Nga Alan Posener
-Shqipëria, vendi me dendësinë më të lartë të Mercedes-it-!
Në vitin 1975, autori udhëtoi për në Tiranë dhe Detin Adriatik si një i ri, me bindje dhe ideale maoiste. 37 vjet më vonë ai erdhi si një turist, dhe u mahnit se sa shpejt diktatura staliniste, u transformua në një bum kapitalist! Kur zbarkojmë në Tiranë, me një fluturim direkt nga aeroporti Berlin-Schönefeld, vërehej se jo të gjithë të ftuarit janë njësoj. Kinezët lejohen të largohen së pari nga avioni. Pastaj ne, delegacioni i miqësisë nga Republika Federale Gjermane. Dhe në fund, inxhinierët gjermano-lindorë.
Mirësevini në Shqipëri
Ndërtesa e aeroportit është pothuajse më e madhe se një shtëpi, me dy familje, sipër hyrjes ka një poster që tregon Enver Hoxhën dhe Josif Stalinin, duke shtrënguar duart. Para se të lejohemi që të mbledhim bagazhin, ne kontrollohemi tërësisht. Më duhet të shkoj në parukeri. Dhe kjo përkundër faktit se i kisha shkurtuar flokët, për të përputhur gjatësinë e tyre para udhëtimit. Berberi i aeroportit, merr me gëzim makinën-gërshërë elektrike.
Aeroporti mban emrin e Nënë Terezës
37 vjet më vonë, përfundoj sërish në Tiranë. Fluturim direkt nga Mynihu, dhe në bord ka biznesmenë shqiptarë, pushues gjermanë dhe një klerik me mjekër, i urdhrit Bektashi. Aeroporti mban emrin e Nënë Terezës, gruas më të famshme të popullit shqiptar. Unë u bashkova me një grup udhëtimi studimor. Le të shohim se çfarë ka ndryshuar ndërkohë.
Dendësia më e lartë e “Mercedesit” në botë…!
Në shikim të parë, pothuajse gjithçka ka ndryshuar. Në atë kohë nuk kishte makina private. Sot Shqipëria ka densitetin më të lartë të “Benz-Mercedesit” në botë. Në atë kohë, Shqipëria ishte një shtet komunist njëpartiak në të cilin, të gjitha fetë ishin të ndaluara, përveç kultit të liderit të partisë, Enver Hoxhës. Sot është një vend i bumit kapitalist, ku ndërtesat e reja shumëkatëshe, ngrihen mbi kullat e kishave dhe minareve.
Në atë kohë, të rinjtë mbanin uniforma me shall të kuq pionieri, sot shëtisin në rrugën “George W. Bush” të Tiranës me xhinse dhe minifunde. Në atë kohë na treguan me krenari Kombinatin “Çeliku i Partisë” të Elbasanit, Kombinatin e çorapeve dhe fanellave “Mao Ce Tung” në Berat, një kooperativë bujqësore, Muzeun e Ateizmit në Shkodër, një xhami (apo ishte Katedrale?) e kthyer në një… gjimnaz, që ishte transformuar.
Degustimi i verës në vend të punës
Ne ishim të habitur dhe prisnim me padurim një subotnik, një punë vullnetare, të papaguar, së bashku me pionierë të rinj, që ndërtonin hekurudhën, ose tarraconin malet për ullinj dhe pemë frutore. Sot, Kombinati i Çelikut është mbyllur dhe një kompani turke, përdor një pjesë të vogël të kantierit dhe fuqinë punëtore, për të shkrirë skrapin e hekurishteve. Në një pjesë të Kombinatit Tekstile për prodhimin e çorapeve, gjithashtu të pashfrytëzuara, vizitojmë një “kantinë” dhe bëjmë një degustim vere.
Grupit tonë gjatë turit, i shfaqen kishat dhe xhamitë e restauruara me dashuri, muzeu i piktorit të ikonave, Onufri dhe bukuritë piktoreske. Tarracat janë tejmbushur, pemët frutore janë zhdukur dhe bashkë me to, një pjesë e madhe e popullsisë rurale: në qytete, veçanërisht në Tiranë, në Itali, në Greqi, Gjermani, apo SHBA-ës.
Në atë kohë, në asnjë vend pa një vëzhgues!
Në atë kohë, unë isha një maoist i devotshëm dhe më pëlqente prezantimin që na u ofrua; fermerë të lumtur, klasë punëtorë të ndërgjegjshëm, të rinj që prisnin të ardhmen, pavarësisht nga disa shqetësime: Një herë pamë një dritare të mbyllur, nga të cilët fëmijë gjysmë të uritur dhe të shqetësuar mendërisht, po shtrinin krahët.
Dhe kur bënim ndalesa të paplanifikuara, ishim të rrethuar, jo nga kampionë të klasës komunizmit të ndërgjegjshëm, por nga njerëz të varfër dhe fëmijët e tyre, të cilët na shikonin, si krijesa nga një planet tjetër…!
Atëherë e kuptuam, pse kujdestarët tanë, na kërkuan të mos shkonim askund vetëm. Për fat të mirë, sot mund të shkoni kudo. Por pjesëmarrësit, kryesisht më të moshuar e grupit tonë të turneut, ishin të shqetësuar. Kemi dëgjuar shumë për krimin në Shqipëri. Por ne jemi të qetësuar. E drejta e mikpritjes është e shenjtë për shqiptarët dhe asgjë nuk i ndodh askujt këtu.
Një vend i ri
Në fakt, natën e fundit në Tiranë, shkoj nga bari në bar, duke parë finalen e Champions League, mes Bayern Munich dhe Chelsea, askund nuk ndihem rehat, askund nuk më duket se bie në sy, derisa të më duhet të kërkoj udhëzime në anglisht. Kushdo nën 30 vjeç, mund të përgjigjet në anglisht. Dhe shumica e tyre, janë nën 30 vjeç. Shqipëria është një vend i ri.
Bum ndërtimi në bregdet
Sot, si atëherë, ndalesa jonë e parë është Durrësi, “vaska” e Tiranës në Detin Adriatik. Plazhi me shtrirjen, në të cilin kishte gjysmë duzinë hotele dhe shtëpi pushimi, është shndërruar në një shkretëtirë betoni, me krevate marinari. Situata është e ngjashme edhe më në jug, në Vlorë dhe në Sarandë, ku nis Deti Jon, përballë ishullit të Korfuzit. Në një bum të paprecedentë ndërtimi, disa prej të cilave ishin të paligjshme, shqiptarët kanë rrënuar qytetet më të bukura, në bregdetin e tyre.
Vështirë se mund të supozohet se ata që lahen në Evropën Perëndimore ose Qendrore, do të ndihen si në shtëpinë e tyre këtu, dhe ata që pëlqejnë një gjë të tillë, do ta kenë më të lehtë, të shkojnë në skarën teutonike të Italisë. Por as shqiptarët, nuk spekulojnë për këtë.
Në verë thuhet, hotelet nga Durrësi në Sarandë, janë plot me shqiptarë të Kosovës. Ndoshta u pëlqen shumëngjyrshmëria, dëgjimi me zë të lartë, shtëpi të ngushta dhe të lira, ndoshta thjesht duan të hanë shumë, të pinë shumë, të bëjnë banja dielli shumë, si dikur gjermanët, në Lido di Jesolo, në Costa Brava, ose në Maltë.
Ka edhe gjire të fshehta
Larg qyteteve, bregdeti i Shqipërisë, është jashtëzakonisht i bukur. Shpatet e pjerrëta mbi detin blu. Gjire të fshehta, të shkreta. Për fat të mirë, rrugët janë të këqija, gjë që ka ngadalësuar aktivitetin e ndërtimit. Himara për shembull, ka ruajtur hijeshinë e një qyteti të vogël. Flamuri grek, valëvitet para një restoranti plazhi, brenda një bande me bouzouki, klarinetë dhe dajre, që luan muzikë greke, të ftuarit kërcejnë në një rreth, hanë “Suvlaque” dhe pinë uzo.
Ata janë anëtarë të pakicës greke, të cilët si anëtarët e komuniteteve të ndryshme fetare, sunitë, shiitë bektashi, ortodoksë, katolikë, – kanë qenë në gjendje të festojnë identitetin e tyre, që nga rënia e komunizmit, edhe nëse formimi i partive politike në një bazë etnike ose përkatësie fetare është e ndaluar. Ndoshta një rregull i mençur.
Në kërkim të identitetit kombëtar
Shqipëria, si kudo në Ballkan, identiteti kombëtar në Shqipëri, është një ndërtim romantik. Kaq shumë pushtues kaluan këtu: romakë, normanë, serbë, bullgarë, bizantinë, venecianë, osmanë, italianë, gjermanë, për të përmendur vetëm më të rëndësishmit, dhe të gjithë ata lanë gjurmët e tyre gjenetike, gjuhësore, kulturore dhe arkitekturore: Amfiteatro romake, kisha bizantine, fortesa veneciane, xhami osmane, ura italiane dhe ndërtesa qeveritare.
Në ish-qytetin port të Butrintit, i cili dyshohet se u themelua nga refugjatë nga Troja, mund të admironi dëshmitë arkeologjike të epokave të ndryshme, krah për krah dhe mbi njëra-tjetrën. Larg qendrave tregtare dhe administrative, në rajonet malore të vështira për t’u aksesuar, jeta nuk përcaktohej as nga feja, as politika, por nga besnikëria dhe ligjet e strukturave klanore – përfshirë edhe gjakmarrjen. Karl May, i cili padyshim që nuk e ka vizituar kurrë këtë vend, e përshkruan atë në librin e tij të udhëtimit aventureske: “Përmes tokës së skipetarëve”.
Miti kombëtar
Vetëm në shekullin e 19-të, akademikët që luftuan për pavarësi nga Perandoria Osmane, shpikën mitin kombëtar të Shqipërisë: si pasardhës të ilirëve, ata u përpoqën të ruanin pavarësinë dhe individualitetin e tyre kombëtar kundër të gjithë pushtuesve. Heroi i madh i kësaj historie, është Gjergji Kastrioti, i quajtur Skënderbeu, i cili bashkoi fiset shqiptare në shekullin e 15-të, për t’u mbrojtur kundër turqve (dhe sipas të cilit u emërua një divizion Waffen-SS, i rekrutuar nga – gjoja arianë – shqiptarë).
Muzeu jokritik, i Skënderbeut
Në Krujë, vizitojmë kalanë e saj malore, e cila u shndërrua në një vend pelegrinazhi, në kohën e Enver Hoxhës. Muzeu i Skënderbeut, u projektua nga vajza e Hoxhës dhe me skulpturat e tij monumentale muskulore dhe me përjashtimin e plotë të çdo pikëpamjeje kritike të heroit, duket se i ka mbijetuar ndryshimit të sistemit e padëmtuar.
Muzeu i Pavarësisë
Natyrisht, pyetje të tilla nuk bëhen as në Krujë, as në Muzeun Kombëtar, në Sheshin “Skënderbej” në Tiranë, i cili feston mitin kombëtar, ashtu si në kohën e Hoxhës, përveç se pavioni i fundit, që festonte arritjet komuniste deri në vitin 1991, tani pasqyron terrorin komunist, sikur t’i kishte ardhur njerëzve në mënyrë të papritur. dhe në Muzeun e Pavarësisë në Vlorë, ku u themelua shteti modern i Shqipërisë, pikërisht njëqind vjet më parë.
U hoqën statujat e diktatorit
Vazhdimësitë në përkujtim, janë ndonjëherë mjaft absurde. Gjirokastra e bukur, në prapaskenë statuja më e madhe se jeta e Enver Hoxhës, u hoq, por shtëpia e lindjes së tij, e cila dikur ishte një vend pelegrinazhi, u rishpall thjesht një “muze etnologjik”. Grupet e turneut ende hyjnë në dhomën e lindjes së diktatorit, gjysmë të frikësuar e gjysmë të turpëruar.
Po të shikosh në papafingo, apo në bodrum, ende mund të gjesh ekspozitat e vjetra, fotografitë e zbehura të partizanëve komunistë dhe pirgjet e mbledhura të veprave të Hoxhës, të cilat dalëngadalë po bëhen moderne.
400 vjet, në sundimin osman
400 vitet e sundimit Osman, ende hidhen poshtë me disa fjali si; një “kohë e errët”, edhe pse vendi ndoshta përjetoi periudhën më të gjatë të paqes, në historinë e tij në atë kohë dhe megjithëse bashkëjetesa e relaksuar e sotme, midis myslimanëve dhe të krishterëve, është një trashëgimi të asaj perandorie tolerante të përgjithshme. Në atë kohë, burrat si kryefamiljarë, shpesh konvertoheshin në Islam, në mënyrë që të mos paguanin “taksën e mbrojtjes”, të vendosur për të krishterët dhe hebrenjtë, ndërsa gratë, mbetën të krishtera.
Martesat e përziera, nuk ishin dhe nuk janë asgjë e pazakontë sot. Në Kreuzberg, sheh më shumë shami sesa në rrugët dhe tregjet piktoreske të Korçës apo Beratit, për të mos përmendur Tiranën e sofistikuar dhe “kur dy të rinj takohen, sigurisht që nuk flasin fillimisht, se çfarë feje i përkasin”, thotë një studente.
Shansi i Shqipërisë
Xhentila dhe kolegu i saj, Dardan, një shqiptar nga Mali i Zi, i shohin qartë në Bashkimin Evropian. Ndoshta do të funksionojë, pavarësisht krizës së euros dhe lodhjes së Gjermanisë me zgjerimin. Sepse Shqipëria, jo vetëm që sjell si “pajë”, për Bashkimin Evropian, një peizazh të mrekullueshëm, i cili ende është kryesisht i pazbuluar nga turistët; por edhe një popullsi të re, me shtëpitë dhe makinat e reja, si dhe universitetet e reja private, dhe e etur për të mësuar.
Shqipëria, do të ketë shumë për të mësuar nga Evropa, nga lufta kundër korrupsionit, deri te trajtimi i mbeturinave dhe sfidimi i legjendave dhe paragjykimeve të veta. Por Evropa, mund të mësojë gjithashtu nga Shqipëria: një shoqëri kryesisht myslimane, në të cilën toleranca ndaj feve të tjera dhe ateizmit, është parësore. Shqipëria nuk është një vend për njerëzit që thjesht; duan të shohin paragjykimet e tyre, të konfirmuara jashtë vendit. Ishte mirë që u riktheva./ Memorie.al
