Nga Edison Ypi
Pogradec. Gusht 1983. Gjatë viteve kur Eduardi, vëllai im, ndodhej në burg në Spaç, sa herë në ndërmarrjen e asfaltimit të rrugëve ku punoja si inxhinier urdhohej “shkurtim kuadri”, e para viktimë që e shndrronin nga inxhinier në punëtor, isha unë.
Tre ose katër herë që kjo “ulje” ndodhi, më çuan në Pogradec ku ishte një kantier. Nuk kundërshtoja. Së pari sepse, siç thotë i madhi Uran Kostreci, po të kundërshtoja do të thoshte që u lutesha, po tu lutesha do të thoshte se u përulesha, po tu përulesha do të thoshte se u njihja ligjshmërinë e pushtetit bashkë me të gjitha të zezat e tjera. Së dyti, sepse Pogradeci më mahniste. Së treti sepse mes burgut të vogël Spaç dhe burgut të madh Shqipëri nuk shihja ndonjë ndryshim kushedi se çë.
Gjatë atij gushti vajta disa herë pasditeve tek Lasgushi. Shtëpia ndoshej në kërthizën e Pogradecit të vjetër. Atje ku zhvillohet rrëfimi dramatik më i bukur shkruar në Shqip, “Lumi i Madh” nga Mitrush Kuteli. Kopështi i vogël i asaj shtëpi ishte një lloj ferre e padeshifrueshme. Kati i parë nuk merrej vesh se çfarë ishte e çfarë kishte. Ngjitja në katin e dytë ku veronte “I fundit Rilindas i gjallë” nëpër shkallët që luhateshin frikshëm, ishte një ritual i detyrueshëm si në filmat e horrorit, vetëm merimangat mungonin. Këto, bashkë me nja dy kthina dhe dhoma lart, ishin aq marramendëse, aq magjike, aq sugjestive, sa me siguri as Alfred Hitchcock nuk do kuturiste t’i përshkruante. Shtëpia nga jashtë dukej si e vizatuar nga mjeshtrat më të talentuar në kompjuterat më të sofistikuar të Walt Disney-t në atë mënyrë që të mos linte asnjë dyshim se ajo shtëpi ndodhej aty e paprekur që nga Mesjeta. Para asaj shtëpie ëndërrash, para asaj kështjelle përrallash me princesha të bardha dhe princër të kaltër, mund të rrije i ngurosur me vite, madje gjithë jetën, pa tu ngopur syri, pa tu nginjur shpirti. Kurrkund nuk mund të gjindet sot një ngrehinë aq marramendëse që nuk kuptohej nëse ishte prej tullash, prej guri, prej druri, prej drite, apo prej mjegulle. Më vonë, Maria, çupa e Lasgushit me të cilën punonim në të njëjtën ndërmarrje, më tha se krejt i mpirë para asaj pamjeje Kadare kishte thënë; Duket si kullat e vjetra të Frankfurtit.
Të gjitha herët që vajta atë behar në atë shtëpi gjeta çupat e Lasgushit, Marien dhe Ninën, të kudondodhurën Meri Lalaj, si dhe, natyrisht, Sovranin, Hyun, Lasgushin.
Lasgushi rrinte gjithë kohën gjysëm shtrirë me kurrizin mbështetur mbi dy jastëkë. Këmbë mbi këmbë. Sytë drejt infinitit.
Në një nga ato pasdite, erdhi Kadare. Hyri bashkë me një person tjetër për të cilin atypëraty veshmëvesh qarkulloi pëshpërima; Është i sapoemëruari me zbritje nënkryetar i Degës së Punëve të Brendëshme. Qesha një cop herë me vete me pëshpërimën; Hej o Zot i Madh ça më ka gjet. Edhe unë edhe ky “me ulje” në Pogradec ?!
Ishte e para dhe e fundit herë që Kadarenë e kam parë totalisht të tjetërsuar. Ishte i tëri brenda një lloj ndezjeje, një lloj ekstaze, respekti dhe adhurimi të papërmbajtur për Zotin e Zotave, Zeusin, Hyun kryelartë këmbë mbi këmbë me qenin Cuci pranë. Edhe tjetri, “nënkryetari i ardhur me ulje” çështë e vërteta, me një adhurim të dukshëm, i tregoi Lasgushit përmbledhjen e Poezive që kishte marrë në Prishtinë dhe të vetmet fjalë që shqiptoi ishin; J’u duan shumë në Kosovë Zoti Lasgush.
Nuk u përmend asnjë soc-autor. U fol me respekt të thellë për Fishtën, Nolin, Migjenin. Kadare përmendi Ernest Koliqin në kontekst absolutisht pozitiv shoqëruar me shqetësimin që “po duan ta përdhosin”. Lasgushi lëvizi nga vendi. Tha me zemërim dhe kërcënim; Kush guxon ta ndoti Koliqin ?!
Në një moment tjetër, Kadare e solli fjalën tek Garsia Markes. Tha, mes tjerash, se Markes, kohët e fundit kishte bërë të ditur një pretendim madhështor të padëgjuar kurrë më parë nga asnjë autor. Ishte ankuar për pamjaftueshmërinë e gjuhës së vet. Maria, Nina, Meri, unë, dëgjonim të nemitur.
Pas një pauze, siç e ka zakon Kadare që nuk ndërpret askënd por pret rradhën të flasi, ju drejtua Lasgushit; Zoti Lasgush, thuaji këtij shokut (nënkryetarit të sapoemëruar) ndonjë hall që ke se mund të ndihmojë.
Kjo ndodhi kur nuk kishim asnjë shpresë se mund të ekzistonte ndonjë arësye që mund ta bënte Lasgushin të hiqte këmbën mbi këmbë, t’i largonte sytë nga infiniti, të drejtonte shpinën, aq më pak të hapte gojën e të fliste për të shprehur ndonjë hall. Por edhe nëse çudia do ndodhte dhe Lasgushi do fliste, dhe hallin do ta shprehte, çfarë na mori mendja se mund të thoshte ishte ndonjë problem që ndoshta lidhej me sistemimin e shtëpisë, ndonjë transferim në Tiranë të Ninës që në atë kohë ishte mësuese në Starovë, apo diçka tjetër të kësaj natyre. Jo-jo. Lasgushi foli për të folur, por për asnjë hall të tillë. Pa lëvizur aspak nga vendi, pa e drejtuar fare kurrizin, pa e kthyer asnjë milimetër kokën, Zeusi tha;
Thuaji atij shokut tu thotë policëve të mos ma vrasin qenin.
Një rrënqethje elektrizuese që bëri të kërcasin dhogat e dyshemesë përshkoi shtyllat kurrizore të të pranishmëve.
