Nga Bujar LESKAJ
Pabarazia e tejskajshme, varfëria dhe “furnizimi” i përditshëm me të varfër të rinj janë “produktet” me të cilat duhet të “mburret” qeverisja e Rames, dhe jo me rritjen ekonomike groteske prej 17.5% për tremujorin e dytë prill-qershor 2021, në krahasim me tremujorin humnerë prill-qershor 2020, kur u bllokuam në shtëpi dhe ekonomia ra me 11.2 përqind.
Të gjitha ekonomitë e botës janë rritur në tremujorin e dytë 2021 me ritme të pakrahasueshme më parë, përballë tremujorit të dytë të vitit 2020. Por askush nga qeveritë e Evropës dhe përtej, nuk ka patur kurajon dhe paturpësinë të mburret me një përmirësim ekonomik për inerci, pas rënies në greminë! Këtë krekosje mburraveci të sëmurë mund ta bëjë vetëm sekti Rama, duke shitur për suksese inercinë pozitive të ekonomisë, pas rënies në pikiatë nga Koronavirusi.
Pabarazia dhe varfëria u rritën në pandemi
Indeksi që nxjerr zbuluar çdo qeveri që kërkon të mburret pa baza për rritjen ekonomike, është Indeksi Gini (ose Koeficienti Gini). Ky indeks mat shpërndarjen e të ardhurave sipas shtresave te popullsise, apo shpërndarjen e pasurisë në popullsinë e një vendi. Koeficienti shkon nga 0 (ose 0%) në 1 (ose 100%), ku me vlerën 0 kuptohet barazia perfekte dhe me vlerën 1 kuptohet pabarazia në nivelet më të larta.
Sipas të dhënave të Organizatës së Kombeve të Bashkuara (http://data.un.org/Data.aspx?d=WDI… ), në vitin 2012, indeksi Gini kishte vlerën 29% për Shqipërinë. Në vitin 2014, ai kërceu në 34.6% dhe qëndroi në nivele të larta mbi 33 përqind gjatë gjithë periudhës 2013-2019. Nuk kanë dalë ende matjet zyrtare për vitin 2020, por sipas Eurostat, Shqipëria është një nga ekonomitë me pabarazinë më të madhe të të ardhurave në Europë.
Një ndër elementët themelorë të pakësimit të varfërisë e përbën politika e rritjes së pagave në shtet, prej nga nxitet edhe sektori privat të rrisë pagat e tij, nga konkurrenca në treg. Por me (keq)qeverisjen Rama, nuk mjaftuan gjashtë vite (2013-2019) të mos-rritjes së pagave në sektorin publik, ndërkohë që në periudhën 2005-2012 pagat ishin rritur mesatarisht me 10 përqind çdo vit. Jo! Papërgjegjshmëria dhe inderenca ekstreme e sektit qeverisës solli që në periudhën më të vështirë për shoqërinë dhe ekonominë shqiptare, atë gjatë pandemisë nga marsi 2020, Shqipëria të ofronte për qytetarët e saj dhe ekonominë mbështetjen më të dobët fiskale në buxhetin e vitit 2020, në raport me Prodhimin e Brendshëm Bruto-PBB (Fondi Monetar Ndërkombëtar, studimi “Përgjigjet e politikave ndaj Covid-19”, https://www.imf.org/…/imf…/Policy-Responses-to-COVID-19). Qeveritë në Europë, jo vetëm ato më të zhvilluarat, aplikuan mbështetje të pashembullta fiskale, të cilat vepruan si stabilizues të mëdhenj për shoqërinë dhe ekonominë e vendeve të tyre.
Në vendet e zhvilluara të Europës, masat fiskale ishin mesatarisht sa 6.2 përqind e PBB-ve përkatëse, ndërsa në vendet në zhvillim këto masa ishin më të zbehta, duke zënë mesatarisht 3.1% të PBB-ve. Në Shqipëri ato ishin edhe më të ulta, duke zënë vetëm 2.4% të PBB-së(Prodhimit të Brendshëm Bruto të Vendit). Nga tabelat e FMN-së rezulton se në Shqipëri mbështetja fiskale(shpenzime shtesë dhe shtyrje të pagesave të taksave) ka qenë më e ulta në Evropë.
Paketat e sektit Rama për ndihmën ndaj biznesit ishin gati inekzistente dhe dy programet e kredive me garanci sovrane dështuan, duke përdorur mesatarisht më pak se gjysmën e fondeve të alokuara prej 250 milionë dollarësh. Pjesën më të madhe të kredive të buta të programeve e morën kompani të konsoliduara, të preferuara nga qeveria, me pak ose aspak mangësi thelbësore gjatë pandemisë.
Të varfërit e rinj
Shqiptarët janë ndër popujt më të rrezikuar për të rënë në varfëri në Europë. Treguesi i rrezikut të rënies në varfëri në Shqipëri ngelet në vendin e tretë më të lartë në Europë, me 23.4%. Për Bashkimin Europian ky tregues është 16.9%. Po të bëjmë një krahasim statistikor, rezulton se risku i varfërisë për shqiptarët është 38% më i lartë, krahasuar me mesataren e Bashkimit Europian. Sipas përllogaritjeve të Bankës Botërore (https://www.worldbank.org/…/western-balkans-regular… ), në 6 vendet e Ballkanit Perëndimor pandemia gjeneroi 336 mijë të varfër, ku një e treta, rreth 112 mijë, ishin në Shqipëri. Në të kundërt, në tre vende së bashku të rajonit, Serbi, Bosnjë dhe Malin i Zi u gjeneruan vetëm 42 mijë të varfër të rinj.
Edhe pse Bosnja ka një popullsi më të madhe se Shqipëria dhe gjatë pandemisë shënoi rënie ekonomike më të madhe se vendi ynë, gjeneroi shumë më pak të varfër të rinj se sa Shqipëria. Në mungesë të masave qeveritare në përgjigje ndaj krizës nga Covid-19, shumica e njerëzve që ranë në varfëri në Shqipëri për shkak të pandemise, nuk përfituan mbrojtje sociale. Humbësit më të mëdhenj rezultuan të punësuarit informalë që humbën vendin e punës.
Të varfërit eksistues dhe ata të rinj janë shtresat më të goditura nga indiferenca vrastare e sektit Rama dhe lejimi i rritjes galopante të çmimeve të mallrave të shportës gjatë muajve të fundit, ku çmimi i bukës në treg u rrit me 14%, ndërsa ai i qumështit dhe nënprodukteve të tij me 8-10%.
Humbja e tejzgjatur e të ardhurave, sidomos për familjet e varfra që nuk kanë kursime, sigurime dhe mekanizma përballimi, ka dëmtuar aftësinë e tyre për të investuar në arsimin, ushqyerjen dhe shëndetin e fëmijëve, duke shkaktuar pasoja të rënda në planin afatgjatë.
Pabarazia dhe varfëria, dy motorrët e dëshpërimit dhe zhgënjimit të qytetarit shqiptar
Ndjenja dhe ndërgjegjësimi për pabarazinë ekstreme në shpërndarjen e të ardhurave dhe në rishpërndarjen e organizuar nga qeveria, ka gjeneruar braktisjen e lartë të vendit dhe ka ushqyer zhgënjimin e thellë dhe mungesën e perspektivës të së ardhmes në Shqipëri. Kjo është e spikatur sidomos tek të rinjtë, ku sipas edhe anketave të fundit nga institucionet ndërkombëtare, një në nëndë të rinj dëshiron të largohet nga vendi.
Pandemia dhe indiferenca qeveritare kanë goditur jo vetëm të papunët, por edhe atë pjesë të punësuar të popullsisë, që i ka të ardhurat në kufirin e varfërisë. Sipas Bankës Botërore (https://thedocs.worldbank.org/…/RERnoteWeBapovertyimpac…), në fund të vitit 2020, gati 38% e punonjësve paguheshin me pagë minimale, poshtë kufirit të varfërisë relative me 5.5 USD në ditë. Sipas të dhënave të INSTAT, që u referohen listë-pagesave në tatime, në tremujorin e fundit të vitit 2020, nga totali i të punësuarve që paguajnë sigurime, 25.6% e tyre kishin paga mujore deri në pagën minimale 26 mijë lekë, ndërsa 12% e të punësuarve merrnin pagë minimale në nivelin 30 mijë lekë.
Edhe pse në mënyrë të drejtpërdrejtë, pandemia dhe mos-ndërhyrja e duhur qeveritare goditën fillimisht të punësuarit në sektorët më të vulnerabël nga kriza (biznesi i vogël, të vetëpunësuarit, sektori i turizmit, fasoneria, etj.), me shtrenjtimin e çmimeve të mallrave bazë të ushqimit, vështirësitë dhe varfëria tek të punësuarit janë shtrirë edhe në sektorë të tjerë, formalë dhe informalë të ekonomisë. Qytetarët e varfër dhe të vulnerabël po përballen me kosto të larta ekonomike dhe sociale, përpos atyre të kurimit të pandemisë. Një pjesë e konsiderueshme e popullatës jo-të varfër rrezikon të bjerë në varfëri. Shpërthimi i epidemisë së COVID-19 goditi fort banorët e periferive të zonave urbane, veçanërisht ata me punë të pasigurta (informale) dhe që nuk do të mund të përfitojnë nga masat për mbrojtjen e punësimit formal.
Sasia e kufizuar e kursimeve, mbulimi i dobët me sigurime shoqërore dhe përdorimi relativisht i ulët i shërbimeve publike kanë çuar në rëndim të efekteve negative afatgjata të krizës. Shtimi i dukshëm i varfërisë nga pandemia(sipas të dhënave të Bankës Botërore, nga niveli 37% në vitin 2019 në nivelin 41.5% në vjeshtë të vitit 2020) ka bërë që të shndërrohemi në vendin me përqindjen më të lartë të të varfërve në rajon dhe të dytët në Evropë, pas Moldavisë.
Duhet ta pranojmë me dhimbje se kemi varfëri masive dhe, me përshkallëzimin e rritjes së çmimeve, rrezikojmë që individët me të ardhura më pak se 5.5 dollarë në ditë të përbëjnë brenda një kohe të shkurtër gjysmën e popullsisë.
Ja përse pabarazia dhe varfëria janë “kryeveprat” e sektit qeverisës, ndërsa ata të paktë më të pasurit, të preferuarit dhe të përkëdhelurit e Ramës, do të vijojnë të përqëndrojnë në duart e tyre pasuri dhe të ardhura që nuk rishpërndahen në shoqëri, ngaqë kjo qeveri me taksën progresive takson rëndë punën, dhe jo kapitalin.
