GENC POLLO

1- SHENJTËRIA E MARRËVESHJES

Respektimi i fjalës së dhënë (marrëveshjes) nga palët ka qenë një nga parimet e hershme të qytetërimit njerëzor. Që ky parim të brendësohej e rrënjosej në shoqëri kaldeasit, egjiptianët e kinezët e lashtë e konsideronin të shenjtë marrëveshjen dhe besonin se perënditë e tyre ishin një “palë e tretë hyjnore”, e cila vigjëlonte e gatshme për të ndëshkuar “palën zuzare” në rast shkelje të marrëveshjes.

Më vonë ky parim del si thelbësor në fetë abrahamite po të shikosh urdhëresat e Dhiatës së Vjetër e të Re si edhe të Kuranit. Spikat në këtë traditë Shën Augustini, teologu e filozofi i shek. 5 m.Kr. i cili porosit se fjala duhet mbajtur edhe kundrejt armikut. Në shekujt e mëvonshëm e sidomos në Iluminizmin europian e deri në kohët moderne ky parim, i njohur me thënien latinisht pacta sunt servanda (marrëveshjet duhen respektuar), u bë qendror dhe universal në të drejtën kombëtare e ndërkombëtare.

Marrëveshjet e Tiranës; 2013 e 2020

Në fillim të nëntorit 2013, katër muaj pas humbjes në zgjedhjet parlamentare e shtatë javë pas formimit të qeverisë Rama, Partia Demokratike paraqiti në Kuvendin e Republikës projekt-rezolutën “Për proçesin e integrimit Europian të Shqipërisë”. Ishte një gjest vullnetmirë, konstruktiv e jo fort i shpeshtë në parlamentin tonë. Teksti i saj ishte i përgjithshëm e në pikën 6 i kërkonte qeverisë të përmbushte pesë kushtet e Brukselit (po, vetëm pesë ishin atëhere! Madje formalisht nuk quheshin as kushte por prioritete!) E veçantë ishte pika 9 ku Kuvendi (e qeveria) angazhohej të mos cënonte integritetin e institucioneve të pavarura si Autoriteti i Mediave Audiovizive (AMA), Inspektoriati i Deklarimit e Kontrollit të Pasurive të ofiqarëve (ILDKPKI), Instituti i Statistikave (INSTAT), e të tjera, përfshi edhe organet e drejtësisë. Një ndër rregullat e qeverisjes së mirë është që drejtuesit titullarë të këtyre institucioneve të emëruar sipas ligjit nga një mazhorancë parlamentare mbeten në detyrë deri në fund të mandatit të tyre; dhe kjo respektohet nga një mazhorancë parlamentare e re. Mazhoranca e dalë nga zgjedhjet e v. 2005 e respektoi këtë rregull edhe pse më herët i kishte kritikuar për abuzim e korrupsion disa nga drejtuesit titullarë të këtyre institucioneve.

Në nëntor 2013, mazhoranca ra dakord me propozimin e opozitës dhe projekt rezoluta u votua unanimisht në Kuvend në 27 nëntor. Të nesërmen Shqipëria festoi Ditën e Flamurit në harmoni e paqe sociale. Shtatë javë më pas, në janar 2014, qeveria e mazhoranca e saj në Kuvend filluan të shkarkonin një nga një drejtuesit titullarë të institucioneve të pavarura e t’i zëvendësonin me njerëzit e tyre; për këtë përdornin edhe ligje speciale, por më së shumti shkelnin ligjin në fuqi.

Le të shohim çfarë i parapriu miratimit të rezolutës në planin ndërkombëtar: më 29 tetor 2013 u mblodh në Tiranë Komisioni Parlamentar i Stabilizim Asociimit, forumi që dy herë në vit bën bashkë deputetët tanë dhe eurodeputët. Kryetari i porsacaktuar i komisionit, një eurodeputet sllovak, arriti diçka që nuk arrihej prej vitesh: miratimin me konsensus të një deklarate në fund të mbledhjes (sipas rregullores për miratimin duhen edhe votat e opozitës dhe deputetët socialistë para 2013 nuk kishin votuar pro për arsyet e tyre). Pika 6 e deklaratës, njëlloj si më vonë pika 9 e rezolutës kërkonte ruajtjen e respektimin e institucionve të pavaruara duke i pëmendur ato një e nga një me emër. Në 14 mars 2014 në Strasburg gjatë mbledhjes vijuese të komisionit, drejtuesi i deputetëve të opozitës, ngulmonte herë me zë të ulët e herë me të lartë se në deklaratën e rradhës duhej të përmendej dhunimi nga mazhoranca i pikës 6 të deklaratës së tetorit. “Lëre këtë tashti !”- i thoshte kryetari- “Po sikur të fusim një rekomandim për reformën territoriale?” Si përfundim deklarata nuk u miratua.

Në 14 janar 2020 mazhoranca nënshkroi një marrëveshje me opozitën, sipas të cilës çdo amendim i legjislacionit zgjedhor do të bëhej me konsensus; më 5 qershor 2020 palët, po me shkrim, ranë dakord për amendimet konkrete. Një muaj më vonë shefi i mazhorancës deklaroi se do e ndryshonte sërish legjislacionin zgjedhor: pa konsensus me opozitën, ndryshe nga çfarë kishte dhënë fjalën e firmën në 14 janar dhe duke zhbërë disa nga amendimet për të cilat kishte dhënë fjalën e firmën në 5 qershor. Në fillim të tetorit mazhoranca i miratoi ndryshimet që donte shefi i saj.

Dialogu e marrëveshja e 14janarit/5qershorit u shoqërua e ndërmjetësua nga diplomatët kryesorë në Tiranë. Nuk munguan edhe episode bizare, si negociata deri në mesnatë në rezidenca ambasadorësh, siç nuk mungoi edhe përshtypja se diplomatët (dhe logjikisht Fuqitë e Mëdha që ata përfaqësonin) ishin garantorë të zbatimit të marrëveshjes. Ndaj dhunimit të marrëveshjes ata reaguan me trishtim e qortim në Twitter; ndonjë syresh bëri edhe hajgare se vërtet u prish konsensusi i janarit por nuk u cënua teksti i qershorit. Në fund të ditës të tërë “garantorët” e Tiranës vazhduan business as usual.

Mirëbesimi mes palëve kundrejt polarizimit politik.

Polarizmi politik i skajshëm në vendin tonë shihet si një problem jo i vogël që duhet kapërcyer. Në një shoqëri plurale e demokratike, polarizimi politik ndodh vetvetiu e herë pas here sipas dinamikës së jetës politike. Ai mund të jetë edhe i shëndetshëm, mbasi e ndihmon edhe pjesën e painteresuar të publikut të kuptojë dallimet midis forcave politike e drejtuesve të tyre. Qofshin këto dallime programore, apo karakteriale. Por kur polarizimi është i vazhdueshëm dhe ekstrem, ai paralizon veprimtarinë politike normale dhe delegjitimon institucionet kushtetuese. Ky ka qenë shpesh rasti në politikën shqiptare pas v.1991. Jo rrallë për këtë është kritikuar opozita. Por më së shumti rrënjët e problemit kanë qenë tek qeveria. Përdorimi abuziv i pushtetit për të dobësuar, përçarë, margjinalizuar e poshtëruar opozitën, do të sillte me doemos pasojë reagime drastike nga kjo e fundit.

Sensi i vetëpërmbajtjes politike do të thotë të evitosh veprime e politika që mund të jenë ligjore, po janë tejet provokuese për publikun e për opozitën dhe dukshëm nuk i shërbejnë interesit të përbashkët. Sidomos kur janë surpriza të pa prezantuara në fushatë e për pasojë të pamandatuara demokratikisht. Por ky është një “lluks” që e kanë demokracitë e konsoliduara në vende të kamura.

Në fund të fundit, aty raportet mes qeverisë e opozitës rregullohen nga ligji; në një rast të lumtur mund të shtojmë edhe nga tradita pozitive e nga mirëbesimi. Edhe tek ne mund të mjaftonte një zbatim e respektim korrekt e i arsyeshëm i Kushtetutës së Republikës e i Rregullores së Kuvendit, që marrëdhëniet qeveri/opozitë të mbeteshin në shinat e normalitetit. Por, si në demokraci të reja e të pastabilizuara, zhvillimet janë shpesh të papritura e plot kriza e dallgë dhe nevoja e sjell që duhen bërë edhe marrëveshje mes këtyre dy palëve; marrëveshje të cilat kthehen në vijim në akte zyrtare e ligjore dhe zbatohen nga palët. Dy shembujt e sjellë më lart përkatësisht nga vitet 2013-2014 e 2020 janë dy marrëveshje, ndër më shumë se një dyzinë, që janë arritur në këto tre dekada. Shumë syresh janë respektuar nga palët. Një pjesë e mirë e tyre janë “mundësuar” nga ndërmjetësimi i ndërkombëtarëve.

Dy marrëveshjet e përkatësisht e fillimit dhe e fundit të qeverisë Rama dallohen nga të tjerat, se në rastin e tyre qeveria doli palë zuzare dhe i shkeli ato (mund të shtohej si e tretë edhe marrëveshja për ligjet e reformës në drejtësi). Shkelja e tyre është edhe receta perfekte për të helmatisur paqen sociale, për të asgjësuar atë pak mirëbesim që ekziston dhe për të provokuar polarizim të skajshëm.

Këto dy marrëveshje me ndëmjetës (e informalisht garantorë) ndërkombëtarë dallohen edhe nga qëndrimi i këtyre të fundit: ata kishin qenë një palë e tretë e besuar dhe dashamirëse, prania e së cilës ndihte që të kapërcehej mosbesimi reciprok dhe pengonte zuzarizmin e besëshkeljen. Megjithëse vdekatarë të zakonshëm si ne, ndërkombëtarët luanin rolin e palës hyjnore si dikur tek kaldeasit, egjiptianët e kinezët e lashtë. Deri kur, në rastet më lart, ata nuk mundën, apo nuk deshën të jenë garantorë. Dhe druaj se në një planet ku demokracia liberale po sfidohet hapur, ndëkombëtarët do të jenë përherë e më pak të gatshëm e të aftë të luajnë këtë rol. Të shtojmë këtu që ky rol nuk është pjesë e detyrës funksionale të tyre, por një improvizim jashtë menyje.

Udha e vetme, pas rotacionit të pritshëm pas 25 prillit, është brendësimi në ndërgjegjen politike i porosisë së Shën Augustinit dhe i normës etike europiane “pacta sunt servanda”. Duke preferuar përfitimet afatgjata për të tërë kundrejt nepsit egoist afatshkurtër.

Ish-ministër e deputet

Dr. Erion DASHO

KU PO SHKON COVID-I NË SHQIPËRI?

Shqipëria ka hyrë në një moment përcaktues të epidemisë së COVID. Tendenca në ulje nuk është vetëm tek rastet dhe vdekjet, por për herë të parë që prej një viti edhe në përqindjen e personave të testuar që rezultojnë pozitivë. Prej më shumë se dy javësh kjo përqindje luhatet midis 4.9% dhe 10.8%, çka përputhet me rekomandimet e OBSH-së dhe asaj që i kemi kërkuar prej një viti qeverisë, ministrisë dhe komitetit të ekspertëve.

SI “FOTOGRAFOHET” SOT GJENDJA?

Së pari, numri i raportuar i rasteve, të shtruarve në spital, të rasteve të komplikuara dhe vdekjeve reflekton shkallën e riprodhimit të pandemisë (ish-koeficientin R0, tashmë Rt). Ky koeficient sipas studiuesve të universitetit të Harvardit ka arritur në 0.67. Kjo do të thotë se epidemia po shkon drejt shuarjes, aq më tepër kur rënia e Rt-së po ndodh natyrshëm në mungesë pothuajse totale të masave parandaluese nga institucionet e shëndetit publik apo popullata.

Së dyti, numri i vdekjeve të deritanishme, i vlerësuar në 10,200 (me luhatje nga 9.200 deri 11,200) flet për një shkallë imuniteti grupi mbi 50% në shkallë kombëtare, por që në Tiranë dhe qendrat e mëdha urbane mund të ketë arritur mbi 60%. Kjo shkallë e imunitetit të grupit përputhet plotësisht me vlerën e Rt-së më lart.

Së treti, as edhe “shkeljet” masive të protokolleve anti-COVID siç kanë qenë tubimet elektorale, festat tashmë të përnatshme të të rinjve në bare dhe restorante dhe përgjithësisht hapja pranverore e popullatës nuk ka luajtur ndonjë rol sado të vogël në ecurinë e pandemisë. Ky i fundit është edhe testi më i besueshëm për dy përfundimet e sipërcituara.

POR EPIDEMIA ENDE ËSHTË MES NESH!

Për momentin unë shoh të paktën tre rreziqe të cilat nuk mund të anashkalohen:

Rreziku i parë lidhet me numrin e personave ende aktivë me COVID. Numri i raportuar nga komiteti është rreth 25 mijë persona, por që lehtësisht pëllogaritet 3-5 herë më i lartë duke e rritur këtë numër në rreth 100 mijë persona që ende mund ta transmetojnë infeksionin. Me një koeficient Rt prej 0.67, pritet që këta persona të infektojnë 67 mijë persona të tjerë, e kështu me radhë. Zerimi në kushtet aktuale do të kërkojë disa muaj të arrihet.

Rreziku i dytë rrjedh nga i pari dhe lidhet me komunikimin skandaloz që ka shoqëruar fushatën e vaksinimit. Personave me moshë mbi 60 vjeç të cilët përbëjnë shumicën dërrmuese të të vaksinuarve u është dhënë një ndjenjë e gënjeshtërt sigurie. Vaksina kineze i mbron ata rreth 3% nga infektimi dhe në një shkallë akoma të panjohur nga komplikacionet dhe vdekjet. Nëse të moshuarit e vaksinuar injorojnë sado pak masat mbrojtëse, në praninë e gati 100 mijë personave të infektuar, rrezikojnë seriozisht shëndetin dhe jetën. Madje rritja e lehtë e vdekshmërisë këtë javë në raport me javën paraardhëse, mund t’i dedikohet pikërisht kësaj kategorie.

Rreziku i tretë vjen nga variantet e ndryshuara të virusit, ose më saktë nga variantet e Afrikës së Jugut dhe të Brazilit, pasi përballja me variantin britanik është konsumuar tashmë. Ende nuk dihet shkalla e mbrojtjes që kanë personat e imunizuar ndaj këtyre varianteve. Ky problem do të jetë më akut gjatë sezonit të ardhshëm të virozave, ndonëse nuk përjashtohet mundësia që përballja me këto variante të virusit të ndodhë që në verë.

ÇFARË DUHET BËRË?

Në radhë të parë duhet rivendosur urgjentisht komunikimi profesional, transparent dhe i ndershëm me publikun. Në kushtet ku ndodhet Shqipëria, nuk mund të bëhet fjalë për lehtësim masash parandaluese sidomos për personat në risk (ata me moshë mbi 60 vjeç dhe ata me sëmundje bashkëshoqëruese). Këta persona duhet të vazhdojnë të mbrohen si më parë derisa të vaksinohen me vaksina cilësore. Fatkeqësisht, të gjithë duhet të ndërgjegjësohemi tanimë se vaksinimi me vaksinën kineze i ka shërbyer qeverisë për fushatë elektorale dhe vota, por jo qytetarëve për shëndet.

Së dyti, duhet të zbatojmë masa të verifikueshme lehtë për të parandaluar hyrjen e varianteve afrikanojugore dhe braziliane të virusit. Karantina e udhëtarëve në ardhje është një masë e mirë, por që institucionet tona kanë qënë të paafta ta zbatojnë dhe monitorojnë. Në këto kushte, masa e vetme realiste do të ishte kërkesa që çdo person që hyn në vend të paraqesë një certifikatë testimi negative. Kjo politikë duhet vendosur sa më shpejt, përfshi edhe turistët apo shqiptarët e diasporës që do të vijnë për të kaluar pushimet verore.

Së treti, tashmë që numri i rasteve të reja ka rënë në 100 deri 200 raste në ditë, duhet zbatuar me rigorozitet parimi testo-gjurmo-izolo-trajto. Gjurmimi dhe izolimi i kontakteve do të bëjë të mundur të ulet edhe më tej Rt-ja, duke e shkurtuar në pak javë (ndoshta një deri dy muaj) kohën kur do të kemi kontroll të plotë mbi epideminë. Ndërsa përmirësimi i kapaciteteve trajtuese, kryesisht nëpërmjet hartimit dhe zbatimit të protokolleve bashkëkohore, do të ulë edhe më tej numrin e vdekjeve që në raport me numrin e rasteve është i papranueshëm (gjatë ditëve të fundit kemi patur 5-6 vdekje përkundrejt 100-150 raste).

Së fundi, qeveria dhe ministria tanimë që e përfunduan farsën me vaksinën kineze, bëjnë mirë t’i përvishen punës për sigurimin e vaksinave cilësore. Çdo pesoni që nuk ka krijuar imunitet (qoftë pas kalimit të infeksionit, qoftë pas vaksinës kineze) duhet t’i ofrohet mundësia e një doze me një nga vaksinat Pfizer, Moderna ose Astra Zeneca, kjo e fundit e rekomanduar vetëm për personat me moshë mbi 60 vjeç. Në se midis majit dhe tetorit do të administrohen të paktën 500 deri 600 mijë doza të vaksinave të besueshme, të certifikuara nga EMA dhe/ose FDA, mund të thuhet me plot gojën se shqiptarët do të jenë më të mbrojtur nga COVID në sezonin e ardhshëm të virozave.

Faktikisht, zbatimi i gjithë këtyre rekomandimeve kërkon edhe një ndryshim rrënjësor në përafrimin ndaj pandemisë në Shqipëri. Deri më sot menaxhimi i pandemisë është bërë ose nga politikanët, ose nga persona që kanë synuar të përfitojnë materialisht në kurriz të shëndetit dhe jetës së qytetarit, ose nga teknicienë marioneta që kanë ngritur dorën për të miratuar çdo urdhër të ardhur nga pushteti.

Ndryshimi në përafrim mund të vijë vetëm nga një komitet i mirëfilltë teknik që primar ka shëndetin publik dhe jetën e shqiptarëve dhe jo përfitimet politike, ekonomike apo “mbajtjen mirë” me padronët politikë.

Të shpresojmë se kalimi i kompetencave drejt këtij grupimi dhe riorientimi drejt një strategjie shkencore dhe të bazuar mbi evidenca do të ndodhë së shpejti…