Presidenti Carter donte që t’i tërhiqte trupat tokësore amerikane nga gadishulli. Deep State nuk qe dakord.

Me Presidentin amerikan Donald Trump që shpreh edhe një herë akoma dëshirën e tij për t’i tërhequr 28500 trupat amerikane të stacionuara në Korenë e Jugut, ndoshta ia vlen barra qiranë që të shqyrtojmë shkurtimisht herën e fundit që një President amerikan u përpoq që të tërheqë forcat amerikane nga Gadishulli Korean. Në fundin e viteve ’70 Presidenti amerikan Jimmy Carter, midis të tjerash, u ndal nga obstruksioni kongresual, Pentagoni dhe komuniteti i inteligjencës nga implementimi i një politike tërheqjeje që e pati premtuar në mënyrë të psrëritur gjatë fushatës së tij presidenciale në 1976. E thënë ndryshe dhe për të përdorur një shprehje trumpiane të shekullit të XXI-të: i ashtuquajturi Deep State e ndaloi Carter nga realizimi i planeve të tij.

Gjatë fushatës presidenciale të 1976 – të njëjtin vit që 2 ushtarë amerikanë u qëlluan për vdekje nga ushtarët koreanoveriorë në zonën e çmilitarizuar – në mënrë të përsëritur Carter shpalosi dëshirën e tij për t’i tërhequr 40000 ushtarët amerikane (prej të cilëve vetëm 15000 qenë trupa luftarake) nga Koreja e Jugut, ku shërbenin si barrierë de facto për të frenuar ndonjë pushtim koreanoverior. Për shembull, në një drekë të Foreign Policy Association atë vit, Carter deklaroi: “Unë besoj se do të jetë e mundur të tërhiqen forcat tona tokësore nga Koreja e Jugut mbi bazën e një afati kohor për t’u përcaktuar pas konsultimesh me Korenë e Jugut dhe Japoninë”.

Në fjalimin e tij ai përmendi gjithashtu një prej motiveve kryesore personale për tërhqejen e dëshiruar të trupave: “I duhet bërë e qartë qeverisë koreanojugore se dhuna e brendshme që ushtron është e papranueshme për popullin tonë dhe se një gjë e tillë minon mbështetjen ndaj angazhimit tonë atje”. Udhëheqësi koreanojugor Park Chung-hee ishte në të vërtetë një shkelës i njohur i të drejtave të njeriut, që i burgoste dhe torturonte kundërshtarët e tij politikë. Megjithatë, Park nuk ishte arësyeja e vetme që Koreja e Jugut ishte jopopullore në Uashington në atë kohë. Në vitin 1976, Seuli ishte implikuar drejtpërsëdrejti ne atë që do të bëhej i njohur si “Koreagate”, një skandal politik që përfshinte lobistë koreanojugorë që orvateshin të korruptonin kongresmenë amerikanë me qëllim që fitonin trajtim favorizues për interesat e Koresë së Jugut.

Motivet më të gjera të Carter për tërheqjen e dëshiruar të trupave përfshinin si vënien nën fre të shpenzimeve ushtarake – “heqjen e dhjamit”, siç e quante ai – ashtu edhe trashëgimin e humbjes së kohëve të fundit të luftës së Vietnamit, që e bëri publikun amerikan dyshues ndaj çdo angazhimi ushtarak jashtë vendit.

Sapo erdhi në pushtet në janarin e 1977, Carter urdhëroi menjëherë hartimin e planeve për largimin e të gjitha trupave tokësore amerikane (elementë ajrorë dhe logjistikë do të mbeteshin më pas) nga Koreja e Jugut bashkë me rreth 700 armë bërthamore të dislokuara në vend nëpërmjet nënshkrimit të një memorandumi presidencial që bënte thirrje për një “reduktim të forcës konvencionale amerikane në gadishull”, dhe një vlerësim të “problemit të të drejtave të njeriut në Kore”. Ai e nënshkroi memorandumin pa u konsultuar me koreanojugorët, megjithëse dërgoi Zëvendëspresidentin Walter Mondale në Japoni në janarin e 1977 për t’u konsultuar me qeverinë japoneze lidhur me problemin. Kryeministri japonez Takeo Fukuda ishte natyrshëm skeptik ndaj planit të Carter dhe mendonte se do ta rrezikonte sigurinë e Japonisë.

Qeveria koreanojugore u informua në mes të shkurtit 1977 rreth dëshirës së Carter për t’i tërhequr trupat tokësore nga gadishulli – që sipas një vlerësimi të Congressional Budget Committee do të kursente 2 miliard dollarë dhe nuk do ta ndryshonte balancën ushtarake në gadishull. Plani hasi kundërshtimin e fortë të administratës Park, pavarësisht premtimit se Koreja e Jugut do të përfitonte ndihma ushtarake dhe kredi në rritje. Park ishte sidomos i zemëruar rreth braktisjes së perceptuar amerikane të aleatit të tij pasi Koreja e Jugut kishte dërguar mijëra ushtaranë në Vietnam gjatë viteve ’60 e ’70 në mbështetje të përpjekjeve amerikane për të përmbysur balancën në luftën kundër rebelëve komunistë. Mbi 16000 koreanojugorë u vranë në atë vend.

Megjithatë, nuk qenë vetëm koreanojugorët që i kundërshtonin planet e Presidentit. Më e rëndësishmja, shumica e establishmentit të politikës së jashtme amerikane, sidomos komuniteti i mbrojtjes dhe ai i inteligjencës – çka sot do të njihet me emrin Deep State – si dhe anëtarë të Senate Foreign Relations Committee dhe Senate Armed Forces Committee, i kundërshtonin fuqimisht planet e Presidentit. Së fundmi, preokupimet e shumicës së kundërshtarëve brenda establishmentit përmblidheshin në dy pika kryesore: gjendja e shkurajimi konvencional amerikan në Azinë Lindore dhe humbja e besueshmërisë amerikane si aleat dhe partner i besueshëm. (Gjithashtu ekzistonte rreziku që Koreja e Jugut do të rifllonte kërkimin për armë bërthamore).

Në mënyrë të veçantë ushtarakët i kundërshtonin planet e Presidentit. Në majin e 1977, Gjeneral Majori John K. Singlaub, Shefi i Shtabit i U.S. Forces Korea (USFK), dha për The Washington Post një intervistë tejet kritike ndaj politikës koreanojugore të Carter. Ai parashikonte një kolaps të shkurajimit konvencional duke nëncizuar se” nëqoftëse trupat tokësore tërhiqen sipas afatit të sugjeruar, një gjë e tillë do të çonte në luftë”. Si rezultat i saj, Carter e shkarkoi menjëherë. Megjithatë, gjenerali nuk ishte vetëm. I preokupuar rreth shkurajimit konvencional dhe në përpjekje për ta shtyrë një vendim presidencial, Shefat e Bashkuara të Shtabit mëshuan për një tërheqje me faza 4 – 5 vjeçare. Siç e theksoi Gjenerali John Vessey Jr., komandanti i përgjithshëm i UFSK, në vitin 1977: “Vendimi i Presidentit Carter bazohet mbi një vision të së ardhmes, një Koreje 4 apo 5 vitesh nga tani në të cilën trupat tokësore nuk do të jenë të nevojshëm. Nuk është kjo situate tani”.

Por ajo çka në fund bëri që plani i Carter të humbiste ishte puna e John Armstrong, një analist inteligjence, një officer ushtrie që punonte për U.S. Army’s Special Research Detachment në National Security Agency që e detyroi komunitetin amerikan të inteligjencës që të rishikonte vlerësimet e tij rreth fuqisë ushtarake konvencionale të Koresë së Veriut si rezultat i punës së tij. Midis gjërave të tjera, ai llogariste se forcat tankiste e Koresë së veriut qenë 80% më të mëdha sesa vlerësohej më parë. Si rezultat i kësaj, për shkak të përpjekjeve të Armstrong u shfaq një konsensus i ngadaltë se koreanoveriorët qenë ushtarakisht superiorë ndaj koreanojugorëve, gjë që u siguroi trupave tokësore mbështetës të një argumenti të fortë për t’ia kundërvënë politikës së tërheqjes të Presidentit.

Siç është përmbledhur dikur nga Diplomat: “Puna e Armstrong influencoi gjeneralë, anëtarë të vetë burokracisë së Carter dhe Kongresin, që më pas ushtruan presion ndaj Carter për ta rikonsideruar tërheqjen”. Kjo është konfirmuar nga Morton Abramowitz, në atë kohë Zëvendësasistent për Çështjet e Sigurisë Ndërkombëtare në Departamentin e Mbrojtjes, që në një intervistë të vitit 2011 tha: “Analiza qe shumë e dobishme për forcat antitërheqje në Uashington. Ajo minoi një prej premisave mbi të cilat Carter bazonte vendimin e tij”.

Natyrisht, Presidenti qe më pak i ekzaltuar dhe akoma më pak i bindur për konkluzionet e komunitetit të inteligjencës. “Ky konkluzion është absurd”, shpërtheu Presidenti pasi lexoi një vlerësim të vitit 1978 të CIA-s që theksonte: “Balanca ushtarake statike midis Koresë së Veriut dhe asaj të Jugut tani favorizon veriorët me një diferencë të konsiderueshme”. Megjithatë, superioriteti i Veriut ndaj Jugut dalngadalë u bë pakashumë mendimi i ri i pranuar për pjesën më të madhe e establishmentit të politikës së jashtme, që u frikësohej reperkusioneve politike të një tërheqjeje dhe orvatej që ta ngadalësonte implmentimin e politikës me çdo mënyrë të mundur.

Për shembull, një numër anëtarësh të establishmentit – Abramowitz, Richard Holbrooke, Ndihmëssekretar Shteti për Çështjet e Azisë Lindore e të Paqësorit, dhe Michael Armacost, Drejtor për Çështjet e Azisë Lindore dhe Kineze në Këshillin e Sigurisë Kombëtare, midis të tjerëve – takoheshin rregullisht si anëtarë të “East Asia Informal,” një grup jozyrtar diskutimi, për të diskutuar politikën amerikane në Azi ku planifikonin politikën amerikane në Korenë e Jugut. Sipas Abramowitz: “Ekzistonte një rrjet informal në Uashington midis njerëzve që merreshin me Azinë. Ai konsistonte në një numër zyrash në Departamentin e Shtetit, NSC-së dhe ISA-së. Holbrooke, Armacost dhe unë qemë në kontakt të vazhdueshëm”. Në vijim të diskutimeve, shumica e anëtarëve të grupit konkluduan se tërheqja e trupave “ishte e zhveshur nga qëllimi strategjik”.

Ndërsa shumica e anëtarëve të “East Asia Informal” nuk mendonin se kërcënimi ushtarak koreanoverior ishte rritur substancialisht gjatë 8 viteve të fundit siç pretendohej nga analiza e Armstrong (në të vërtetë disa bile favorizuan një largim të pjesshëm të trupave amerikane), raportet lidhur me kapaitetet në rritje ushtarake konvencionale të Kores ësë veriut nga ana e komunitetit të inteligjencës prapseprap u përdorën si instrumente për të parandaluar apo të paktën ta vononin Presidentin nga ekzekutimi i politikës së dëshiruar prej tej. Holbrooke nënvizonte se edhe sikur “vlerësimi i komunitetit të inteligjencës të ishte ndryshe, ne sërish do ta kishim gjetur një arësye për ta pezulluar tërheqjen”. Gjithësesi, gjetjet e Armstrong qenë arma më e fuqishme e tyre në influencimin e burokracisë.

Gjithashtu, gjetjet e komunitetit të inteligjencës u futën në procesin legjislativ. Për shembull, Senati refuzoi që ta mbëstesë politikën e tërheqjes dhe i biëri me dije Presidentit që të kërkonte miratim kongresuar për politikën e tij ndaj Koresë së Jugut. Veç kësaj, dy senatorë – Hubert H. Humphrey dhe John Glenn – shkruan një raport kritik në 1977 lidhur me balancën ushtarake në Gadishullin Korean, duke mbështetur gjetjet e Armstrong dhe duke deklaruar se “kur matet vetëm nga fuqia e zjarrit, balanca ka lëvizur nga thuajse barazia në 1970 drejt një avantazhi të spikatur për Veriun në 1977”. Për pasojë, raporti argumentonte për një rivlerësim të politikës së tërheqjes. House Armed Forces Committee i përsëriti gjetjet e Senatit në një raport tjetër po atë vit, duke deklaruar se “koreanoveriorët posedojnë aftësinë për ta sulmuar Jugun me një minimum paralajmërim dhe se Divizioni i II-të i Këmbësorisë nevojitet për një mbrojtje të përshtatshme”.

Kjo opozitë legjislative e detyroi Carter që me gjysmë zemre të bëjë ligj Foreign Relations Authorization Act (Viti Fiskal 1978) në gusht të 1977, që përfshinte sa vijon: “(1) Politika e Shteteve të Bashkuara ndaj Koresë duhet të vazhdojë që të arrihet nga një vendim i përbashkët i Presidentit dhe i Kongresit; (2) çdo implementim i politikës së Presidentit për një tërheqje me faza të trupave nga Koreja duhet të jetë në përputhje me interesat e sigurisë të Koresë së Jugut dhe interesat e Shteteve të Bashkuara në Azi, veçanërisht Japonisë (…)”. Duke pasur parasysh tensionet në rritje me Bashkimin Sovjetik dhe paqartësinë rreth marrëdhënieve amerikane me Kinën në atë të kohë, të cilat i preknin negativisht interesat e sigurisë e shteteve të sipërpërmendura, plus superioritetin e supozuar ushtarak konvencional e Koresë së Veriut, rasti i tërheqjes së trupave amerikane nga Koreja bëhej gjithnjë e më i dobët me kalimin e kohës.

Planet e tërheqjes së Presidentit më së fundi morën fund kur u bë e qartë se do të rezultonte e pamundur të ndryshohej opinioni i shumicës së establishmentit, që kishte një impakt jashtëzakonisht të madh ndaj proceseve burokratike dhe, për pasojë, implementimi i çdo direktive politike të ardhur nga Shtëpia e Bardhë, lidhur me tërheqjen e trupave. Në fund, Carter mbeti thuajse i vetëm në dëshirën e tij për t’i kthyer trupat në shtëpi. Një Special National Intelligence Estimate (SNIE) i hartuar nga CIA në pranverën e 1979 konfirmoi gjetjet kryesore të Armstrong dhe do të rezultonte gozhda e fundit në arkivolin e planeve të Carter. Në vitin 2011 Abramowitz nënvizonte se “burokracia u bë bashkë në kundërshtimin e vendimit të tërheqjes së trupave”, me këtë të fundit “të varrosur kur analiza e CIA-s arriti në konkluzionin se kapacitetet ushtarake e Koresë së Veriut qenë shumë më të mëdha nga sa ishte menduar”.

Në vijim të disa muajve lufte burokratike më shumë (të fshehura mjeshtërisht publikut) pas botimit të SNIE-s dhe i influencuar nga konsiderata të tjera gjeopolitike, kryesisht dëshirën e administratës Carter për të normalizuar lidhjet diplomatike me Kinën, pengesa të ndryshme të brendshme – Kongresi fillimisht refuzoi që ta rriste ndihmën ushtarake për Korenë e Jugut (një parakusht për çdo tërheqje ushtarake), përderisa po përjetonte akoma pasefektet e skandalit “Koreagate” – ashtu se rezultat i takimi të nxehtë midis Presidentit amerikan dhe udhëheqësit koreanojugor Park në korrik të 1979 pas një samiti ekonomik të G7-ës në Tokio, Carter vendosi që t’i braktisë planet e tij të tërheqjes po atë muaj.

Më 20 korrik 1979 Zbigniew Brzezinski, Këshilltari për Sigurinë Kombëtare i Presidentit Carter, u lexoi gazetarëve një deklaratë të tij: “Tërheqjet nga Koreja e elementëve luftarakë të Dvizionit të II-të do të mbesin pezull. (…) Koha dhe ritmi i tërheqjeve përtej këtyre do të rishqyrtohen në 1981. Në këtë rishikim Shtetet e Bashkuara do t’i kushtojnë vëmendje të veçantë rivendosjes së një balance të kënaqshme ushtarake Veri – Jug dhe provës së një procesi të prekshëm drejt një reduktimi të tensioneve në Gadishull”.

Carter u largua nga posti në 1980 dhe rishqyrtimi i një tërheqjeje të trupave amerikane nuk u bë kurrë. Deep State kishte luajtur për të fituar kohë dhe ia kishte dalë me sukses. Në fund, Presidenti arriti që të tërheqë 3000 trupa nga gadishulli – thjesht nuk mos dërguar më zëvendësime për ushtarët në përfundimin e tureve normale të shërbimit të ture – bashkë me 450 prej rreth 700 armëve bërthamore.

Jimmy Carter mbetet akoma edhe sot skeptik lidhur me vlerësimin e komunitetit të inteligjencës: “Ka pasur lidhje mjaft të ngushta midis drejtuesve ushtarakë të dy vendeve tona (Shtetet e Bashkuara dhe Korenë e Jugut), kështu që shumë presion (ndaj procesit politikëbërës) erdhi nga Pentagoni dhe CIA. Isha deridiku skepktik ndaj raporteve të inteligjencës së Koreja e Veriut e kishte dyfishuar madhësinë e forcave të armatosura brenda pak vitesh, por nuk kisha asnjë mundësi që t’i kundërshtoja”. Fjalia e fundit sërish tregon një ndjenjë frustrimi se në fund qe vlerësimi i komunitetit të inteligjencës ai që shkaktoi anullimin e politikës së tij ndaj Koresë së Veriut.

Për pasojë, me një tjetër President amerikan që merr sërish në konsideratë një largim të trupave amerikane nga gadishulli në të ardhmen e afërt dhe kundërshtimin ndaj kësaj orvatjeje të mundshme që tashmë po formohet, Shtëpia e Bardhë do të bënte mirë të rishikonte debatin politik e periudhës 1977 – 1979 dhe fatin e planeve të Carter lidhur me këtë pikë nëqoftëse dëshiron t’ia dalë me sukses aty ku dështoi Presidenti i 39-të amerikan.

(nga The Diplomat Magazine)

Përgatiti

ARMIN TIRANA

Princat trashëgimtarë të Arabisë Saudite dhe të Emirateve të Bashkuara Arabe ndajnë objektivin e rimodelimit të rajonit. Ama strategjitë e tyre janë shumë të ndryshme.

Nofka e Mohammed bin Salman, Princit Trashëgimtar të Mbretërisë saudite, është e njohur: “Mizori”. Një kualifikim që e ka fituar prej kohës, shumë përpara vrasjes së Jamal Khashoggi dhe sekuestrimit të fisnikëve dhe funksionarëve sauditë në Hotelin Ritz-Carlton të Riadit. Kurse Mohammed bin Zayed, Princi Trashëgimtar i Abu Dhabi, nuk ka nofka. Një sinjal, veç të tjerash, i faktit që njeriu i fortë i Emirateve të Bashkuara Arabe është një personalitet i mësuar për të vepruar në hije, influenca e të cilit është proporcionalisht inverse me shikueshmërinë. Nëse do të duhej të kishte një nofkë ajo mund të ishte “Buratini”, duke qenë se ekspertët e Gadishullit Arabik e konsiderojnë mentorin apo trajinerin e lideri saudit. Të dy janë të impenjuar në konfliktin jemenas, në luftën ekonomike kundër Katarit dhe në shtypjen e çdo opozite në vendet e tyre. megjithatë të dy burrat, që nuk janë të së njëjtës gjeneratë (Bin Zayed është 57 vjeç, kurse Bin Salman thuajse 34), kanë personalitete shumë të ndryshme.

Mohammed bin Salman (i njohur me siglën MBS) është aq gjaknxehtë, i pakontrollueshëm dhe në kërkim të pareshtur shikueshmërië, sa Mohammed bin Zayed (MBZ) i shmanget publicitetit. Pak imazhe, pak diskutime, shumë pak shfaqje publike. Një hulumtues e ka përshkruar si “ana e fshehtë e Hënës”. “MBS sauditi” është i njohur tashmë në botë për menaxhimin kaotik e vendit të tij dhe prej një serie mossuksesesh të bujshme: lufta e Jemenit, ku Riadi ka ngecur aty; dështimi i embargos së bërë për të mbytur Katarin; humbja e çdo influence reale në konfliktet në vazhdim në portat e vendit të tij, në Siri dhe në Irak. Këtyre u shtohen paqartësitë që peshojnë mbi programin ambicioz të reformave ekonomike “Saudi Vision 2030”, i shpallur nga Bin Salman me fanfarë të madhe më 2016. Veç të tjerash, plani i ngjan “Abu Dhabi Vision 2030”, të cilin Bin Zayed e ka njoftuar më 2007 dhe që, në ndryshim nga ai saudit, nuk është i zhytyr në rërë.

Hapësirë të rinjve

Në kundërshtim nga dishepulli i tij, “MBZ emiratasi” është një llogaritës dhe një strateg i madh. Ngjitja e tij në pushtet në Abu Dhabi, shtetin më të pasur e më të fuqishëm të federatës së Emirateve të Bashkuara Arabe, ka ndodhur në surdinë. Pak e nga pak ka future në dorë pjesën më të madhe e aktiviteteve të Emiratit dhe mban tashmë levat e pushtetit pa qenë formalisht mbret, sidomos pasi që vëllai i tij për babë Khalifa, Presidenti zyrtar i Emirateve të Bashkuara Arabe dhe sovran i Abu Dhabi, ka pësuar një iktus më 2014 dhe qysh atëhere nuk e ka më një rol politik. Është të qenit e tij një njeri aksioni që duket se e tërheq Princin saudit. Zëvendëskomandat i Përgjithshëm i ushtrisë më efikase të Gjirit, Bin Zayed është diplomuar në Royal Military Academy të Sandhurst në Mbretërinë e Bashkuar dhe ka qenë në Afganistan si pilot dhe parashutist. Kurse Bin Salman, megjithëse është Ministër Mbrojtjeje, nuk ka përvojë ushtarake. Megjithatë, MBZ ka dashur që ta ngjisë sa më shpejt të jetë e mundur në majën e mbretërisë: Mbreti Salman bin Abdulaziz, i moshuar, i lodhur dhe i sëmurë, në fakt nuk e ka më drejtimin e vendit. Princi Trashëgimtar i Abu Dhabi është midis atyre që e konsiderojnë të nevojshme ngjitjen në pushtet të një gjenerate të re princash sauditë. Një kabllogram diplomatik i firmosur në tetorin e 2009 nga Richard Olson, ambassador amerikan në Emirate, i zbuluar më pas nga WikiLeaks, tregon mosbesimin e tij ndaj gardës së vjetër saudite: “Lidershipi në Abu Dhabi nuk humbet rast për t’u bërë me dije funksionarëve amerikanë në kali maty opinionin e tij se mbretëria qeveriset nga plakaruqë të mbaruar të rrethuar nga këshilltarë të bindur se Toka është e sheshtë”.

Por ardhja në pushtet e MBS nuk ka qenë e sigurtë. Princi ishte i dyti në radhën e suksesionit në fron pas kushëririt të tij, Princit Trashëgimtar Mohammed bin Nayef, i quajtur MBN. Në garën për fron ky i fundit dukej favoriti: kishte preferencën e vendeve perëndimore, sidomos të Shteteve të bashkuara, që ia çmonin aftësinë e tij në luftimin e terrorizmit dhe shpartallimin e al Qaedas në Gadishullin Arabik (AQPA). Dukej kështi partneri më i besuar krahasuar me MBS, që ishte totalisht i privuar nga përvoja. Vetëm se MBN nuk kishte mbështetjen e Bin Zayed. Sipas një kabllogrami tjetër amerikan, përballë mënyrave të tij qesharake, Bin Zayed nënvizonte se “Darwin kishte të drejtë”. Tek ai shikonte vazhdimësinë e rendit të vjetër saudit, që e konsideronte të papërshtatshëm ndaj sferës së sfidave rajonale dhe, me hir apo me pahir, një afërsi të presupozuar me Sheikun Hamad bin Khalifa al Thani, Emiri i Katarit (deri në abdikimin më 2013 në favor të të birit), një prej armiqve të tij për shkak të afërsisë me lëvizjen e Vëllazërisë Myslimane.

Kështu, MBZ i është bashkuar frontit të atyre që në mbretërinë saudite shtynin për daljen nga skena të Bin Nayef. Dhe në fund e kanë arritur: dekreti mbretëror i 21 qershorit 2017 ka përmbysur rendin e suksesionit dhe e ka shkarkuar Bin Nayef nga të gjitha funksionet e tij. sipas burimeve të afërta me familjen, Princi është në arrest shtëpie në pallatin e tij të madh në Xhedah. Në këtë pikë mbetej për t’ju imponuar princi i ri trashëgimtar Shteteve të Bashkuara. “MBZ është impenjuar shumë për ta promovuar MBS në Uashington, ku ka mbështetje të mira”, nënvizon David Rigoulet-Roze, Docent francez ekspert i Gjirit dhe Drejtor i revistës “Orients Stratégiques”. Në këmbim, e ka shtyrë që të plotësojë dy kushte të domosdoshme në planin e brendshëm. I pari ishte t’u demonstrohej Shteteve të Bashkuara se ishte njeriu i duhur, duke promovuar një politikë reformash strukturore, ekonomike e sociale, por edhe të zakoneve. I dyti, i lidhur me të parin, ishte të frenohej pesha e wahabizmit, që mund të përbënte një hipotekë në suksesin e reformave, duke qenë se axhustimet politike të brendshme të mbretërisë nuk do të ishin të lehta të realizoheshin. Rigoulet-Roze shpjegon se të dy liderët kishin edhe qëllimin që të “realizonin në planin ndërkombëtar një afrim me Izraelin, gjë që do të shpjegonte raportet që Bin Salman ka vendosur me Jared Kushner, dhëndërr i Presidentit amerikan, 30 vjeçar si ai”.

Programe dhe aleanca

Sulmi i përbashkët ndaj Jemenit në marsin e 2015 ka konsakruar aleancën midis Bin Zayed dhe Bin Salman. Por ujdia e tyre nuk është pa probleme. “Çështja jemenase ka bërë të dalin në sipërfaqe divergjenca jo të kalueshme”, vëren David Rigoulet-Roze. “Parasëgjithash pse armiqtë e tyre kryesorë nuk janë të njëjtit. Në Jemen, si edhe tjetërkund, për MBZ është vëllazëria Myslimane, të akuzuar për krimet më të shëmtuara, akoma më shumë se Irani, i perceptuar si një kërcënim për të gjithë rajonin. Kurse për MBS janë rebelët houthi, për mbështetjen e supozuar që marrin nga armiku i tij i betuar: Irani”. Sipas studiuesit francez, në Jemen të dy nuk kanë të njëjtat objektiva: “Princi Trashëgimtar i Abu Dhabi do të donte të siguronte kontrollin e jugut të vendit të tij (në të kaluarën Jemeni i Jugut) dhe mbi Ngushticën e Bab al Mandeb, me objektivin e vendosjes së një pranie direkte mbi rrugët detare e Gjirit deri në Detin e Kuq nëpërmjet bregut jemenas”.

Një strategji e vërtetë afatgjatë “shumë e ndryshme nga ndërhyrja saudite në Jemen, strategjia e së cilës është padyshim konfuze”. Sipas Marc Lavergne të Qendrës Kombëtare të Kërkimit Shkencor në Paris dhe specialist i Gjirit dhe i Bririt të Afrikës, “ekspansioni detar i Emirateve është i lidhur me ambiciet kineze”. Kjo strategji aleance “synon që të hapë rrugën në Afrikë dhe ka si objektiva investimet dhe sigurinë ushqimore” e Emirateve, një vend në gjueti për territor dhe lëndë të para. Për Lavergne bëhet fjalë për “një kolonizim të ri, konturet e të cilit nuk janë ende plotësisht të përcaktuara”. Veç kësaj, kjo strategji futet “në kuadrin e ezaurimit të ardhshëm të resurseve petrolifere dhe e tërheqjes së amerikanëve nga rajoni”.

Emirate e Bashkuara Arabe, sidomos Dubai, Sharja dhe Ras al Khaima, paraqiten kështu si avampost i politikës ekspansioniste kineze të të ashtuquajturave “Rrugë të Reja të Mëndafshit”. Gjenden në kufirin e Oqeanit Indian dhe janë përballë portit pakistanez të Gëadar, pika kryesore e daljes në Gji e këtyre “rrugëve të reja” kineze. Në shkelje të çdo rregulli ndërkombëtar, në 2018 Emiratet e kanë çuar ushtrinë e tyre në ishullin jemenas të Socotra dhe kanë zbarkuar në Ngushticën e Bab al Mandeb, portën në Detin e Kuq. Njëkohësisht, pak e nga pak Abu Dhabi po pushton bregdetin afrikan, duke u vendosur në portet e Somaliland (në Berbera), të Eritresë (në Assab dhe Massawa), deri në Sudan. “Emiratet mund të projektohen jashtë, ndërsa Arabia Saudite nuk ka arritur akoma t’i zgjidhë problemet e saj të brenshme, në planin ekonomik, social e kulturor”, vazhdon Lavergne.

“Pushteti saudit e ka marxhinalizuar inteligjencën e saj, domethënë elitën teknokratike, elitën Shiite dhe familjet e mëdha të tregtarëve të Hixhazit, rajonit veriperëndimor të Gadishullit Arabik, hapësira natyrale e të cilit është Deti i Kuq. Këto elita kanë akoma rrjetet e tyre, por nuk kanë asnjë pushtet politik. Është e qartë që MBS nuk ka as vitalitetin dhe as dinamizmin e mentorit të tij për të bërë një strategji”. Sot çështja jemenase përbën një burim tensioni midis Arabisë Saudite dhe Emirateve. Një hulumtues që ka kërkuar të mbesë anonym se “në luftën e tij kundër houthive, Riadi ka marrë kontakte me lëvizjen ISLAH (partinë që përmbledh Vëllazërinë Myslimane dhe salafitët), duke shkelur atë që për Abu Dhabi është një vijë e kuqe”. Nga ana tjetër, gjithmonë për shkak të kësaj urrejtjeje ndaj Vëllazërisë Myslimane, “ushtria e Abu Dhabi ka lidhur në Jemen aleanca me formacione shumë më ekstremiste, me grupe salafite e xhihadiste, një lëvizje e papranueshme për regjimin saudit”, vazhdon hulumtuesi.

Minimum i domosdoshëm

Dy çështje të tjera kanë krijuar një distancë midis Bin Zayed dhe Bin Salman. E para ka të bëjë me Kryeministrin libanez Saad Hariri, që në nëntorin e 2017 është mbajtur në Arabi Saudite dhe i shtrënguar që të dorëhiqet. Në këtë rast, njeriu i fortë i Abu Dhabi ka shtyrë Presidentin francez Emmanuel Macron që të ndërhyjë dhe të shkojë në Riad për ta “liruar” Hariri. E dyta është vrasja e gazetarit saudit Jamal Khashoggi, eliminimi gjakatar i të cilit njollos reputacionin e MBZ si mentor i princit saudit. David Rigoulet-Roze vëren se “kur MBZ ka mbrritur në Riad më 10 nëntor 2018, MBS mungonte në ceremoninë e mirseardhjes, një fakt anormal, pasi në vizitat e mëparshme e Princit Trashëgimtar të Abu Dhabi MBS ishte dukshëm në krye të kortezhit”.

Studiuesi nënvizon se në rastin Khashoggi “MBZ është pëprjekur që të qëndrojë sa më shumë të jetë e mundur larg nga furtuna ndërkombëtare që ka shpërthyer dhe e ka ekspozuar ndjeshëm MBS”. Disa prisnin një pozicionim më të fortë nga ana e tij, por Bin Zayed, i vetëdijshëm për postin në lojë dhe dukshëm kundër menaxhimit katastrofik të rastit, ka bërë minimumin e domosdoshëm, vazhdon Rigoulet-Roze, “duke u kufizuar që ta shprehë solidaritetin ndaj MBS vetëm me fjalë, një gjest i konsideruar shumë i dobët nga i interesuari. Është fakt që ose Princi Trashëgimtar saudit nuk ka denjuar ta presë personalisht MBZ për t’i manifestuar pakënaqësinë e tij apo ka qenë ky i fundit që ka preferuar të mos pritet nga MBS përpara se të takonte kokë më kokë Mbretin Salman”.

Pa mentorin e tij, Princi Trashëgimtar saudit do të mbetej i vetëm, duke parë boshllëkun që ka krijuar rreth vetes. Pastaj, ka edhe një diferencë tjetër midis tij dhe Bin Zayed: Princi i Abu Dhabi nuk ka bërë spastrime. “Është e vërtetë se aim ban frenat në dorë?”, pyet Lavergne. “Në pallatin e tij diskutohet shumë dhe rreth tij ndodhen tekrokratë të rinj, edhe ata princa, të gjithë njerëz me vlerë. Vetë MBZ ka një popullaritet të madh. Liderët e Emirateve janë si guidat, kanë besimin e njerëzve. Është e qartë: kur MBZ shëtit me biçikletë, të nesërmen nuk gjen as edhe një biçikletë të disponueshme nëpër dyqane”.

Por mbetet fakti që pas kësaj fasade të qeshur fshihet një realitet shumë i errët: refuzimi i çdo opozite politike dhe tolerance zero ndaj gjithçkaje që ka të bëjë me islamin politik. “Nuk kanë kuptuar se për t siguruar stabilitet duhet lejuar një frymëmarrje e caktuar”, komenton Lavergne. Vëllazëria Myslimane pëson procese masive, midis të cilëve ai i verës së 2014, ku 64 persona janë dënuar midis 7 dhe 15 viteve. Kjo rreptësi i pëlqen Parisit. Gjatë inaugurimit të Louvre në Abu Dhabi, më 8 nëntor 2018, Emmanuel Macron ka deklaruar: “Për luftën kundër terrorizimit ekzistojnë prej kohësh shkëmbime me Emiratet që janë thelluar më tej dhe paqyrojnë besimin në këtë partneritet”.

Keto lidhje janë forcuar edhe më nga prania e bazës ushtarake franceze e Al Dhafra, e inauguruar në majin e 2009 nga Presidenti i atëhershëm Nicolas Sarkozy. Rigoulet-Roze shpjegon se marrëdhëniet midis Francës dhe Emirateve janë të shënuara nga besimi në faktin që Abu Dhabi ka prej kohësh një qëndrim intransigjent ndaj gjithë islamizmit. Një intransigjencë deri pak kohë më parë shumë më pak e dukshme nga ana e Doha apo e Riadit. Syudiuesi shton se mund të bëhet fjalë për “një formë “atraksioni emiratas” nga ana e Macron, siç ka pasur në të kaluarën një atraksion saudit të François Hollande dhe një atraksion kataras të Sarkozy”.

(Jean-Pierre Perrin për Mediapart)

Përgatiti

ARMIN TIRANA