Sezoni i fundit i “Game of Thrones” e ka zhgënjyer publikun dhe arsyet janë më të thella nga sa mund të mendojmë

Sezoni i tetë dhe i fundit i “Game of Thrones” është parë nga miliona njerëz dhe, po ta gjykosh nga reagimet, duket se një përqindje e mirë e tyre janë zhgënjyer thellësisht nga zhvillimi i serisë. Si ka mundësi? “Game of Thrones” është përkeqësuar dhe kjo është e pamohueshme. Por përkeqësimi ka rrënjë shumë të thella se ato të propozuara deri më tani, si aktorët e rinj dhe jo në lartësinë e të mëparshmëve, zgjatja e kufizuar e sezonit, vrimat e shumta në skenar. Këto difekte ekzistojnë, por janë sipërfaqësorë. Ajo që kriza e serisë evidenton është një limit i kulturës tonë narrative në përgjithësi: nuk dimë të rrëfejmë histori sociologjike. Në apogjeun e tij, “Game of Thrones” ishte një kafshë e rrallë: një rrëfim sociologjik dhe institucional në një format zakonisht të dominuar nga tipare psikologjike dhe individualistike.

Faza sociologjike ka zgjatur në të gjitha sezonet e bazuara mbi romanet e George R.R. Martin, një mjeshtër në evoluimin e personazheve në kundërpërgjigje të kontekstit të gjerë institucional, stimujve dhe normave që i rrethojnë. Kur skenari i serialit ka ecur më përpara se ai i romaneve, ata që kanë marrë në dorë situatën kanë qenë producentët David Benioff dhe D.B. Weiss. Disa fansa dhe kritikë janë të bindur se kanë ndryshuar narrativën për të respektuar rregullat e Hollywood ose për të përshpejtuar evolucionin e historisë, por është pak e besueshme. Me më shumë probabilitet, janë kufizuar në respektimin e pikave narrative që kanë marrë, në vija të përgjithshme, nga autori. Ndryshimi ka ndodhur, por ka një natyrë shumë më thelbësore. Benioff dhe Weiss e kanë larguar narrativën nga aspekti sociologjik, duke e afruar me atë psikologjik. Në thelb, kjo është mënyra kryesore (ka mundësi e vetmja) me të cilën autorët e Hollyëood dhe e pjesë më të madhe të serialeve janë mësuar të shkruajnë. Bëhet fjalë për një ndryshim vendimtar.

Në realitet, është e vështirë ta kuptosh këtë ndryshim. Shumë më e thjeshtë është të nënvizohen difektet e skenarit. Edhe pse difektet nuk mungojnë. Bollëku i vrimave në skenar është e pamundur të injorohet. Për shembull, dragojtë kalojnë vazhdimisht nga statusi i krijesave të pashkatërrueshme në atë të kafshëve mjaft të dobëta. Në të njëjtën mënyrë duket se disa personazhe të ndërtuara me mjaft kujdes në vite papritmas janë transformuar në hije të tyre. Megjithatë, siç e thamë, këto mangësi janë në fakt sipërfaqësore. Edhe sikur sezoni i fundit do t’i kishte minimizuar vrimat dhe do të kishte shmangur koinçidenca pak të besueshme, gjithsesi nuk do ta kishte ndjekur linjën narrative e sezoneve të para. Për Benioff dhe Weiss avancimi i “Game of Thrones” përgjatë direktivave fillestare do të ishte si të kërkoje të haje një akullore të shkrirë me pirun.

Hollywood njeh vetëm historitë psikologjike dhe të individualizuara. Nuk ka instrumentat për historitë psikologjike. Ka mundësi që nuk e di as se çfarë janë. Për ta kuptuar kthesën narrative duhet bërë një hap prapa. Pse kaq shumë njerëz janë apasionuar pas “Game of Thrones”? Çfarë e diferencon këtë serial nga të gjithë të tjerët e prodhuara në epokën që kritikët e kanë quajtur tashmë “epoka e dytë e artë e televizionit”? Një prej këtyre elementëve karakteristikë është sigurisht fakti që shumë personazhe kryesore vdesin përpara kohe pa e çoroditur skenarin. Serialët që ndjekin linjën psikologjike rrallë i eliminojnë personazhet kryesore, pasi spektatorit i duhet që të mund të identifikohet me ta dhe të krijojë një lidhje afektive që e shtyn të vazhdojë të shikojë episodet e mëpasëm, por nuk kanë asnjë vëmendje për kuadrin e përgjithshëm social, institucionet dhe normat me të cilat ndërveprojmë dhe që influencojnë mbi ekzistencën tonë. Domethënë nuk mund të vritet një personazh kryesor, pasi është themeli mbi të cilin është ngritur ngjarja dhe magneti për të mbajtur ngjitur spektatorët.

Kurse tek “Game of Thrones” Ned Stark vdes papritmas në fund të sezonit të 1-rë. Sezoni i 2-të, me ngjitjen e trashëgimtarit të Ned Stark, të birit Robb, të bën të parandjesh një ecuri tradicionale. Por më pas Robb vritet në Sezonin e 3-të në mënyrë jashtëzakonisht mizore e kështu me radhë vazhdon historia, kurse shumë personazhe jo. Sharmi i një seriali që vret rregullisht personazhet kryesore evidenton një gjini të ndryshme narrative, në të cilën narrative e brendshme e një personazhi të vetëm, për sa karizmatik apo o fuqishëm, nuk është as baza, as justifikimi i një zhvillimi të brendshëm narrativ. Dhe ky mekanizëm ka pushtuar një publik shumë të madh. Natyrisht, edhe në shrkimin sociologjik, personazhet kanë histori dhe aspirate personale, por janë të mbrujtur nga institucionet dhe nga ngjarjet që i rrethojnë. Stimujt për veprimet e personazheve vijnë edhe nga këto forca të jashtme, që ndiojnë shumë mbi ekzistencën e tyre.

Personat i përshtaten narrativës së tyre duke ju përshtatur stimujve dhe ndërkohë justifikojnë dhe racionalizojnë sjelljen e tyre. në rast se modaliteti narrative dhe analiza janë tejet personale na privojnë nga një kuptim më i thellë i ngjarjeve dhe i historisë. Kuptimi i personalitetit të Hitlerit nuk është i mjaftueshëm që të kuptojmë ardhjen në pushtet të nazizmit. Në këtë pikë është e rëndësishme të kujtohet se kemi të gjithë tendencën për ta interpretuar jetën tonë të përditshme dhe sjelljen e të tjerëve nëpërmjet prizmit të individualizmit. Këtkojmë gjithmonë shpjegime të brendshme dhe psikologjike për veprimet e kujt na rrethon, duke preferuar justifkime rrethanore për tonat.

Kjo mënyrë analizimi e botës është aq e rëndomtë sa që psikologjia sociale ka shpikur një shprehje për ta përcaktuar: gabim themelor atribuimi. Kur dikush na prek, mendojmë se është i keq: është një shpjegim i përqëndruar mbi personin. Por kur jemi ne ata që sillemi keq pranojmë menjëherë forcat e jashtme që na shtyjnë të veprojmë në një mënyrë të caktuar: kjo është në fakt vetëdija e situatës. Tensioni midis psikologjise dhe sferës së brendshme nga njëra anë dhe ngjarjeve, normave, institucioneve dhe presioneve të jashtme nga ana tjetër janë saktësisht ajo që “Game of Thrones” na ka treguar në shumë personazhe, duke krijuar skema të pasura psikologjike, por edhe një qasje që nuk ishte asnjëherë as e përkryer, as e keqe në terma absolute. Spektatori mund të kuptonte se pse disa personazhe vepronin në mënyrë dinake, e dinte sesi qëllimet e mira të tyre qenë kompromentuar dhe dinte stimujt që ia kishin mbrujtur karakterin. Ky kompleksitet e ka bërë “Game of Thrones” jashtëzakonisht më magjepsës së një rrëfim i thjeshtë moralistic ku e Mira Absolute lufton të Keqen Absolute.

Elementi qendror i narrativës sociologjike është aftësia e saj për të na bërë të përzihemi me të gjitha personazhet, jo vetëm me heroin apo heroinën. Nuk është vetëm një çështje simpatie. Nëqoftëse arrimë të kuptojmë më mirë se si dhe pse personazhet marrin vendimet e tyre, atëhere mund edhe të mendojmë sesi të strukturojmë një botë që inkurajon të gjithë të marrin vendime më të drejta. Shpesh, alternative është një apel ndaj anës tonë më fisnike, që me siguri ekziston, por bashkëjeton me motivacione më vulgare dhe më të vogla. “The Wire” i David Simon është një shembull i narrativës sociologjike për television. Seriali ndjek një grup personazhesh në Baltimora: afroamerikanë që jetojnë nëpër geto, policë, gazetarë, politikanë dhe mësues. Edhe tek “The Wire” personazhet kryesorë vdesin me një shpeshtësi të caktuar dhe çdo sezon zhvillohet rreth një institucioni, si sindikatat, shkollat apo politika dhe jo një personazhi.

Fatmirësisht për “The Wire”, kontrolli krijues i serialit nuk i është besuar asnjëherë autorëve hollyëoodianë të gatshëm që të paraqesin individë për t’u dashur apo urryer pa na bërë të kuptojmë rrethanat që u kanë mbrujtur karakterin. Spektatori mund t’i kuptojë lehtësisht të gjithë personazhet, jo vetëm të mirë (edhe pse askush nuk është tërësisht i mirë apo i keq). Është tipari dallues i një narrative sociologjike. Është domethënëse që në sezonin e fundit të “Game of Thrones” mbijetesa e personazheve kryesore ka qenë më e madhe se zakonisht. Është treguesi i parë i madh i ndryshimit themelor, i kalimit nga sociologjikja tek individualja.

Për 7 sezone “Game of Thrones” është përqëndruar mbi aspektin sociologjik e një kërcënimi të jashtëm (Mbreti i natës, dimri në ardhje) dhe mbi efektin që kishte mbi rivalitetin midis protagonistëve. Pasi ka eliminuar një prej tensioneve kryesore sociologjike që i jepnin shpirt të gjithë narrativë me një thikë pas shpine të mirëgjuajtur, Benioff dhe Weiss kanë ecur përpara duke e shkatërruar tensionin tjetër sociologjik: linjën e bazuar mbi efektin gërryes të pushtetit. Ky element është ilustruar përsossmërisht nga rrugëtimi i personazhit Cersei Lannister nga viktimë (megjithëse egoist) në xhelat. Edhe Daenerys Targaryen, kundërshtarja kryesore e Cersei, do të duhet të ndiqte të njëjtën trajektore.

Daenerys e kishte filluar duke premtuar se do të këpuste zinxhirët e skllevërve dhe e kishte ndjerë të gjithë peshën morale e zgjedhjeve, por sezon pas sezoni e kemi parë të ndryshojë (ngurruese) nën efektin e instrumentave që kishte dhe që ka shfrytëzuar: luftën, dragojtë, zjarrin. Nëse do të avancohej në mënyrën e drejtë, historia e Daenerys dhe Cersei do të ishte një ngjarje dinamike dhe magjepsëse, me dy rivale që transformohen njëra tek tjetra, teksa kërkojnë që të fitojnë një pushtet absolut me gjakderdhje të madhe,njëra duke u nisur nga një perspektivë egoiste (dëshira të bëjë të mbretërojnë fëmijët e saj), tjetra nga një qëndrim altruist (dëshira për të çliruar skllevërit).

Efekti gërryes i pushtetit është një prej dinamikave psikologjike më të rëndësishme prapa ngarjeve të mëdha historike dhe shfaqjes të të këqijave të shoqërisë. Për ta kundërshtuar kemi krijuar zgjedhjet, mekanizmat e kontrollit të pushtetit dhe ligjet. Figurat destructive historike kanë besuar gjithmonë se mund ta ruajnë pushtetin sepse ata – dhe vetëm ata – qenë në gjendje ta udhëheqin popullin. Liderët kanë zakonin që të izolohen, të rrethohen nga lakej dhe t’i nënshtrohen lehtësisht tendencës njerëzore për të vetëshfajësuar. Ekzistojnë shembuj të ndryshëm liderësh, që ashtu si Daenerys e fillojnë parabolën e tyre në kundërshtim me synimet më të mira, për t’u transformuar në tiranë. I treguar nga një perspektivë sociologjike, transformimi progresiv i Daenerys në një vrasës masiv do të ishte një histori e fortë dhe magjepsëse.

Por në duart e dy autorëve që nuk e kuptojnë këtë metodë të narrative është bërë qesharake. Daenerys masakron mijëra njerëz vetëm pse, me sa duket, genet e tij tiranike janë aktivizuar. Jemi në determinizmin gjenetik e pastër e semplicist, një ndryshim total kursi respektivisht asaj që kemi parë në sezonet e mëparshme. Historitë sociologjike nuk i injorojnë tiparet individuale, psikologjikë dhe deri gjenetikë, por shkojnë përtej. Ideja e “mbretëreshës së çmendur” si finale e historisë është sigurisht një ide e George R.R. Martin, por për Benioff dhe Ëeiss është akullorja e shkrirë për t’u ngrënë me pirun. Kanë pranuar zhvillimin e skenarit, por jo metodën narrative dhe janë kënaqur me një përzierje midis psikologjisë instinctive dhe determinizmit gjenetik. Pavarësisht nga cilësia e brendshme, gjinia psikologjike/e brendshme nuk na mundëson kurrë të kuptojmë dhe të reagojmë ndaj ndryshimit social. Ka mundësi dominimi i narrativës psikologjike të bazuar mbi kundërvënien hero/antihero është motivi për të cilin nuk arrijmë që t’i përshtatemi tranzicionit aktual teknologjik historic dhe kjo ka të bëjë me diçka më të rëndësishme se një serial televiziv i populluar nga dragojt.

Në fushën time kërkimore – domethënë impakti i teknologjisë dixhitale dhe i inteligjencës artificiale ndaj shoqërisë – has vazhdimisht në pengesa të kësaj natyre. Ka shumë libra, histori, tregime dhe përmbledhje gazetareske që përqëndrohen mbi personalitetin e protagonistëve të mëdhenj si Mark Zuckerberg, Sheryl Sandberg, Jack Dorsey dhe Jeff Bezos. Natyrisht që karakteri i këtyre njerëzve është i rëndësishëm, ama vetëm në kontekstin e modeleve biznesore, të përparimeve teknologjike, të skenarit politik, të rregullimit (të munguar) të forcave ekonomike e politike që ushqejnë pabarazinë gjinore dhe mosndëshkueshmërinë e të fuqishmëve, të dinamikave gjeopolitike, të karakteristikave të një shoqërie dhe shumëçka tjetër.

Në veprën teatrale “Jeta e Galileos” e Bertolt Brecht, Andrea, ish nxënës i Galileos, viziton shkencëtarin e madh pas refuzimit. Galileo i dorëzon Andrea bllokun e tij të shënimeve, duke i kërkuar që t’ia përhapë përmbajtjen. Andrea ekzaltohet duke thënë: “E mallkuar toka që nuk ka heronj!”. Por Galileo e korrigjon: “E mallkuar toka që ka nevojë për heronj”. Shoqëritë e mirëmenaxhuara nuk kanë nevojë për heronj dhe mënyra më e mirë për të mbajtur nën fre impulset më të këqija e racës njerëzore nuk është ajo e mundjes së të këqinjve dhe zëvendësimi i tyre me të mirë. Fatkeqësisht, pjesa më e madhe e rrëfimeve tona – jo vetëm në fushën e fiksionit – janë ende të ngërthyer në këtë dinamikë midis heronjsh dhe antiheronjsh. Është mëkat që “Game of Thrones” nuk ka mbrritur në fundin e parabolës së tij duke ndjekur linjën origjinale. Në një moment historic ku ka nevojë të madhe për ndërtim institucional dhe aftësi për të pranuar sfida të reja (ndryshime teknologjike, ngrohje globale, pabarazi, marrje përgjegjësie) na nevojitet e gjithë imagjinata sociologjike që mund të gjejmë. Pavarësisht nga dragojtë, ka qenë bukur të shikoje një serial që stimulonte pikërisht këtë imagjinatë. E bukur deri sa ka zgjatur.

(Zeynep Tufekci për Scientific American)

Përgatiti

ARMIN TIRANA

Diskutimet lidhur me nazistët mund të heqin vëmendjen nga një çështje shumë më e rëndësishme: tensionet aktuale në brendësi të Bashkimit Europian.

Në muajin prill Parlamenti grek ka votuar për tentativën e rivendikimit të reparacioneve të rënda nga Gjermania si pasojë e dëmeve të pësuara gjatë Luftës së Parë e të Dytë Botërore. Nuk është hera e parë që Greqia e peshon idenë, e bërë papritmas popullore gjatë krizës financiare. Është nga viti 2012 qe krerët e qeverive greke u japin grupeve të punës dhe komiteteve detyrën që të sondojnë mundësinë e ngritjes së një padije ligjore kundër Gjermanisë për të kërkuar reparacione dhe për t’ua llogaritur vlerën (aktualisht vlerësohen në rreth 300 miliard euro).

Duke pasur parasysh se në radhë janë zgjedhje europiane, vendore dhe kombëtare, ekziston tuundimi për ta etiketuar këtë operacion të uudhëhequr nga Kryeministri aktual Alexis Tsipras thjesht si një manovër oportuniste, por në një rast të tillë do të humbej pika më e rëndësishme, një çështje shumë më e rëndësishme e fillimit të ‘900 dhe që, në rast se mbetet e pazgjidhur, mund të kërcënojë stabilitetin e gjithë Bashkimit Europian. ankesat e Greqisë për mënyrën sesi u trajtua gjatë krizës financiare nuk janë zhdukur, Gjermania është kujtuar si forca që i ka vendosur masa shumë të dhimbshme rreptësie financiare Greqisë në shkëmbim të programeve të shpëtimit. Masat e vendosura kanë rindezur ndjenjat e ndrydhura antigjermane në Greqi, e cila vuajti rëndshëm në duart e nazistëve gjatë Luftës së Dytë Botërore. Protestat në Athinë e periudhës 2011 e 2012 jo rrallë i referoheshin të kaluarës naziste, duke e krahasuar Merkelin me Hitlerin. Debati mbi reparacionet që po rishfaqet këto vitet e fundit synojnë që jo vetëm të godasin nervin e zbuluar të politikave gjermane, por edhe t’i ofrojnë shpresë një vendi që ka nevojë për një mrekulli ekonomike që të ringrihet: rizbulimi i papritur që kreditori intransigjent në realitet do të duhet të paguajë shumë miliarda do të çonte në zgjidhjen e përkryer.

Fatkeqësisht gërmimi në thellësi në të kaluarën e larë me gjak të Europës nuk mundëson që të gjenden zgjidhje ndaj problemeve të sotme. Veç kësaj, shmang ngritjen e pikëpyetjeve të bzdisshme: cila është trashëgimia më e vonshme gjermane që paraqitet si forcë e madhe tërheqëse në brendësi të Bashkimit Europian?

Gjatë zgjedhjeve të 2014, Alexis Tsipras dhe partia e tij e majtë Syriza i bënë reparacionet e luftës çështjen qendrore të fushatës së tyre elektorale. Me t’u bërë  Kryeministër, kur u takua me Merkelin në vitin 2015 Tsipras e ngriti çështjen: “Nuk është problem parashë, është çështje morale”, tha ai. Pak ditë më parë kishte mbajtur një diskutim në Parlamentin grek duke përmendur vende ku forcat pushtuese gjermane gjatë Luftës së Dytë Botërore vranë dhe torturuan grekë. Refuzoi tezën sipas së cilës të gjitha reparacionet qenë paguar në marrëveshjet bilaterale e vitit 1960 midis Gjermanisë Perëndimore (RFGJ) të atëhershme dhe Greqisë, duke pohuar se 115 milion dojçmarkat ju paguan ekskluzivisht viktimave të luftës dhe jo për të riparuar dëmet e shkaktuar infrastrukturave të vendit. Pozicioni i Gjermanisë është se problemi është zgjidhur si politikisht, ashtu edhe ligjërisht.

Sot ashtu si atëhere, Tsipras po kërkon që të mbajë të ndara kushtet e rënda të shpëtimit të vendosura prej Gjermanisë nga diskutimi mbi dëmshpërblimet. Reparacionet e luftës i përkasin së kaluarës, pohon ai, jo së tashmes. Komiteti parlamentar të cilit më 2014 ju dha mandati për të llogaritur vlerën totale e reparacioneve që i takojnë Greqisë, ka arritur konkluzionet finale më 2016, por qeveria e ka rihapur argumentin vetëm muajin e kaluar. Tsipras e ka thënë qartë se dëshiron të presë deri kur Greqia nuk do të jetë më pjesë e programit të shpëtimit, si provë që kërkesat e reja për reparacione nuk janë të motivuar nga kërkimi për të larë borxhet e shpëtimit.

Rreziku është që diskutimi aktual mbi reparacionet të jetë një largim vëmendjeje nga tensioni aktual që duhet akoma ttë zgjidhet. Pohimet e Tsipras lidhur me situatën aktuale greke nuk janë tërësisht të vërteta: Greqia është akoma shumë larg nga pagesa e huave të rënda të marra gjatë 9 viteve të fundit dhe ecuria e ekonomisë greke vazhdon që të jetë e monitoruar nga kreditorët. Greqia mbetet një vend copë copë që po i paguan në lëkurën e saj kostot e një rigjallërimi shumë të ngadalte me papunësinë në qiell dhe pa asnjë indikacion sesei të kthehet tek mirëqenia që gëzonte në fillimet e mijëvjeçarit të ri. Gjendja e saj aktual ka shumë të bëjë me influencën e Gjermanisë së sotme në brendësi të Bashkimit Europian sesa me pushtimin e Boshtit në Greqi gjatë viteve ‘40.

Në cilësinë e fuqisë kryesore financiare të Bashkimit Europian, Gjermania që në të gjitha aspektet prapa programeve të shpëtimit të imponuara Greqisë midis viteve 2010 e 2015. Programet parashikonin shkurtime bilanci, reforma ireale me hapa të detyruara dhe hua të mëtejshme më shumë sesa propozimet me zemërbuta të reduktimit të borxhit që FMN-ja donte të niste nga viti 2015. “Prej shumë kohësh Gjermania njihet si “fuqia ngurruese hegjemoniste” e Europës, për shkak të ngurrit të saj për të vepruar në rrugë diplomatike, ashtu siç e konfirmon historia e miltarizmit të saj”, kishte vërejtur “Neë York Times” atë vit. “Por rrethanat unike e krizës greke… e kanë ndihmuar të bëhet një çikë më pak ngurruese dhe një çikë më shumë hegjemone”.

Përgjithësisht, Gjermania gëzon një reputacion të mirë pranë vendeve të Europës Veriore, të paktën sipas sondazheve. Por opinioni më pak i favorshëm i Greqisë (43% e popullsisë ka një opinion shumë negativ për Gjermaninë sipas sondazheve të 2017) pasqyron një tendencë më të gjerë. Vendet e Europës Jugore i kanë shprehur shumë herë preokupimet e tyre lidhur me fuqinë disproporcionale të Gjermanisë mbi pushtetin vendimmarrës brenda vetë Bashkimit Europian. Italia e Spanja, por edhe Franca, janë rreshtuar gjithmonë kundër rreptësisë rigoroze financiare të dëshiruar nga Berlini kur është bërë fjalë për eurokrizën, por nuk janë dëgjuar.

Influenca gjermane mbi Bashkimin Europian jo vetëm që është bërë e qartë kur është bërë fjalë për të marrë masa kundër krizës së borxhit grek, por zgjerohet edhe mbi vendimet e rëndësishme për Europën në vitet e fundit: e ashtuquajtura krizë e emigrantëve. Hapja e Merkelit në vitin 2015 ndaj emigrantëve ka pasur një impakt të madh jo vetëm në përcaktimin e një rënie të fortë konsensusi për partinë e saj, duke i dhënë mundësinë partisë së ekstremit të dhathtë AfD që të bëjë një hop të madh përpara, por, siç theksojnë disa, ka qenë shkaku i rritjes së konsensuseve elektorale në favor të të djathtave dhe të partive populoste antiemigracion në të gjithë Europën. Politikat europiane tentojnë që ta shkarkojnë barrën e emigracionit mbi shpatullat e Europës Jugore, kryesisht mbi shtetet e ardhjes si Greqia dhe vazhdohet kështu, pavarësisht se Brukseli deklaron se kriza ka mbaruar. Rreth 15000 refugjatë janë ende në mbajtje pranë ishujve grekë dhe vendi është demonstruar i paaftë që ta përballojë problemin, me pasojën e regjistrimit të kushteve të këqija e të rrezikshme në kampet e pritjes.

Ka një ndjenjë perverse kënaqësie në kthimin tek e kaluara, edhe pse plot me tmerre, më shumë sesa të përballohet e tashmja. Debati i rinovuar mbi krimet naziste dhe reparacionet relative për Greqinë nuk bën gjë tjetër vetëm i huton të dyja vendet dhe bashkimin të cilit i përkasin që të dy vërë në sprovë të vështirë shkaqet e vërteta e pakënaqësisë popullore. Greqia duhet t’i kushtojë më shumë vëmendje rolit të qeverisë Syriza, përfshi tentativat për të kontrolluar drejtësinë dhe mediat, pa harruar reformën e arësimit që i kthen universitetet prapa me dekada, kur qenë të kontrolluara nga partitë. Hartimi i listës së gjatë të ekzekutimeve naziste shërbën për të fshehur në Greqi e në vende të tjera problematikat e lidhura me influencën e sotme gjermane, duke e bërë këtë diskutim të nevojshëm dhe më fitimprurës thuajse të pamundur. Në mungesë

Këti debati më të thellë mbi strukturat e pushtetit brenda Bashkimit Europian, pakënaqësia e markës nacionaliste nuk ka sesi të mos rritet dhe të shprehet nëpërmjet kundërgoditjeve të djathta apo disfata të tipit Brexit. Gjermania ka bërë shumë për t’u përballur me të kaluarën e saj naziste. Ajo për të cilën ka nevojë Europa sot është  që ta bëjë të përgjegjshme në menaxhimin e pushtetit.

(Alexis Papazoglou për New Republic)

Përgatiti

ARMIN TIRANA

Një bashkëbisedim me Zbigniew Brzezinski, ekspert i politikës ndërkombëtare

Kur ju ishit Këshilltar për Sigurinë Kombëtare i Presidentit Carter, Moska ishte kryeqyteti i Bashkimit Sovjetik. Tani është vetëm i Rusisë. A bëhet fjalë gjithmonë për kryeqytetin e një superfuqie?

Në nivel strategjik, duke folur nga pikëpamja ushtarake, Rusia është Akoma superfuqi, por në nivel taktik nuk është më. Nuk është as edhe nga pikëpamja ekonomike, financiare dhe kulturore. I mungon parasëgjithash dimensioni global i superfuqisë.

Ministri i Jashtëm rus Primakov pëlqen të përsërisë se nevojitet një «pluralizëm gjeopolitik», një mënyrë për të thënë se Shtetet e Bashkuara nuk duhet të jenë superfuqia e vetme. Jeni dakord?

Që Shtetet e Bashkuara janë aktualisht superfuqia e vetme në botë është një e dhënë faktike dhe nuk shoh se çfarë mund të bëjë Primakov që ta ndalojë një gjë të tillë. Me kalimin e kohës, ndoshta do të shfaqen edhe superfuqi të tjera dhe midis tyre sigurisht shpresoj që të jetë Europa, që do t’i bashkangjitet ndoshta Japonisë, Kinës, Rusisë dhe Indisë. Por shfaqja apo jo e superfuqisë varet nga niveli i zhvillimit të tyre politik dhe ekonomik.

A besoni se disa projekte rindërtimit të Perandorisë Ruse, si plani Surikov, që parashikojnë riintegrimin në Federatën aktuale të pjesëve të ish Bashkimit Sovjetik, prekin interesa jetike të Shteteve të Bashkuara? Dhe, në një rast të tillë, si do të duhet të reagojë Uashingtoni?

Për momentin, Rusia nuk e kërcënon sigurinë tonë dhe, për pasojë, mendoj se duhet bërë çdo përpjekje që ajo të integrohet në komunitetin ndërkombëtar dhe në mënyrë të veçantë të forcojë lidhjen me Europën. Rindërtimi eventual i Perandorisë Ruse mund të influencojë negativisht ndaj interesave amerikane në rast se do të ndodhte me detyrim. Përdorimi i forcës do të nënkuptonte se Rusia është bërë një diktaturë me karakter nacional – shovinist dhe, si e tillë, do të ishte një kërcënim për fqinjët e saj. Prandaj, Shtetet e Bashkuara duhet të mbështesin pluralizmin gjeopolitik në hapësirën ish sovjetike dhe mënyra më e mirë për ta favorizuar është mbështetja e shteteve të rinj të pavarur që synojnë të mbesin të tillë.

Riintegrimi i Bjellorusisë në Federatë duket tashmë një gjë e sigurtë. Është një prelud për rikthimin e Ukrainës dhe të Kazakistanit? Ku duhet të vendosë një limit Perëndimi dhe si?

Në mënyrë shumë të thjeshtë, limiti duhet të jetë kufiri i shteteve të pavarura që dëshirojnë të mbeten të tillë. Ky objektiv është i pajtueshëm me konceptin e pluralizmit gjeopolitik që Perëndimi do të duhet ta favorizojë. Vetëm në këtë mënyrë Rusia mund të bëhet një shtet komb normal europian, duke braktisur ambiciet perandorake.

Sipas jush, cili ka qenë gabimi më i madh i bërë nga Perëndimi ndaj Rusisë në epokën e rënies së Murit të Berlinit? Për shembull, a e mendoni korrekte qasjen e atyre që mbështesnin «terapinë e shokut» në fushën ekonomike?

Sipas mendimit tim dhe këtë e kam shkruajtur më përpara, zbatimi mekanicist i «terapisë së shokut» ndaj Rusisë ka qenë një gabim i madh. Nuk ekzistonin as kushtet politike, as ato ekonomike për zbatimin e një terapie të tillë. Tentativa për të imponuar modele perëndimore ka shkaktuar një reagim të natyrshëm antiperëndimor.

Domethënë nuk është rastësi që të gjithë liderët rusë properëndimorë herët a vonë bëhen jopopullorë ose tentojnë që të ndryshojnë mendim?

Reagimi antiperëndimor dhe antidemokratik në Rusi ishte thuajse i pashmangshëm. Në fund të fundit, kolapsi i fuqisë sovjetike nënkuptonte fundin e hegjemonisë ruse. Kjo ka sjellë një dozë të mirë frustrimi dhe mërie.

Në elitat ruse duket e përgjithshme antipatia ndaj zgjerimit të NATO-s. Në Moskë ka që theksojnë se Uashingtoni do ta përdorë zgjerimin e Aleancës Atlantike në funksion antirus, ashtu si në kohën e tij projekti i mburojës hapësinore u përdor kundër Bashkimit Sovjetik: për të ushqyer një garë armatimesh që do të minonte themelet e ekonomisë dhe të Rusisë si shtet. Nëqoftëse nuk është ky qëllimi, atëhere cila është arsyeja e zgjerimit?

Elitat ruse janë më shumë të preokupuara nga NATO sesa është opinioni publik. Sondazhet e opinionit lidhur me çështjen e zgjerimit demonstrojnë se shumicës së rusëve nuk u intereson kushedi se çfarë gjëja. Në thelb, kuundërshtimi i niveleve drejtuese mbështetet mbi aspirata fuqie. Ekspansioni i Europës nënkupton që Moska do të ketë më pak mundësi për të vendosur një predominim gjeopolitik në Europën Qendrore. Sipas mendimit tim, duhet proceduar me ekspansionin e Europës, ndërkohë që njëkohësisht duhet sqaruar se zgjerimi i NATO-s nuk bëhet në funksion antirus, por në fakt është i finalizuar në ndërtimin e një strukture të vlefshme sigurie për Europën. Ndërtimi i entitetit kontinental europian nuk mund të ndalet përballë kufijsh arbitrarë dhe antihistorikë të hequra në vitin 1945.

Sipas jush, anëtarët e ardhshëm të NATO-s si Polonia duhet të bëjnë pjesë me titull të plotë në klubin atlantik?

Po.

Sipas disa sondazheve të kohëve të fundit në Europën Qendrore demonstrojnë se opinionet publike e këtyre vendeve janë të interesuara për një integrim eventual në NATO, por janë shumë më pak të prirur që të zbresin në fushë për t’u mbrojtur reciprokisht në rast agresioni. E mendoni të mundshme që çekët të luftojnë për polakët dhe anasjelltas?

NATO është një strukturë sigurie kolektive dhe është për këtë që amerikanët nuk pyeten nëse janë të gatshëm apo jo që të japin jetën për Anadollin, por nëse janë të gatshëm që të bëjnë për sigurinë e përbashkët të Europës dhe të Amerikës. I njëjti diskutim duhet t’i zbatohet edhe Europës Qendrore, sidomos nëse Europa një ditë do të bëhet vërtet Europë.

Siç thoshte Lordi Ismay, mendoni se objektivi themelor i NATO-s është akoma ai për të “mbajtur larg rusët, brenda amerikanët dhe të nënshtruar gjermanët”? Në fund të fundit, a nuk mund të mendohet se i gjithë operacioni i zgjerimit është edhe një mënyrë për të kontrolluar dhe kufizuar fuqinë gjermane në Europën Qendrolindore? A mund të ketë në këtë rast një përkim interesash me rusët, apo jo?

Qëllimi kryesor i NATO-s është ai që të krijojë sistemin e sigurisë më të gjerë të mundshëm paralelisht me rritjet e një Europe më të madhe. Ata që i kundërvihen zgjerimit të NATO-s janë në fakt po ata që janë për një Europë të cunguar, të cilës disa do t’i mbesinin pak të sigurta, të përshkuara nga copëzime etnike dhe të ekspozuara ndaj ambicieve perandorake. Një Europë më e gjerë, politikisht më e bashkuar dhe e lidhur nëpërmjet një sistemi sigurie me Amerikën, do të eliminonte në fakt problemin e vjetër e fuqisë gjermane dhe do të krijonte bazat për një sistem marrëdhëniesh të qëndrueshme dhe reciprokisht të sigurtë me Rusinë. Me pak fjalë, Europa e zgjeruar është avantazhuese jo vetëm për europianët, por edhe për amerikanët e për rusët, pasi u vjen përshtat nevojave të sigurisë të të gjithëve.

(nga Limes Nr.2 i vitit 1996)

Përgatiti

ARMIN TIRANA