37.5 C
Tirana
E martë, 12 Gusht, 2025

Pesë shenjat e hershme që tregojnë se vuani nga tensioni i lartë

Tensioni i lartë i gjakut njihet edhe si “vrasësi i heshtur” sepse zakonisht nuk ka simptoma. Megjithatë, nëse nuk kontrollohet, mund të shkaktojë atak në zemër, sëmundje të veshkave dhe goditje në tru.

 Të dhënat në vendin tonë tregojnë se afërsisht 1/3 e grekëve vuajnë nga hipertensioni dhe, të kombinuara me rritjen e shkallës së obezitetit, ataket në zemër arrijnë në 20 mijë në vit.

Shpesh, meqenëse simptomat e hipertensionit imitojnë sëmundje të tjera, bëhet e vështirë të diagnostikohet. Por ka ende disa shenja paralajmëruese që nuk duhet t’i injoroni.

Sipas një studimi të ri, konsumimi i këtij fruti mund të përmirësojë shëndetin e zorrëve.

Gjakderdhje nga hunda

Një ndryshim spontan i presionit të gjakut mund të shkaktojë gjakderdhje nga hunda. Nëse keni gjakderdhje nga hunda shumë shpesh, kjo mund të jetë një shenjë paralajmëruese e presionit të lartë të gjakut, kërkoni menjëherë ndihmë mjekësore.

Dhimbje koke

Dhimbjet e kokës mund të ndodhin për një sërë arsyesh, por ato janë gjithashtu një shenjë paralajmëruese e presionit të lartë të gjakut. Kërkoni ndihmë mjekësore për të përjashtuar hipertensionin.

Marramendje

Nëse ndjeni sikur dhoma po rrotullohet rreth jush pa asnjë arsye, bëni një kontroll mjekësor. Sigurohuni që nuk është hipertension.

Vështirësi në përqendrim

Së fundmi, nëse vini re se keni vështirësi në përqendrim ose harroni gjëra shumë shpesh, kjo mund të jetë një shenjë e presionit të lartë të gjakut.

Ënjtje

Nëse keni presion të lartë të gjakut, këmbët mund të fryhen. Nëse hasni këtë situatë, shkoni të kontrolloni.

Çfarë ndodh nëse i injoroni shenjat paralajmëruese të presionit të lartë të gjakut?

Rreziku i goditjes në tru, sëmundjeve kardiovaskulare, atakut në zemër ose aneurizmës arteriale mund të rritet.

Mund të ndodhë dëmtim serioz i retinës së syve, i quajtur retinopati hipertensive.

Funksioni i veshkave mund të preket, duke rezultuar në dështim të veshkave.

Zgjedhja e kreut të BKH/ A po përplaset qeveria me SPAK?

Pas përfundimit të procedurës së riemërimit të drejtoreshës së BKH-së, Aida Hajnaj, e cila u tërhoq duke mos dorëzuar dokumentacionin, SPAK ka çelur prej ditësh garën për drejtuesin e ri të institucionit. Sipas njoftimit të SPAK, kandidatët kanë afat deri më datë 7 qershor për të shprehur interesin e tyre. Më pas, ata duhet të kalojnë secilën prej shtatë fazave të testimit, nga testi fizik, psikologjik, makina e së vërtetës, e deri te dhënia e pëlqimit për kontrollin e komunikimeve dhe verifikimin e pasurisë.

Emrat e parë që mund të shprehin interes kanë nisur të përfliten. Gledis Nano, ish-drejtor i Përgjithshëm i Policisë së Shtetit, është një prej individëve që pritet të shfaqë interes për drejtimin e BKH-së. Florian Sulejmani, kreu aktual i AMP-së, është një tjetër emër i përfolur. Ndërkohë, edhe brenda BKH-së flitet se do të ketë kandidatë për drejtimin e institucionit, si Jon Keta, që për momentin konsiderohet numri 2 i BKH-së. Ky i fundit u shfaq edhe në konferencën për shtyp të kreut të SPAK dhe prokurorëve italianë pas aksionit të madh të disa ditëve më parë.

Por përtej çdo emri, duket se më e fortë do të jetë përplasja mes qeverisë dhe SPAK-ut. Dhe kjo, në fakt, nuk do të ishte hera e parë.

Komisioni që do të përzgjedhë kreun e BKH-së përbëhet nga prokurorët Altin Dumani, Behar Dibra dhe Arben Kraja. Pas përzgjedhjes së emrit, ata ia përcjellin atë për miratim KLP-së. Përtej emrave të përmendur më lart, ka zëra që flasin se qeveria, në mënyrë të fshehtë, mund të përpiqet të emërojë një të besuar të saj në drejtimin e këtij institucioni. Se cila do të jetë mënyra që Rama ka zgjedhur për të ndërhyrë në përzgjedhjen e kreut të ri të BKH-së mbetet ende e paqartë. Por janë krejt të qarta përpjekjet që kreu i qeverisë po bën prej kohësh për të vënë nën kontroll SPAK-un dhe BKH-në.

Institucioni i Byrosë së Posaçme të Hetimit është drejtuar që prej krijimit nga Aida Hajnaj, një emër që mori “bekimin” e qeverisë. Ndërkohë, herë pas here, ndonëse jo publikisht, nuk kanë munguar mosmarrëveshjet mes saj dhe kreut të SPAK-ut, Altin Dumani. Aida Hajnaj ishte thuajse e vetmja drejtuese institucionesh të drejtësisë së re që pranoi të dërgojë përfaqësuesin e saj në komisionin Xhafaj, ndërsa pjesa më e madhe refuzuan pjesëmarrjen për shkak të qëllimeve të vërteta, por të fshehura bukur, të këtij komisioni. Ajo vetë tentoi të rikandidonte, por përballja me testet e vështira, përfshirë edhe makinën e së vërtetës, e bëri të tërhiqej pa shumë zhurmë.

Zgjedhja e kreut të BKH-së konsiderohet një test për SPAK-un, sidomos pas fitores së thellë të maxhorancës në zgjedhjet parlamentare të 11 majit. Kreu i ri do të drejtojë BKH-në për pesë vitet e ardhshme, me të drejtë riemërimi.

Enveri ynë

Nga Namir Lapardhaja

Po iku Enveri ynë, Shqipërinë e merr lumi;
Vetëm Enveri ynë, e mban PPSH-në e bashkuar;
Më gjej një Enver tjetër, të marrë 99.99% të votave;
Enveri ynë, i vetmi shkëmb graniti kundër imperializmit anglo-amerikan;
Enverit tonë ia kanë të gjithë me hile;
Enveri s’di gjë, do ta ketë bërë Mehmeti (Beqiri, Kadriu) me kokën e vet;
Vetëm Enveri ynë e lulëzon këtë vend;
Enveri ynë është misionari i fundit i marksizm-leninizmit;
Pa Enverin tonë, marrim fund, toka nuk rrotullohet, dielli nuk lind, hëna nuk ndrin;
Enveri ynë ka mision armiqëve t’ua shkuli maskën, tradhëtarëve t’ua tregojë tradhëtinë, hileqarëve t’ua zbulojë hilenë;
Kush kërkon Enveri të largohet, paguhet nga dollarot amerikanë dhe nuk është asgjë më shumë se një spiun i SIM-it fashist;
Enveri ynë rri 20 orë pa gjumë për hallet e popullit dhe fle 4 orë në bythë duke punuar;
Enveri ynë nuk bën dashuri, në tualet nuk shkon;
Enveri ynë është i varfër si populli, s’ka as pasuri as katandi;
Po iku Enveri ynë, partia bëhet 400 copa;
Pa Enverin tonë, imperialistët s’do na lënë të shkojmë pa leje as në hale;
Falë Enverit tonë, marrim frymë lirisht në socializëm;
O Enver, t’u bëfsha ferrë, merr pushtetin dhe një herë, – mprehe shpatën që u rrin te koka, gjithë armiqve që ka bota.

Shërbimi sekret i Britanisë paralajmëron se qendrat e kthimit të emigrantëve në Ballkan mund të përdoren nga Rusia

Sipas mediave britanike, Shërbimi Sekret i Inteligjencës së Mbretërisë së Bashkuar (MI6) ka paralajmëruar se propozimet e liderit të Partisë Laburiste, Sir Keir Starmer, për deportimin e emigrantëve në qendra kthimi në Ballkan nuk janë të sigurta nga këndvështrimi i sigurisë kombëtare.

Sipas një burimi qeveritar, MI6 vlerëson se rajoni i Ballkanit, për shkak të afërsisë së tij me Rusinë, nuk është vend i përshtatshëm për dërgimin e personave që nuk kanë fituar azil në Britani. Shërbimi sekret paralajmëron se kjo do të nënkuptonte “dërgimin e njerëzve në një zonë të ndikimit rus”.

Burimi shtoi se zyrtarët e sigurisë kanë shprehur shqetësim se infrastruktura dhe institucionet britanike që do të krijohen në këto qendra mund të jenë objektiv i agjentëve rusë. “Do të ishte si të vendosje një pjesë të rëndësishme të interesave britanike në një rajon ku Rusia ka ndikim të madh,” tha ai.

Gjithashtu, zyrtarët paralajmëruan se emigrantët që do të dërgohen atje mund të jenë të ekspozuar ndaj shfrytëzimit nga regjimi i presidentit Vladimir Putin.

Sir Keir Starmer konfirmoi këtë muaj se qeveria po diskuton me disa vende për krijimin e këtyre qendrave të kthimit jashtë Britanisë, duke i përshkruar ato si “një inovacion shumë të rëndësishëm”.

Në listën e vendeve të mundshme përfshihen Serbia, Kosova, Maqedonia e Veriut dhe Bosnja-Hercegovina. Personat që refuzohen për azil do të dërgohen në këto qendra pasi të kenë shfrytëzuar të gjitha rrugët e ankimit në Mbretërinë e Bashkuar.

MI6 kishte ngritur shqetësime edhe për një plan të mëparshëm të qeverisë konservatore në vitin 2022, i cili përfshinte Shqipërinë dhe Moldavinë si vende të mundshme për qendrat e emigrantëve në Ballkan. Të njëjtat shqetësime janë shfaqur edhe për planet aktuale.

Burimet e sigurisë shprehen se nga perspektiva e sigurisë, kjo nuk është një ide e mirë. Rusia ka treguar gatishmërinë për të përdorur migracionin si mjet për influencë dhe manipulim.

“Vendosja e një qendre të madhe për përpunimin e kërkesave të azilit pranë një shteti armiqësor është shumë e rrezikshme,” tha një burim.

Një tjetër burim shtoi se shqetësimet ndryshojnë nga vendi në vend, por Serbia konsiderohet si më problematike për shkak të lidhjeve të forta me Moskën dhe ndikimit të madh rus në rajon. Rusia përdor mënyra të ndryshme për të ushtruar ndikim – përmes korrupsionit, prezencës së agjentëve, bandave të organizuara dhe instalimit të figurave pro-ruse në qeveri.

Presidenti serb Aleksandar Vuçiq ka vizituar disa herë Moskën gjatë vitit të fundit dhe është një aleat i ngushtë i Putinit. Po ashtu, mbajtësit e pasaportave ruse mund të lëvizin lirshëm në Serbi, duke krijuar mundësi për ndikime të mëtejshme.

Bisedimet joformale mes Britanisë dhe disa vendeve të Ballkanit kanë nisur këtë javë për të eksploruar mundësinë e krijimit të këtyre qendrave. Presidenti i Kosovës ka shprehur gatishmërinë për një marrëveshje, por ekspertët paralajmërojnë se ekzistojnë sfida ligjore, pasi disa vende evropiane nuk e njohin pavarësinë e Kosovës dhe ajo nuk është anëtare e Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut.

Qeveria britanike pritet të bëjë të ditura vendet që do të pranojnë këto qendra para samitit të liderëve të Ballkanit Perëndimor në Londër, këtë vjeshtë, ku migracioni i paligjshëm do të jetë temë kryesore.

Departamenti i Punëve të Jashtme të Britanisë ka refuzuar të komentojë më tej mbi këto plane.

Rimbursimi në letër, shpenzime nga xhepi! Realiteti i diabetikëve shqiptarë

Në Shqipëri, mbi 100 mijë diabetikë luftojnë çdo ditë me një sëmundje që kërkon monitorim dhe trajtim të vazhdueshëm. Ndërkohë që qeveria paguan miliona euro për koncesione private dhe shërbime të pakryera, ajo nuk arrin dot të mbulojë as 120 lekë në ditë për fishat e diabetit, duke lënë pensionistët në një betejë të heshtur mes mbijetesës ekonomike dhe shëndetit të tyre.

Diabeti mellitus është një ndër sëmundjet kronike më të shpeshta në Shqipëri që shkaktohet nga niveli i lartë i glukozës në gjak dhe ka një prevalencë në rritje të vazhdueshme në vitet e fundit. Sipas një raporti të Institutit të Shëndetit Publik në vitin 2022, meshkujt paraqiten me risk më të lartë, jo vetëm për t’u prekur nga kjo sëmundje, por edhe për të pasur një shkallë më të lartë vdekshmërie krahasuar me femrat.

Urbanizimi, mënyra sedentare e jetesës dhe rritja e konsumit të ushqimeve me energji të lartë sipas raportit, janë faktorë që pritet të ndikojnë në rritjen e rasteve me Diabet mellius tip 2.

Regjistri kombëtar i diabetit në Institutin e Shëndetit Publik tregon një rritje të vazhdueshme të incidencës nga viti 2014 deri në vitin 2018, ku ajo u rrit nga 23.2 në 26.3 raste për 10,000 banorë.

Vitet e fundit, shkenca ka evoluar shumë në trajtimin e kësaj sëmundje në të paktën 3 aspekte kryesore-shpikja dhe prodhimi i shumë barnave të reja që ulin sheqerin në gjak, zbulimi dhe përdorimi i shumë paisjeve elektronike, aplikacioneve dietike dhe terpautike  si dhe shtimi formave të edukimit tëdiabetikeve.” thotë mjeku/ja endokrinolog/e A.K.

Sipas një studimi të vitit 2004, në Shqipëri, u vlerësua se rreth 1.5% e popullsisë së rritur në vend jetonte me diabet të diagnostikuar, që përkthehet në afërsisht 35 mijë persona. Të dhënat e vitit 2019, nga Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor tregojnë se numri i të trajtuarve me diabet është rritur ndjeshëm, duke arritur rreth 75 mijë vetë, prej të cilëve mbi 25 mijë trajtohen me insulinë.

Pavarësisht këtyre shifrave, një numër i konsiderueshëm njerëzish jetojnë me diabet pa e ditur. Nga të dhënat paraprake të kontrollit mjekësor falas (Check-up), rezulton se rreth 4% e pjesëmarrësve kishin diabet të fshehur, ndërsa rreth 6% e kishin tashmë semundjen.

Është një nga 5 shkaktarët kryesorë vdekjeprurës sot në botë, por nëse diabetikët mjekohen mirë dhe me kujdes nuk kanë komplikime dhe mund të jetojnë normalisht si gjithë të tjeret.” shprehet për Sinjalizo mjeku/ja endokrinolog/e A.K.

Në vitin 2017 qeveria vendosi rimbursimin e fishave te diabetit, si dhe disa mjekimeve të tjera.

Me anë të një kërkese për informacion drejtuar Ministrisë së Shëndetësisë, u informuam që numri i qytetarëve që vuajnë nga diabeti dhe që rimbursohen falas me barna është 100,839, por vetëm 57,511 prej tyre përfitojnë edhe fishat falas. Këto fisha, kaq të domosdoshme për pacientët janë shumë të lira për t’u rimbursuar nga shteti, por barrë e panevojshme ekonomike për qytetarët, kryesisht pensionistët me të ardhura të ulëta.

Në terma praktike, një set për testimin e diabetit, në treg të lirë kushton më pak së 3000 Lekë, ndërkohë që fishat e testimit kanë një çmim prej më pak se 30 lekë për fishë.

“Ne nuk jemi as të zhurmshëm, as të dhunshëm, por nuk jemi as të padukshëm. Jemi shumë, jemi të lodhur, por ende shpresojmë.” thotë kryetari i “Shoqatës për Diabetikët” shprehet Asim Toro nga “Shoqata e Diabetikëve”.

Ministria e Shëndetësisë u shpreh që nga viti 2019 – 2022 nuk disponohen të dhëna të sakta nga ana e Fondit të Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor, pasi gjatë kësaj periudhe shpërndarja e fishave është kryer vetëm në spitale.

Gjatë një verifikimi në urgjencën e fshatit Dërmenas, Fier rezulton se për vitin 2025 janë shpërndarë 7,118 fisha diabeti, por jepen falas vetëm për qytetarët mbi 65 vjec.

Diabeti nuk është thjesht një diagnozë është një gjendje që kërkon përkushtim të përditshëm, trajtim të përhershëm dhe një sistem që funksionon.

Analiza thelbësore si HbA1c mungojnë për shumë pacientë; fishat për matjen e glicemisë nuk rimbursohen për të gjithë; insulinat moderne nuk janë të aksesueshme; dhe ata që jetojnë me diabet përballen me diskriminim në punësim, ulje të padrejtë të KEMP-it, pagesa të shumëfishta për qarkullim dhe përjashtim nga përfitimet që ua njeh ligji.” pohon Z. Toro.

Për pensionistët është shumë e vështirë që të blejnë ilaçet duke marrë parasysh edhe pensionet e ulëta.

Vladimir Dushniku është pensionist dhe prej pesë vitesh vuan nga diabeti.

Sot, konsumoj një metforminë në mëngjes, një në dreke dhe një në darkë. Në dreke më duhet të marr edhe një galvosmet, që është më e fuqishmja.

Kontrolli i Lartë i Shtetit në vitin 2022 ne një raport auditimi të ushtruar në Drejtorinë e Përgjithshme të Fondit të Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor, evidentoi një rritje të numrit të pacientëve të grupmoshës 0-25 vjeç të prekur nga diabeti. Nga 576 pacientë në vitin 2021 numri u rrit në 623 brenda një viti. Prej 2022, nuk ka patur më një verifikim të situatës nga ana e këtij institucioni.

Fishat në fillim i kemi paguar, ndërsa kohët e fundit i kanë rimbursuar. U erdhi mendja në vend atyre që të paktën dhanë fishat. Se sikur të ishin fishat dhe insulinat me lekë do ishte e pamundur të jetoje.”- thotë për ‘Sinjalizo!’ Fatmir Gashi pensionisti i cili e ka të vështirë të lëvizë nga Tirana sepse duhet hera-herës të konsumojë ilaçet.

Sipas përcaktimit të standardit nga Departamenti i Endokrinologjisë një diabetik duhet të ketë 4 fisha në ditë ose 1,460 fisha në vit, por gjatë vitit 2022 rezulton se mesatarja e konsumit ditor të fishave 2-3 fisha në ditë.

Na japin 50 fisha për dy muaj, unë e mas 2 herë në ditë një herë para buke dhe njëherë pas për ta patur nën kontroll.”-thotë i zhgënjyer Vladimir Dushniku.

Ish ministrja Ogerta Manastirliu, më 7 prill të vitit 2023, në faqen zyrtare të Ministrisë së Shëndetësisë tha se shumë shpejt do të arrinin edhe objektivin që kishim parashikuar për 50 mijë të moshuar të grupmoshës +65 vjeç që përfitojnë falas fishat e diabetit.

Por, nëse bëjmë një llogaritje të thjeshtë sipas deklaratës së ministres, rezulton që ky qëllim nuk është përmbushur. Gjatë vitit 2023, kanë përfituar fisha falas 55,392 diabetikë, 35 mijë prej të cilëve të moshuar, e në vitin pasardhës, kanë përfituar 57,511 diabetikë që do të thotë se nuk përfitojnë 50 mijë të moshuar fisha të rimbursueshme.

Një pjesë nuk i blejnë, marrin ato që u jep shteti sepse nuk i përballojnë dot. Por sa i ndihmojnë për shëndetin? Kur ti nuk ke fisha aq sa duhet, një fishë bën 500 lekë të vjetra, por nuk e blen dot pensionisti që merr 80 apo 90 mijë lekë pension, se kanë disa sëmundje, nuk është vetëm kjo.”- thotë Vlaimir Dushniku.

Në vitet e fundit janë hedhur hapa me vendosjen e rimbursimit falas për fishat e diabetit, por këto skema nuk zgjidhin problemet e një sistemi që nuk parashikon, nuk ndjek dhe nuk korrigjon në kohë gabimet e veta.

Kohët e fundit kam marrë vesh që një shok që i paguan fishat, i rimbursohen vetëm insulinat.” thotë pensionisti Gashi.

Në Shqipërinë e mbi 700 mijë pensionisteve, pothuaj të gjithë përballen me sëmundje e gjendje që duhet t’i monitorojnë. Për diabetikët duket se nuk janë menduar mjaftueshëm politika reale.

“Të mendosh që sistemi sot llogarit shportën. Ai llogarit shportën vetëm për të ngrënë, por nuk llogarit sa ilaçe do paguhen, unë marr ilaçe tjera të cilat unë i paguaj, jam i detyruar ti paguaj siç është plavixi, tilbasi që janë dhe të shtrenjta. Ilaçe që detyrimisht duhet ti marr. Tilbasi është 13 mijë lekë kutija, ndërsa plavixi është 9 mijë ose 15 mijë. I marr çdo muaj. Është i parimbursueshëm por i kam të detyrueshme t’i marr.” llogarit me dëshpërim Fatmir Gashi.

Nga viti 2017 e deri më sot, përpjekjet për të lehtësuar jetën e diabetikëve në Shqipëri kanë qenë të pjesshme dhe jo të mjaftueshme. Pacientët përballen me mungesë të fishave të nevojshme për monitorimin e gjendjes, barnave moderne, analiza të rëndësishme të pazgjidhura. Rimbursimet nuk janë të barabarta për të gjithë dhe nuk përputhen me nevojat reale të qytetarëve, mirëqenia e të cilëve, shpeshherë preket edhe nga një kursim prej 120 lekësh në ditë nga ana e Ministrisë së Shëndetësisë, në një kohë kur paguan miliona euro për shërbime koncesionare të pakryera.

/ Vjolanda Peca / ACQJ – Qendra Shqiptare për Gazetari Cilësore

*Shënim

Në vijim të publikimit të artikullit, një nga palët e intervistuara — mjek/e specialist në fushën e endokrinologjisë — ka kontaktuar redaksinë e Qendrës Shqiptare për Gazetari Cilësore me kërkesën për të tërhequr deklaratat e tij/saj si ekspert në materialin e botuar. Sipas tij/saj, kjo kërkesë buron nga arsye personale dhe shqetësimi për perceptimin e mundshëm të natyrës “politike” të artikullit.

Duke respektuar të drejtën e çdo individi për të rishqyrtuar pjesëmarrjen e tij në publikime mediatike, por gjithashtu duke mbajtur parasysh detyrimin tonë si redaksi për të informuar publikun në mënyrë të saktë, të paanshme dhe në interes të mirëpublikut, Redaksia e ACQJ ka vendosur që të anonimizohet identiteti i ekspertit, ndërkohë që pohimet e dhëna prej tij/saj do të qëndrojnë në artikull. Kjo për faktin se deklaratat janë të natyrës informative të përgjithshme dhe nuk cenojnë në asnjë mënyrë privatësinë ose reputacionin e individit në fjalë.

Për transparencë me lexuesin, paragrafët që përmbajnë deklaratat në fjalë do të jenë të shënuar me një nënvizim të veçantë.

Kujtimet e ish-të dënuarit politik: Patër Pal Dodaj, i cili i kishte shpëtuar jetën Ahmet Zogut, duke mos duruar torturat që i bënin hetuesit komunistë, u hodh prej dritares së…

Pas ndryshimit të flamurit në 1944 me shtimin e yllit komunist, Shkodra u transformua në një qendër rezistence kundër regjimit, duke paguar një çmim të lirë për traditën e saj të lirisë. Në prill të 1945, studentët e liceut, tashmë të ndjerë të tradhtuar nga premtimet e luftës, u mblodhën për të kundërshtuar terrorin e ri që burgoste dhe vriste njerëz të pafajshëm. Komunizmi e shndërroi Kosovën në një provincë të Jugosllavisë, ndërsa Shkodrën e dënoi për “fajin” e saj historik – qëndrimin e saj kundër pushtuesve. “Lëvizja e Postrribës” u bë mjet për të shtypur çdo kundërshtim, duke e çuar qytetin në një spirale vuajtjesh të papara: burgje, ekzekutime dhe shkatërrim i familjeve. Studentët e liceut, bashkë me qytetarë, u bënë simbol të rezistencës, ndërsa disa “të rinj komunistë” u shndërruan në vegla të Sigurimit të Shtetit, duke shkaktuar përjashtime nga shkollat dhe burgosje e internime.

Katër herë, Shkodra u ngrit në kryengritje të armatosura, por historia i harroi këto beteja. Libri shkruhet për të kujtuar të burgosurit e panumërt, të torturuarit dhe të vrarët, si dhe prindit që vuajtën në heshtje. Është një paralajmërim kundër diktaturës dhe një kërkesë që brezat e ardhshëm të mos harrojnë sakrificat e bëra për lirinë.

Në Gjurmët e një ditari

Mbas shumë kundërshtimesh, qesh i detyruem t’ia pranojsha nji mushama gome angleze në gjendje shumë të mirë, mushama që ai e kishte pasë përdorë fare pak në arrati. Me shumë këmbëngulje më dha edhe nji xhaketë si ushtarake e veshun përbrenda prej lëkure gjithë lesh, e cila do të më mbante gjallë gjatë katër dimnave të ardhshëm nëpër kampe, si edhe nji palë çorape leshi të rinj, për të cilët ai do të më thonte, se mund t’i përdorsha edhe si dorca.

U nisëm për t’mos u kthye kurrë ma në atë burg, tue pasë marrë me vete kujtime njerëzish të mirë e gjithashtu tue pasë lanë secili – si në nji panteon nderi – gjurmën e vet. Kush mund të meritonte ma shumë respekt, se disa burra zakoni, të meçëm e trima, që po i lejshim aty, të cilët vazhdojshin me pague me shumë dinjitet fisnikninë e tyne të kulluet shqiptare, e nji burrni e krenari që u pasqyrohej në qëndrimin e tyne mjaft të përmbajtun, në çdo rast.

Në atë burg, ku deri ateherë ishin shënue shumë dhimbje njerëzore e, ku ishin ndigjue histori nga ma prekëset, ndër të tjerë, po lejshim edhe disa pleq të pamundun e disi të lënduem, si p.sh. bajraktarin e Gimaj-Shalës, Zef Avdi Kolën, të cilin edhe italianët, mbasi të kishin pushtue Shqipninë, e kishin pasë internue në Ventotenë, kurse këtu në burgun e Shkodrës, tue mos qenë lejue me mbajtë mustakë, – gja e pakonceptueshme për nji burrë malesh – do të bante që kur Zef Avdi Kolës t’i vijshin njerëzit e tij për takim, ai prej turpit, t’u dilte atyne me nofulla të mbështjelluna me shami.

Po ashtu i mbështjellë nofullash me shami për mungesë mjekre edhe plaku tjetër Hafiz Musa Dërguti, që do kohë ma parë ia kishte la në gjak fytyrën nji polici, kur ai i kishte pasë derdhë ujtë e “abdesit” aty te truma, e që kur kishte kenë në Sigurim, i kishte pasë thanë nji shoku të dhomës: “Më kërkojnë me folë për priftën, dojnë me na përça, e nesër me thanë se u pushkatuen priftënt, me dëshmitë e hoxhallarëve. U kam thanë: bani çka të doni, se atë punë s’e baj kurr”!

Po lejshim në atë burg edhe priftin e meçëm e kurajoz prej Kosovet, At Palë Dodën, që dikur në Rubik i kishte shpëtue jetën Ahmet Zogut, prej austriakëve, që e ndiqshin për ta vra, në ç’rast Patër Pali, kolonelin Ahmet Zogu e kishte pasë veshë me veladon e, qitë si prift jashta krahinës, për të mbetë mandej përgjithmonë, nji ndër miqtë ma të respektuem e të dashtn kur ai të bahej Mbret.

Ndër të tjera, aty në burg Patër Pali kishte pasë tregue se kur njiherë tue u pasë ndodhë në pallat të Mbretit për nji rast feste, mbrenda nji salle të madhe ku edhe po vallëzohej, ai i ishte drejtue Mbretit me këto fjalë: “Madhëni, kem nevojë me ble nji ndërtesë për shkollë, por s’kemi lek”. Nuk kishin kalue veç katër-pesë ditë, kur në Shkodër kishte mbërrjtë çeku prej pesëqind napolonash flori me mbishkrimin: “Nana Mretneshë, Motrave Stigmatine”!

Patër Pali, në kundërshtim me urdhnin fetar për rastin e mëkatit të vetëvrasjes, për t’i shpëtue mundimit të torturave që i bajshin hetuesit komunistë, u pat hedhë prej dritares së nji kati të sipërm, por që megjithatë, kishte shpëtue me jetë. E kishin pasë dënue nji herë me vdekje e, mbrapa falë jetën. Tue pasë qenë në nji dhomë paraburgimi me Sami Repishtin, nji herë kishte pasë thanë: “Kam nji mision ma tepër se të tjerët, sepse më duhet me ndezë dritën kudo, ku ajo të jetë shue”.

E si këta, sa e sa të tjerë, që vazhdojshin të paguejshin aty patriotizmin, trimninë, besnikninë, apo intelektualizmin e tyne.

Do t’u ndodhshim në kamp, kur të ndigjojshim se Patër Pali, kishte vdekë në dhomën e të sëmurëve e se sytë, për s’dekni, ia kishin ngranë mijtë në birucë. Do të ndigjojshim gjithashtu se, si në dhomën e të sëmurëve me turbekuloz, kishin pasë vdekë njeni mbas tjetrit, Ndue Fusha, Rexhep Bërdica e Nush Simoni. Vdekë kishin edhe disa të tjerë, përgjithësisht nga malet e rrethet tjera, që unë s’i kisha njohë.

Kampi këtej Peqinit

Kampi ku na dërguen kësaj radhe, ishte vendosë tre-katër kilometër, pa hyë në qytetin e Peqinit, për anë linjës hekurudhore. Treni i pasagjerëve që kalonte për në Elbasan e, që rregullisht u ndiqte me sy prej të burgosunve, do t’u quente prej tyne “harap”, e do të ishte ai që ata të burgosun t’i orientonte lidhun me kohën, kur u dinte se ai kalonte në nji kohë pak para drekës. – “Erdhi harapi”, do të thojshin si me gëzim të burgosunit, porsa ai t’u shfaqte diku larg, ose të pyetshin njeni-tjetrin; “A ka kalue harapi”? – kur s’dijshin se ç’kohë duhet t’ishte.

Koha kur u ndodhsha në këtë kamp, për mue do të shënonte tre vjet e gjysë burg, nga shtatë që isha dënue, dhe kampin e tretë, ndër katërmbëdhjetë, që do të rregjistrojsha gjithësejt. Lidhun me kampet, shumë pak mbetet për të përshkrue, mbasi ata përgjithësisht, përjashtue Bedenin, kanë qenë të ngjashëm mes tyne, si lidhun me trajtimin nga ana e komandës, ashtu edhe si vuejtje për të burgosunit, që vazhdimisht do t’ishin të detyruem me realizue norma të mëdha pune e, me vuejtë urinë, që si gjithnji, do të vazhdonte me ba “mrekullina”.

Në këtë kamp, shumicën e të burgosunve ordinerë do ta përbajshin njerëz që kishin qenë të punësuem në sektorë të ndryshëm të ekonomisë, si shitës, magazinierë, shoferë, llogaritarë e deri edhe revizorë, të cilët kishin abuzue me detyrën, prej nevojës për të ndihmue familjet dhe për ta justifikue mandej para nesh atë veprim të tyne negativ, me arsyetimin, se; “i kishin marrë nji shteti, i cili nga ana e tij, u kishte pasë grabitë gjithçka”. Mbrenda kësaj kategorie të burgosunish, ka pasë disa e disa, gë burgun e kampet t’i kalojshin me dinjitetin e nderin e qytetarëve të regulltë.

Tue mos u largue nga tema në vazhdim, unë do të veçojsha për të mirë, p.sh. Haki Tuzin e ma të riun Gjovalin Prekën, dy shokë tonë të mrekullueshëm, të lidhun në një farë mënyret qysh ma parë me “lëvizjen studenteske”, përmes disa shokëve të tyne studente. Hakiu dhe Gjovalini, ndonëse ishin dënue për parregullsi në punë, pra për faje ordinere, shpirtnisht e për nga qëndrimi, do t’ishin njiqind herë ma tepër politikë se ordinere, e se edhe vetë komunizmi nga ana e tij, si të tillë do t’i trajtonte: Hakisë, bashkë me jetën, do t’i vriste qysh herët edhe një talent të shquem që kishte pasë në të shkruem, kurse Gjovalinin, ta detyronte që nji ditë të coptohej për së gjalli, prej helikës së nji motobarke, teksa ai, tue tentue që të arratisej përmes lumit Buna, po zbriste msheftas përmbas cepit të bashit të saj, ndërkohë që disa ordinerë të tjerë, që qysh në ndeshjen e tyne të parë me vështirësitë e kampit, të kishin dhanë provat ma të këqia të padurimit, të cilët mbasi të bajshin kompromise të turpshme me ndërgjegje e tyne, që për nji racion buke, të jepshin gjanat ma me vlerë, që kishin.

Të kishte gjithashtu të tjerë, që të shiheshin me orë e orë rreth kazanave të kuzhinës, pa mungue edhe asi tjerësh ma të fundit, që të vidhshin shoku-shokun, në ndryshim të plotë me qëndrimin e të burgosurve politikë, ose edhe atyne ordinerë, si rasti i Haki Tuzit, Gjovalin Prekës e të tjerë, që vështirësitë e kampit, do t’i përballojshin vazhdimisht me dinjitet e, me nji frymë të naltë kolektive. Ndër të tjerë të burgosun ordinerë, me kujtohet nji ish-bashkënxanës me mue, në klasët e ulta të liceut, i cili qysh në ditët e para të kampit, për nji a dy racione buke, dha nji jorgan atllasi të kuq, që pak muej ma parë, ia kishte sjellë e shoqja në pajë të martesës.

Të burgosun ordinerë, do te ishin edhe shumë e shumë fshatarë, që nuk kishin mbrrijtë me shlye shtetin, nga detyrimet që kishin pasë ndaj tij. Lidhun me dënimet e të burgosunve politikë nga ana e komandës, për mos realizim të normës, rastet do t’ishin të ralla, sepse na përgjithësisht, si ma të rinj e të fortë, që ishim, shpeshherë mbasi të realizojshim normën për vete, me bel e kazma ndër krahë, do të kalojshim prej njenës brigadë në tjetrën, për t’u ardhë në ndihmë disa të njohunve tonë të pamundun, me qëllim që t’i ruejshim nga do ndëshkim fizik e moral, që mund t’u bahej.

Për komandant kampi kishim njifarë Kamber Halilit, me gradë kapiten e, që në kohë të Zogut kishte qenë xhandar -ose kapter xhandarmënie -, e para se vinte në këte kamp, drejtor burgu në Vlonë. Nga natyra nuk ishte i keq, përkundrazi, ai ishte i butë e frikacak. Atje në Ministri të Ndërtimit, – dega Bonifikime – ishte nj1 inxhinier shkodranë, prej të cilit ai do t’i sillte disa herë përshëndetje Kolë Kurtit. Të vinte për të qeshë, kur të shikojshe Kamber Halilin, se si ia transmetonte Kolës të falat prej mikut të tij, tue i pëshpëritë për së afermi e pa e shikue në fytyrë, nga frika se mos e shifshin të tjerët. Për komisar kishim njifarë Shyqyri Pojanit, prej katundeve të Korçës, nji djalë i squet ky e mjaft simpatik, si nga pamja ashtu edhe nga sjellja e që do të vazhdonte me u kujtue për të mir edhe mbrapa, nga të gjithë të burgosunit, pa përjashtim.

Si kuadër jo i randsishëm i komandës aty, do t’ ishte edhe nji oficer prej Puket, me emnin Isuf e, gradë nëntoger, i cili të shumtën e kohës e kalonte mbas nji Elez Rrustjet nga Iballja e Pukës, rreth të cilit u grumbullojshin edhe pukjanë të tjerë të burgosun. Kur t’u ndodhshim në nji kamp tjetër, do të ndigjojshim se ky Isufi, ishte arratisë në Jugosllavi e ma vonë, tue tentue me tërheqë me vete edhe familjen, kishte qenë vra në përpjekje me forcat e Sigurimit.

Në këtë kamp të Peqinit, kishim nji të burgosun ordiner prej katundeve tq Elbasanit me emnin Tahir, i cili kishte nji trup mjaft masiv e të paformë, e që ndoshta ishte njeriu ma i fuqishëm në atë kamp, me rreth dymijë të burgosun. U shtinte si budalla, por që fundi do ta tregonte se s’kishte qenë aspak i tillë.

Para Tahirit pat qenë nji jevg i shëndoshë e i fuqishëm, të cilin komanda për pak kohë na e kishte paraqite si model të njeriut, që me punën e tij të ndërgjegjshme, kërkonte t’i shlyente shtetit e shoqnisë, damin që i kishte pasë shkaktue me atë veprim që atë e kishte pasë futë në burg. Për nja nji muej, jevgu në fjalë, pat rast që nga nji si tribunë e improvizueme në kamp, ma se nji herë të na kishte ba thirrje e këshillue, që edhe na të ndiqshim shembullin e tij. Për fat të keq, ai jevg u dorëzue në krye të nji mueji, tue mos qenë ma i zoti as me ecë me hapin e të burgosurve të tjerë, kur të dilshim ose t’u kthejshim prej punës, e të hante edhe ndonjë shkop në shpinë, siç ndodhte zakonisht me ata të rreshtit të fundit.

Kështu mbas tij, edhe Tahiri do të punonte shumë e komanda do të na e nxirrte si model, tue thané se ai gjoja realizonte dy norma nè ditë. Komanda organizonte mbledhje me të burgosun e Tahiri, i porositun, ose me inisiativen e vet, do t’u ngrinte vazhdimisht, e me poza si prej budallai, do të na u drejtonte me fjalët: “E patë edhe ju punën time. Te punoni si unë e, ta tejkaloni normën, që sa ma parë të shkoni te familjet tuaja”! Kamber Halili, për ta inkurajue Tahirin, si edhe që ta shikojshim na, disa herë do t’i sillte bostan Tahirit, atje në vendin e punës.

Nji herë Tahirit, i qe ngritë shumë temperatura nga nji “i thatë” i madh që i pat dalë në shpinë, aq i madh ai i thatë, sa siç thojshin, me futë grushtin mbrendë. Mbasi Dr. Sadetini ia kishte pastrue nji ditë plagën prej qelbit të shumtë që kishte pasë mbledhë e mbasi edhe t’ia kishte mbushë atë me pambuk e ilaç, i kishte thanë Tahirit, se u donte të qëndronte tri ditë pushim, dhe Tahiri, gjoja i indinjuem, i ishte kthye doktorit: “Ti doktor, don me më lanë pa realizue normën”! – dhe ishte nisë për punë, tue turfullue si gjoja seriozisht.

Këto “filma” të Tahirit “budalla”, bijshin në vesh të të gjithë të burgosurve dhe asnji prej tyne, nuk e besonte që Tahiri t’ ishte fare budalla. Do të vinte nji ditë, kund mbas ma pak se dy muej kohë, që Tahiri t’mos vazhdonte me qenë ma i fortë dhe as me ba lojna. Edhe komanda, si të thuesh, ia kishte harrue emnin. Rasti e solli që me Tahirin, t’u njifsha ma për së afërmi dhe në nji ndër ato ditë, ai do të më thonte: “Ty Ahmet të besoj e, due me t’u hapë. Të gjithë më marrin për budalla, s’ka gja, unë ashtu du. Në qoftë se unë realizoj nji normë e gjysë ne ditë, normisti ka urdhën të me shkruej dy. Kështu unë deri tani, kam perfitue ‘X’ ditq. Unë ua hedh të gjithëve, se due të shkoj sa ma parë të kalamajt e, s’jam budalla”!

Këto m’i thonte Tahiri, kur edhe vazhdonte me qenë i fortë e i mburrun nga ana e komandës. Nji here tjetër, tue u kthye nga puna për në kamp, nëpër trasenë e hekurudhës së shtrueme me zhavorr, Tahiri qe kishte fillue të binte edhe nga forcat, do të më thonte: “I shikon këta gurë, Ahmet”? – për gurët e zhavorrit mbi trase – nga uria, më duken si kafshata buke, se te buka e kam mendjen ditë-natë”, për të vazhdue: “Mbrëmë gjithë natën nuk kam fjet nga uria”. Nji herë tjetër, më kishte thanë se nuk kishte fjet gjithë natën; “duke ngranë farë lule dielli, që i a kishte falë atë ditë nji shok i tij i burgosun”! Kur erdhi vjeshta, Tahiri plotësoi dënimin e duel.

Po a mos Tahiri qe drejtue për në Elbasan, për te shtëpia, ku nga nji ditë në tjetrën, po e pritshin me padurim grue e kalamaj? Jo, përkundrazi, ai do të merrte me atë rast rrugën për në Durrës, ku do të punonte si hamall porti, gjatë nji periudhë prej rreth dy-tri javësh, dhe me të hollat e fitueme atje, do të blinte ushqime për nji shok të anës së tij, që kishte lane aty në kamp me ne, e mbrapa t’u niste për Elbasan, ku e pritshin; siç thonte vete, kalamajtë.

Komanda e kampit, tue e dijte se ushqimi ishte shumë i pamjaftueshëm, qe lidhe me nji ndërmarrje që tregtonte prodhime bujqësore, e cila do të furnizonte përditë kampin me bostan, përkundrejt pagesës me lekë në dorë. Bostani u donte t’u ndante ndër brigada, kompani e skuadra, në mënyrë të barabarte. Herë mbas here, do të kishte fjalë se bostani nuk po u ndante me drejtësi dhe në nji kohë më patën detyrue që për brigadën tonë, atë bostan ta ndajsha unë.

E nëse unë kërkojsha që, si të thuesh, të ndajsha dyshë edhe gramin, nuk ishte e thanë, që mbas shpindet time, me qëllim ngacmimi, Gani Ymeri e Gjovalin Zezaj, t’mos kishin mshehë ndonji shalqi të vogël jashtë rregullit e drejtësisë, gja që mue vërtetë do të më shtynte me u folë me zemërim, ndërkohë që ata u kënaqshin tue qeshë, sepse në të vërtetë, nji bostan prej nji-dy kilogramë, as ngrente e as ulte gja, në sasinë e parashikueme për qindra të burgosun të nji brigade.

Mbaj mend se në brigadën tonë, kishim nji grup fshatarësh prej Elbasanit, të futun në burg se nuk kishin shlye detyrimet ndaj shtetit, të cilët ndonjiherë do të më thojshin: “Ti Ahmet, je si ata komunistët e parë që kemi pasë mbajtë ndër shtëpitë tona”! -“Jo, jo, unë s’jam si ata që ju patën futë thikën mbas shpindet”, – do t’iu përgjigisha unë tue qeshë, dhe ata do të vazhdojshin: “Jo, ashtu është, ne nuk po themi, po në fillim fjalët e punën e patën një, mandej bënë atë që bënë”.

Lidhun me bostanin, duhet sqarue se ndër kampe nuk ka ndodhë që t’u tretshin ndonjëherë lëkurat e tij, se po të mos i hante njeni, do t’i hante tjetri. Sa herë që distanca e frontit të punës nga kampi, t’u rriste shumë, edhe mbi tetë e nandë kilometër, kampet do të ndërrojshin vend. Kështu na mbas kampit të Peqinit, kaluem në atë me emnin Harizaj e, mbas tij në ata të Gosës së Madhe e Gosës së Vogël, të Luzit, Rrogozhinës, për t’u kthye edhe nji herë në njenën Gosë, për ndërtimin e nji kanali të gjatë prej betoni e, mandej në atë të Kavajës, e për të vazhdue me atë të Lekajve, – po të Kavajës – e me radhë, të Çengelajve të Peqinit, të Urës Vajgurore, në dimnin e 1953-shit, të Vlashukut të Beratit e, së fundi, në atë te Shtyllasit të Fierit, me tê cilin unë përfundimisht do të mbyllsha vargun e kampeve e, do t’u lirojsha.

Atje në kampin e Harizajt, mue më pat zanë nji dizenteri e fortë dhe kujtoj se i miri e plaku Dr. Sadetini, do t’u shqetësonte, për faktin se s’kishte me se të ma luftonte sëmundjen, veç me do “sulfaguanidina” të rëndomta e, nuk kishte mundësi as të më izolonte prej tjerëve, si ngjitëse dhe e rrezikshme që ishte ajo sëmundje! Vjeshta parakohe e me shina shumë, na pat zanë në kampin e Rrogozhinës dhe vetëm aty, për herë të parë në jetën time, unë do të shikojsha disa herë se si dallëndyshet e reja, prej të ftohtit të parakohshëm, u këputshin papritmas prej nalt e, bijshin nji copet të ngordhta për dhe.

Kampi i Kavajës

Gjatë ditëve të nandorit të vjetit 1951, na kishim dalë në kampin e Kavajes e, prej aty do t’u zgjatshim me hapje kanali deri jo shumë larg qytetit të Durrësit, shtëpitë e të cilit, tek i shikojshim nga distanca, do të na vijshin të mbështjella prej nji veli të hollë mjegulle e, shumë të ngjeshura mes tyne, e vetë qyteti, i vogël.

Festa zyrtare e 29 nandorit, na zu në atë kamp, me ç’rast qe ba edhe nji falje për disa të burgosun, pjesën ma të madhe të të cilëve, do ta përbajshin ata që për pak muej, ose edhe ditë, kishin për të plotesue dënimin. U liruen me atë rast edhe shokët tonë, si Remzi e Xhevat Quku, Ahmet Kopliku etj., dhe lidhun me këtë të fundit, ndoshta nuk do të jetë e tepërt të tregohet, andrra që unë pashë nji natë ma parë, të cilën në mëngjes do t’ia tregojsha Ahmetit:

“Pashe mbramë nji ëndërr, se ne të dyve na ndante nji lum me Gjovalinin”, për Gjovalin Zezajn e liruem me plotësim dënimi, dy muej ma parë -. Ti dole me kalue lumin e, u bashkove me Gjovalinin, kurse unë mbeta i vetëm këtej lumit, gja që me sa kuptoj unë, do të thotë që ti sot lirohesh”! Memorie.al Nga Ahmet Bushati

Nga djepi në zyrë, The Economist: Përvojat e jetës në vendimet e shefave

Cila është pika juaj e dobët? Pse e doni këtë punë? A jeni ekspozuar ndaj kimikateve toksike në mitër? Disa pyetje në intervistat e punës janë shumë të shpeshta. Disa pyetje të tjera nuk bëhen kurrë, shkruan The Economist.

Përvojat e hershme, duke filluar nga fetusi e deri në punën e parë, mund të ndikojnë në mënyrën se si njerëzit sillen në punë, dekada më vonë.

Në një studim të botuar në vitin 2023, Raghavendra Rau dhe bashkautorët në Universitetin Cambridge, analizuan te drejtuesit e kompanive, efektin e të lindurit në pjesë shumë të ndotura të Amerikës, me dëshirën për ndërmarrjen e rrezikut.

Studiuesit zbuluan se shefat që kishin lindur në zona të përcaktuara më vonë si vende shumë të ndotura, të infektuara me kimikate të rrezikshme, ndërmorën më shumë rreziqe sesa kolegët dhe këto rreziqe zakonisht nuk shpërbleheshin.

Autorët mendojnë se ndotja ka ndikuar në zhvillimin e trurit të këtyre drejtuesve.

Zoti Rau dhe Gennaro Bernile në Universitetin e Majamit dhe Vineet Bhagwat në Universitetin George Washington, kanë shqyrtuar gjithashtu efektin e ekspozimit të hershëm ndaj katastrofave natyrore.

Në një studim të vitit 2014, akademikët krahasuan të dhënat e nivelit të tornadove, tërmeteve dhe dukurive të ngjashme, me të dhënat biografike të drejtuesve të lindur në Amerikë, për të kuptuar lidhjen e fatkeqësive natyrore të përjetuara midis moshave 5 deri në 15 vjeç, me natyrën e vendimmarrjes në biznes.

Shefat që kishin përjetuar një fatkeqësi natyrore në fëmijëri, e cila kishte marrë shumë jetë, prireshin të ishin më të kujdesshëm në biznes dhe ruanin mënjanë më shumë para të thata se drejtuesit që nuk kishin përjetuar një fatkeqësi të madhe natyrore.

Por nëse fatkeqësia natyrore kishte shkaktuar vetëm disa vdekje, kjo përvojë kishte ndikuar që shefat të ndërmerrnin rreziqe më të mëdha në biznes. Autorët e studimit mendojnë se nëse rreziqet nuk kanë pasoja të skajshme, mund të duket sikur ato ia vlejnë barra qiranë.

Përvojat e hershme të jetës nuk kanë ndikim vetëm në dëshirën për të ndërmarrë rrezik. Drejtuesit e korporatave në Amerikë që kanë përjetuar një fatkeqësi natyrore të skajshme, gjithashtu drejtojnë kompani me emetime më të ulëta karboni.

Në Kinë, politikanët rajonalë që u zhvendosën në fshat në moshë të re gjatë Revolucionit Kulturor, kanë më shumë gjasa se sa kolegët që të ndjekin politika në dobi të të varfërve në zonat rurale.

Edhe mjediset familjare ku njerëzit rriten gjatë dekadave, ndikojnë në vendimet për shpërndarjen e kapitalit.

Studiuesit zbuluan se shefat që u rritën në shtëpi ku babai ishte familjari i vetëm që fitonte para dhe më i arsimuar se nëna, vazhdojnë t’u japin menaxherëve meshkuj buxhete më bujare se menaxhereve femra.

Edhe sfondi ekonomik ndikon në vendimet në punë. Në vitin 2017, Antoinette Schoar nga Instituti i Teknologjisë në Masachusetts dhe Luo Zuo në Universitetin Kombëtar të Singaporit, analizuan historitë e karrierës së mbi 2000 drejtuesve të kompanive amerikane, për të kuptuar nëse ata e kishin filluar punën gjatë një recesioni.

Zbuluan se shefat që kishin nisur punë gjatë recesionit, ishin menaxherë më konservatorë dhe kursimtarë, krahasuar me ata që kishin marrë kontrollin gjatë një ekonomie në lulëzim.

Ky ndryshim vjen pjesërisht nga efekti që kanë rëniet ekonomike në vendet e punës. Drejtuesit që kanë nisur punën në kohë recesioni, kanë më shumë gjasa të fillojnë karrierën në firma më të vogla ose private, dhe puna në këto kompani ndikon në stilin e tyre drejtues.

Gjendja e hershme e ekonomisë ka ndikim edhe tek investitorët profesionistë. Një studim i fundit nga Jie Chen dhe bashkautorët në Universitetin Leeds, zbuloi se menaxherët e fondeve që filluan punën gjatë një recesioni, kishin kthime më të mira fitimi se të tjerët.

Ju mund të pyesni pse kanë rëndësi këto gjëra. Në fund të fundit, nuk është për t’u habitur që njerëzit formohen nga përvojat e tyre. Ashtu siç demografia nuk është thjesht fat, as fatkeqësitë, rëniet ekonomike apo problemet e zhvillimit, nuk janë.

Individët mund të shkojnë kundër rrymave ose t’i ndjekin ato. Askush nuk duhet të zgjedhë kandidatët në punë duke u mbështetur në vitet e hershme të formimit të tyre si njerëz. Dhe nëse do të shqetësoheshim për efektet e dukurive natyrore te viktimat, drejtuesit e kompanive nuk do të ishin në krye të listës.

Por ka tri arsye të mira për t’u kushtuar vëmendje studimeve të këtij lloji. Së pari, na tregojnë se shefat janë formuar nga ngjarje dhe mjedise që kanë qenë jashtë kontrollit të tyre. Fati luan një rol të rëndësishëm në suksesin në karrierë dhe në talent.

Së dyti, këto studime mund të shërbejnë si argument se nevojiten përvoja të larmishme në organizata. Dhe së treti, ato tregojnë se ngjarjet lënë pas gjurmë të mëdha që zgjasin.

Në një kohë kur Amerika rrezikon të rrëshqasë në një recesion të vetëshkaktuar, pasojat për menaxherët dhe punëtorët do të ishin më të gjata se një cikël biznesi./Monitor

PD, në krizë të vazhdueshme” – Mërtiri: Nëse nuk reformohet, do shkatërrohet

Analisti Ergys Mërtiri thotë se PD ndodhet në krizë të vazhdueshme.

Në një intervistë për “Tirana Live” në ABC News, Mërtiri u shpreh se PD, nëse nuk do të reformohet, do të shkojë drejt shkatërrimit.

“Kjo është shfaqje e krizës, e bllokuar. Berisha, para zgjedhjeve, vuan psikologjinë e armikut, ai që ngre zërin para zgjedhjeve, konsiderohet se i shërben armikut. Tani, njerëzit kërkojnë llogaritë e veta. Është një parti në krizë të vazhdueshme. Gjasat që kjo parti të fitojë, janë të pamundura.

A do ketë njerëz brenda, të ketë kurajo, vlen ta shohim. Por me Berishën në krye, nuk mund të fitohet kurrë. Është frika se mos Berisha i përjashton nga partia. Berisha kërkon të shmangë përgjegjësitë dhe nuk pranon të largohet. Ai po kërcënon tashme, me idenë e një beteje, për votën e lirë. Ai nuk bën protesta, e sheh që nuk ka pjesëmarrje”, theksoi ai.

Futja në rrugën e kërkimit të armiqve, nuk pyet se sa profesionist i zoti je

Nga Fitim Zekthi

Më kujtohet, kur pas vitit 2000 në PD u afruan disa njerëz të mençur dhe të aftë në profesionet e tyre, njerëz që mendonin dhe artikulonin si opozitarë të qartë, si demokratë të vendosur, një shkrim i poetit të njohur Bardhyl Londo. Londo thoshte se e shoh me shumë optimizëm luftën tonë si PD edhe për shkak të faktit që në të gjenden sot disa njerëz të pakorruptuar dhe ndër më të aftët e fushave të tyre. Ai përmendte Ilir Rusmalin, sekretar i çështjeve kushtetuese në PD. Rusmali po bënte një punë të mrekullueshme dhe kishte vlerësimin dhe respektin e të gjithëve në PD që nga militantët e thjeshtë e deri te drejtuesit e lartë dhe kryetari Berisha. Vetë Bardhyl Londo ishte një prej figurave të respektuara, njeri i ardhur në PD si anëtar kryesie pas tmerrit të 1997-ës. Rusmali ndryshoi në mënyrë radikale gjithë artikulimin e PD mbi ligjin, të drejtën, kushtetutën dhe e bëri gjuhën e PD të dominonte mbi qeverinë dhe gjuhën e saj. Ai fitoi si deputet në garë mazhoritare në zonën e Korçës, u bë zv. kryeministër i qeverisë së PD. Sot shpallet armik. Ai është po ai që ishte, konstitucionalist shumë serioz dhe i ditur, por futja në rrugën e kërkimit të armiqve nuk pyet çfarë je.

Trump përcjell Musk: Një punonjës special i qeverisë! Faleminderit Elon

Elon Musk është larguar zyrtarisht nga DOGE, departamenti amerikan për shkurtimin e shpenzimeve në SHBA, i krijuar gjatë administratës së dytë të Donald Turmp.

Në Zyrën Ovale, presidenti amerikan ka bërë një bilanc të punës së Musk dhe e ka falenderuar atë për shkurtimin e qindra miliona dollarëve shpenzime dhe për të reduktuar dhe reformuar burokracinë federale.

Trump tha se Musk nuk largohet ‘përgjithmonë’ por se do të jetë pranë administratës herë pas here.

“DOGE ka ndërprerë miliona dollarë për hotelet e emigrantëve ilegalë, miliona dollarë për DEI në Burma, 40 milionë dollarë për ndryshimin e seksit në Uganda. Miliona dollarë.

Janë udhërura mijëra burokratë që punonin nga shtëpia të rikthehen në punë, janë ndërprerë mijëra kontrata të panevojshme.

8 milionë dollarë për të bërë minjtë transgjinorë. Mund t’i lexoj gjithë ditën… Jemi të përkushtuar të vijojmë dhe ndërpresim shpenzimet.

Do të bëjmë shkurtime në disa çështje, në disa raste të tjera do të ndërpresim fondet. Me DOGE shumë njerëz qëndrojnë, dhe Elon nuk ikën, ai do jetë këtu herë pas here. Shërbimi ndaj amerikës është i pakrahasueshëm.

Ai ka kompaninë më të suksesshme të hapësirës, platformën e fjalës së lirë. Ai ka përballuar abuzim, shpifje, sepse e do vendin tonë. Dua ta falenderoj Elon si një i punësuar qeveritar special”, u shpreh Trump.