhë kalin. Nipi është nisur nga Poroçani në 3 të natës. Po vjen mesdita.
Nipi nga Poroçani, që s’duket i lodhur, por as i çlodhur, ka pra, të paktën 9 orë që po udhëton më këmbë, nën qiejt, nëpër katundet, malet, pllajat, luginat, përrenjtë, pyjet, më të bukur në botë. Të hash krejt mishrat e Mokrës, byreqet e Gorës, ëmbëlsirat e Sulovës, ta pish ujin e Devollit bashkë me liqenet e dy hidrocentraleve, t’i mbushësh mushkëritë me ajrin e freskët të pyjeve të Stravanjit dhe Bishnicës, të jesh zhdëpur mirë e mirë me tërë këto të ngrëna e të pira, nuk mjafton për mos me t’u marrë mentë nga mahnitja e të rrëzohesh përtokë nga dehja. E pabesueshme energjia, vullneti, këmbëngulja, e këtij nipi, këtij mbinjeriu, këtij maratonomaku malor, më i fortë se Kolombi, Magelani, Marko Polo, Amudseni dhe të tjerë udhëtarë të çartun të historisë së botës. Me një ndryshim! Ata, për aventurë, nam, biznes. Nipi nga Poroçani nga dashuria dhe respekti për vendin, katundin, gjyshin. Poroçani, siç e thotë vetë fjala, etimologjinë e së cilës ma kanë bërë të ditur, “vendi më i vështirë për të jetuar”. Sojniku, “vendi ku për së pari lind dielli”.
Poroçani dhe Sojniku, malet në mes, nuk e shohin njëri-tjetrin, aq larg janë. Udhëtari Gramsh-Maliq, sado i vëmendshëm të jetë dhe sado mirë ta njohë hartën, katundet, malet, shkëmbinjtë, pyjet përrenjtë, kurrë mendja nuk i vete dhe kurrë nuk e beson, se dikush mund të niset më këmbë nga Poroçani dhe arrin gjallë në Sojnik. Le të mos e besojë udhëtari. Nipi nga Poroçani është nisur, ja ku është me gjithë kalë dhe për nja dy orë në Sojnik arrin. Atë që mendja s’e rrok, imagjinata e kap, nipi e bën. Lodhe po deshe edhe vrite mendjen për ta gjetur arsyen, shkakun, sebepin, e kësaj ndërmarrje titanike. Nuk e gjen dot. Arsyeja është tepër e lartë. Gines, Nobel, janë pak: Poroçani nuk ka diell, është i ftohtë, por ka mish. Sojniku është i ngrohtë, diell ka, por nuk ka mish. Mes të ftohtës, të ngrohtës, diellit, mishit, që jeta të vazhdojë, duhet ekuilibër.
Sipas një strategjie divine që e zbatojnë me përpikmëri banorët e atyre anëve: Gjysh në Sojnik, ku bën ngrohtë, por mish nuk ka, e ka martuar, sjellë, çupën, mamin e nipit, në Poroçan ta ndriti malin e errët dhe ngrohë fshatin e ftohtë. Ka diell në Sojnik. Por s’ka Mish. S’ka as problem. Nipi nga Poroçani i sjell çdo muaj me kalë gjyshit mish në Sojnikun e ngrohtë me pak mish. Komplementarët Poroçan dhe Sojnik, secili ferr për diçka dhe parajsë për diçka tjetër, duhen afruar, duhen pajtuar. Që “Jet’ e trembur të mos vdesë”, faktor themelor: dashuria e nipit për diellin, gjyshin, Poroçanin, Sojnikun, po aq sa dhe urtësia e gjyshit për nipin, diellin, mishin.
Pa ato ndjesi, Poroçanin do e kishin mbuluar drurët dhe shkëmbinjtë që sjell Holta sa e bukur dhe e frikshme kur prishet moti, Sojnikun do e kishin përpirë ferrat si në filmat e horrorit, që mbushin boshllëkun e të ikurve që kanë braktisur shtëpitë. Shqipëria nuk është vendi i mbijetesës përmes internetit, Fejsbukut, Instagramit, pocaqive letrare, muzikore. Aq më pak i mbushjes së buzëve me mishin e bythëve. Shqipëria është, fondamentalisht, vendi i diellit, mishit, gjyshit, nipit. Ka pasur e do ketë shqiptarë që kanë vajtur në Romë e janë bërë Papë, kanë mbërritur në Stamboll e janë bërë Sulltanë, sepse Shqipëria lind pareshtur viganë të vrenjtur si nipi nga Poroçani, me rrush sa Tomorri dhe kokrra të mëdha dhe të rënda sa Mokra dhe Gora.
