“Të vdesësh s’është gjë, të mos rrosh është e tmerrshme”
V. Hygo

FANTAZMA

Fundi i vjeshtës së dytë, 1944. Fantazma komuniste ndehu pelerinën e kuqe mbi Shqipëri.
Tingulli i kambanës së kishës që na kish thënë se vdekja nuk ishte aspak fundi i jetës, tani do ta humbiste çdo ditë këtë ngushëllim të ëmbël. Njerëzve do t’u vritej besimi tek Zoti që të adhuronin një diktator.

Si të qe një mallkim i madh, komunizmi zbriti edhe në Shqipëri në formën e një paradoksi të madh që në emër të gëzimit mbolli vuajtje, në emër të dritës errësirë, në emër të një bashkimi të ri pabesi dhe vëllavrasje. Forca e tij shkatërruese u vadit me gjak të pafajshëm, klithma rënkuese e mashtrime të pashembullta.
Mbas brohoritjeve shurdhuese për fitoren, që ditët e para u ndje heshtja kërcënuese dhe netët u mbushën me frikë.
Filloi raprezalja.

Komunistët nuk u ngutën. Ndonëse të uritur, e pritën gjahun me durim dhe mësymjen e parë e bënë të befasishme.

Porta e shtëpisë trokiti një pasdite, e një person i parëndësishëm lajmëroi si me indiferencë se tim atë e kërkonin në një zyrë.
Mund të mendohej se si gjykatës që ish, ta thërrisnin për t’u ndihmuar në punë administrate, por ai shkoi e s’u kthye më, bile as kufomë.

Përballë një opinioni ende të pakorruptuar, që e mbronte tim atë si eksponent të Ballit Kombëtar, që s’i kish lyer duart me gjak, komunistëve u leverdiste ta vdisnin në birrucat e burgut të Burrelit.

E dënuan me burgim të përjetshëm, sepse dëshmitë e atyre që u kish shpëtuar jetën, provonin, sipas trupit gjykues, rrezikshmërinë e tij të lartë shoqërore, mbasi po të kish dashur, mund edhe t’i kish lënë t’i pushkatonin shokët e tij.

Ne ishim pesë fëmijë. Nëna jonë, një grua e thjeshtë me ndjenja të mira, po bëhej çdo ditë e më e heshtur. Ne çuditeshim tek e shihnim të rrinte pa ngrënë pa ndonjë shkak. Ishte koha kur buka qe bërë me triskë dhe s’gjendej fare në treg të lirë. Ajo e fshihte arsyen e grevës së saj, që të arrinte të mos na shihte ne të uritur. Ndërkohë vraponte me trasta në duar te porta e burgut ku, veç të shoqit, dergjej i dënuar me vdekje vëllai i saj i vetëm. Dhe duke qarë pa zë, gdhinte net të tëra pa gjumë.

I vëllai zemërartë kish qenë komandant i forcave të Ballit dhe komunistët, për ta poshtëruar dhe për të përligjur dënimin kapital, hodhën mbi të akuza të paqena, të përbindshme. Por ujqërit, që tani kishin nisur të mos flinin të qetë e të krijonin për vete rreziqe imagjinare, pushkatuan një ditë edhe të birin e tij engjëll, 18-vjeçar.

Kur ne fëmijët u kthyem një ditë nga shkolla, gjetëm në shtëpi një polic, që porsa kish lidhur me pranga nënën tonë. Ai na porositi me kërcënim të mos ia zgjidhnim duart dhe na mësoi si ta ushqenim, ashtu të lidhur, e si ta shpinim në banjë. Po ta zgjidhnim, do ta pësonte prej tyre më keq. E tronditur thellë, ajo kish guxuar t’u thosh komunistëve se e kishin filluar keq, ndërkaq natën fliste si në kllapi. Nuk vonoi dhe një ditë na e rrëmbyen nënën nga shtëpia dhe na urdhëruan t’i shpinim një dyshek në polici, ku mësuam se e kishin mbyllur në një nevojtore. Aty ajo kish tentuar të varte veten me një litar të thurur nga leshi i dyshekut, por, e diktuar, qe rrahur, derisa u mbyll prej tyre në psikiatri, ku edhe vdiq pas shumë vitesh me vetëdije të humbur.

Kështu ne mbetëm jetimë nga të dy prindërit dhe i shtynim ditët duke shitur sendet e shtëpisë. Për ne tani filloi të kujdesej një xhaxhesha jonë, e cila vetë kish pesë jetimë, mbasi të shoqin ia kishin arrestuar.

Ne, fëmijët, e shihnim shpesh xhaxhanë të lidhur me hekura duke vrapuar nëpër rrugën burg-hetuesi, i ndjekur nga dy policë që e goditnin vazhdimisht nga pas, te duart e lidhura. Dhe, kur ai mbërrinte te shkallët e hetuesisë dhe aty kish raste që rrëzohej, ne shihnim se si policët që e ngrinin, e hiqnin zvarrë, ndërsa një grup tjetër që ndodhej zakonisht në krye të shkallëve, gajasej së qeshuri.

Një natë të ftohtë dimri u dëgjua një breshëri e mbytur të shtënash pushke, që na ngriu zemrat, dhe të nesërmen mësuam se xhaxhai qe pushkatuar; qe vrarë mizorisht burri më i urtë i fisit, më i përmbajturi, më i qeti, më i dhembshuri dhe më i druajturi. Ne rriteshim duke u bindur se revolucioni kërkonte viktima dhe se ne ishim kurbanët e caktuar për të.
Goditjen kundër nesh komunistët e ngritën në sistem, e motivuan teorikisht në “luftën e klasave” dhe nuk e ndalën asnjë çast shkallëzimin e saj. Dhe ja një ditë na lajmëruan të largoheshim nga shtëpia jonë, pasi aty do të banonte Sekretari i Parë i Partisë me familjen e tij.

Filloi për ne jeta nëpër qilaret e shtëpive të botës, tani nën kujdesin e gruas së dajës, edhe ajo, çuditërisht, po me pesë jetimë.
I ati i këtij lideri komunist qe një prift i dhembshur, i cili fshehurazi të birit na sillte bukë. Madje, një ditë, kish kandisur të birin të më pranonte në një takim në zyrë për të më gjetur punë, por i ziu prift nuk e deshi veten, kur i thashë se i biri ma kish kushtëzuar këtë me pranimin prej meje të detyrës së spiunit, prandaj nuk më kish dhënë punë.

Kish filluar sulmi për degradimin tonë moral, krahas rrëzimit sistematik ekonomik. Dhe unë s’isha në atë kohë më tepër se 12 vjeç.
Teshat po mbaroheshin së shituri. Babai i mbushte letrat me klithma rrënqethëse urie. Motrën e madhe kishte rrezik ta kërcënonte poshtërimi në zyrat e Sigurimit të Shtetit.

U detyruam të shesim shtëpitë për një copë bukë që të ndihmonim babanë të mos vdiste, të paktën urie. Braktisëm shkollën dhe u futëm në punë për një pagë qesharake nëpër sipërmarrës të pamëshirshëm. Martuam motrën e madhe. Kërkonim triskë buke, por s’na jepnin, sepse duhej të kishim kryefamiljarin në punë. (E ku ta gjenim ne kryefamiljarin?!) Lutjes sonë që ta shihnin edhe një herë kërkesën, i përgjigjeshin me heshtje. Dhe, kur na gjenin nëpër restorante duke blerë bukë që klientët nuk i donin, por detyroheshin t’i paguanin, na merrnin në polici, ku edhe na rrihnin, sepse ne këtë e bëkëshim me qëllim që të diskreditonim Pushtetin Popullor!

Madje, edhe racionin mujor të qymyrit për t’u ngrohur nuk na e shisnin pa u shpurë më parë një vërtetim nga Këshilli
Popullor i lagjes, në të cilin të pohohej se ne nuk kishim asnjë marrëdhënie me babanë tonë, “armikun e popullit”, që po jepte shpirt në birucat e ngrira të Burrelit. Kështu filloi lufta e diferencimit të madh edhe brenda familjes.

Edhe sot në këtë moshë të shtyrë nuk e gjej dot se cila qe ajo forcë që na bëri të mbijetojmë: instinkti i dashurisë për jetën?… Apo tek njeriu fshihen forca të panjohura që padrejtësia i detyron të dalin në sipërfaqe?…
Mbaj mend se kur na kontrollonin si nxënës në radiografi dhe dilnim “negativ”, ose vetëm me ndonjë hije infiltrative, na vinte keq që s’ishim të prekur në mushkëri aq sa të na shtronin në sanatorium, ku thuhej se jepnin ushqim të bollshëm. Uria kronike është shumë e rëndë dhe ëndrra për një copë bukë është nga më të fuqishmet.

Duke i hedhur një sy kuptimit të jetës sonë nën diktaturën e proletariatit, arrijmë në përfundimin se ajo ka qenë vetëm një luftë e ashpër për të hedhur poshtë tezën çnjerëzore të komunistëve se ne ishim pinjollët e një klase të degraduar, të cilën me të drejtë revolucioni e paskësh larguar me dhunë nga skena e historisë, duke e flakur në koshin e plehrave dhe se e vetmja vlerë, që do ta justifikonte ekzistencën tonë në një shoqëri të lumtur siç ishte, sipas tyre, ajo e socializmit, qe vetëm aftësia jonë si kafshë pune për të prodhuar të mira materiale nën një mbikëqyrje të rreptë.

Sikur të mund të regjistroheshin në atë kohë ato mijëra sakrifica e privacione të përballuara me aq durim e optimizëm, do të dilnin sot para nesh figura njerëzish, sidomos vajzash e grash, para të cilëve heronjtë e librave do të zbrisnin kokulur nga piedestali i fantazisë. Dhe të mendosh se nuk kishin pranë asnjë njeri t’i këshillonte, sepse të gjithë vraponin si nëpër terr, të tronditur nga terrori i sotëm dhe pasiguria për të nesërmen.

Ishte vërtet diçka e rrallë që fëmijë jetimë, pa bukë, pa zjarr, pa libra e të përbuzur të merrnin edhe atë pak arsim të cunguar e të politizuar që jepej në shkollë. Herë natën, herë ditën arritëm të merrnin një arsim të mesëm pedagogjik. Mësonim mes zhurmës, pasi banonim nëntë vetë në një dhomë të vogël. Në shumicën e rasteve niseshim për në shkollë pa bukë. Por ishim të lumtur, kur meritonim lavdërimin e ndonjë mësuesi pa paragjykime klasore, i cili, si një protestë ndaj realitetit, merrte kurajon dhe vinte në dukje i
kënaqur përparimin tonë në mësime.

Qe si një mrekulli nga qielli për të gjithë ne thirrja e Nikita Hrushovit që të mos shihej biografia, por puna dhe qëndrimi i personit. Për shkak të pozitës shoqërore dhe të pasurisë, komunistët na trajtuan gjithë kohën si klasë e lartë, si shfrytëzues dhe si reaksionarë. Në periudha të caktuara njerëzit kanë pasur frikë të kthenin edhe kokën nga ajo portë e madhe e shtëpisë sonë, dikur për njerëzit azil ngushëllimi, tani një fole gjarpërinjsh, që kërcënonte “lumturinë” e një populli të “rilindur”.