Një nga lumenjtë e fundit të egër të Europës, Vjosa rrugëton rreth 272 km nga malet e Pindit të Greqisë deri në brigjet e Adriatikut të Shqipërisë, duke rrjedhur nëpër gryka të ngushta dhe lugina të gjera, ujërat e saj blu-jeshile që rrëshqasin pranë rrënojave ilire, fshatrave të konsumuar nga koha dhe peizazheve malore të zymta.

Nga Dominic Horner, BBC

Shtëpia e më shumë se 1100 llojeve, duke përfshirë ngjalën evropiane të rrezikuar në mënyrë kritike, lundërzat dhe shkabën egjiptiane që shihet rrallë, Vjosa është më shumë se thjesht një lumë; është një litar shpëtimi për komunitetet buzë lumenjve dhe një simbol i trashëgimisë dhe ripërtëritjes shqiptare. Ujërat e saj bruz dhe habitatet e larmishme mbështesin jetën e egër, peshkimin, bujqësinë dhe gjithnjë e më shumë, eko-turizmin.
Në një lëvizje historike, në mars 2023, Vjosa u shpall si Parku i parë Kombëtar i Lumit të Egër në Evropë – një status që synon të ruajë ekosistemin dhe biodiversitetin e saj unik.

“Lumenjtë janë ndër habitatet më të rrezikuar të Evropës, me më pak se 10% rrjedhje të lirë” – thotë Beth Thoren, drejtore e veprimit mjedisor në Patagonia, e cila bashkëpunoi me qeverinë shqiptare për shpalljen e parkut kombëtar. Thoren thekson rëndësinë e mbrojtjes së lumenjve si Vjosa. “Duke qëndruar në brigjet e Vjosës, kupton se nuk ke parë kurrë një lumë vërtet “të egër” – pa diga, rezervuarë apo brigje betoni që kufizojnë rrjedhën e tij.”

Megjithëse Vjosa tani gëzon statusin e mbrojtur, kërcënimet e mundshme vazhdojnë. Planet për digën e Kalivaçit, një projekt hidroelektrik në lumë, u anuluan në 2021 pas protestave publike, por kërcënime të tjera priten. Ndërtimi i Aeroportit Ndërkombëtar të Vlorës pranë Lagunës Vjosa-Nartë – një ndalesë jetike për zogjtë migrues – ka alarmuar ambientalistët, ashtu si edhe një ligj i fundit që lejon zhvillimet e turizmit luksoz brenda zonave të mbrojtura. Investitorë të mëdhenj si Jared Kushner po shikojnë tani Deltën e Vjosës për resorte të nivelit të lartë, duke shkaktuar frikë se rajoni mund të përballet me ndryshime të pakthyeshme.

Arrita në fshatin Çarshovë dhe ndalova për drekë në një restorant buzë lumit në pronësi të Ana Jankut, një banore e përjetshme në Vjosë. Restoranti i Jankut, si shumë të tjerë përgjatë lumit, është tërësisht i vetë-qëndrueshëm, me gjithçka që buron nga toka e familjes së saj: perime, bagëti dhe bukë e pjekur në shtëpi, si dhe peshk të sapokapur (ndërsa po bisedonim, djali i saj Stavro ishte i zënë duke hedhur rrjetat e tij).

Teksa shijoja byrekun (një pastë e shijshme e mbushur me shije), gulash dhe tzatziki të freskët, Janku shpjegoi se si Vjosa e ka mbajtur familjen e saj për breza të tërë dhe ndërsa ajo e mirëpriti statusin e parkut kombëtar, ajo ende shqetësohet se zhvillimet e ardhshme mund të kërcënojnë Vjosën. “Ky lumë është gjithçka për ne” – thotë ajo. “Ne u kujdesëm për të shumë kohë përpara se të mbrohej zyrtarisht.” Ajo shprehu gjithashtu lehtësim për digën e Kalivaçit tashmë të braktisur. “Nëse dikush dëshiron të investojë në Vjosë, duhet të sigurohet që ta respektojë atë.”

Duke vazhduar në drejtim të rrymës, kalova nëpër fshatrat Kanikol, Strembec dhe Kaludh ku lumi mori një karakter më komunitar. Vendasit laheshin në pellgje më të qetë, të rinjtë hidheshin nga shkëmbinjtë dhe peshkatarët qëndronin të qetë pranë bregut ku fijet e tyre zhyteshin në ujë. Teksa përshkoja një grykë afër Kanikolit, një shqiponjë qarkulloi dhe u hodh poshtë drejt lumit.

Nga Kaludh në qytetin e Përmetit, u bashkova me një turne në grup me kompaninë rafting Vjosa Explorer për të trajtuar në mënyrë të sigurt pjesët më të pabesë të lumit (tashmë e kisha çuar paketën time Alpacka në kufijtë e saj). Fola me Irma Takon, pronaren e pasionuar të kompanisë që themeloi Explorer 8 vjet më parë për të krijuar vende pune për të rinjtë në luginën e lumit Vjosa. “Emigrimi është një nga problemet më të mëdha të vendit tonë”, më tha ajo. “Lugina është e bukur, por na mungojnë burimet njerëzore”.

Tako theksoi gjithashtu nevojën për zhvillim të qëndrueshëm. “Lumi është i yni dhe ajo u përket të gjithëve, por nevojiten ende kufizime për të ruajtur biodiversitetin e saj dhe botën ujore që ajo mbështet” – tha ajo, duke vënë në dukje se ndërsa statusi i parkut kombëtar është një hap i rëndësishëm, zbatimi dhe vigjilenca janë vendimtare për të ardhmen e lumit.

Ditën tjetër e kalova duke u larë në burimet e nxehta në Bënjë (të famshme jo vetëm për ujërat e tyre të ngrohta qetësuese, por edhe për urën simbolike shekullore të Kadiut të epokës osmane) përpara se të ecja me vozitje 20 km deri në qytetin e Këlcyrës. Prej këtu, lumi u zgjerua pak dhe rryma u qetësua, por peizazhi mbeti dramatik me male të larta në çdo drejtim (afërsisht 70% e Shqipërisë është malore). Ndalova për të notuar dhe vura re një lundër që rrahte brenda dhe jashtë shkëmbinjve.

Bollëku i dukshëm i jetës në lumë nuk është rastësi – është rezultat i drejtpërdrejtë i një bashkëpunimi midis qeverisë shqiptare, aktivistëve vendas dhe partnerëve ndërkombëtarë si Patagonia, EcoAlbania dhe fushata “Save the Blue Heart of Europe”. Këto përpjekje kanë dhënë rezultate mbresëlënëse: ruajtja e ujërave të lumit me rrjedhje të lirë dhe habitatet e lulëzuara, rritja e ndërgjegjësimit për vlerën e tij ekologjike dhe promovimi i praktikës së qëndrueshme, të gjitha duke mbështetur mirëqenien kulturore dhe ekonomike të komuniteteve buzë lumit.

“Parku Kombëtar i lumit të egër Vjosa mbron më shumë se thjesht natyrën”, – thotë Thoren. “Ai u krijua në konsultim me komunitetet lokale për të siguruar ruajtjen e peizazhit natyror dhe trashëgimisë kulturore të rajoneve nëpër të cilat rrjedh.”

Të nesërmen, kalova me kajak nëpër grykën e Këlcyrës, një nga pasazhet më mahnitëse të Vjosës, ku lumi rrjedh midis mureve të thepisura e të thepisura dhe ujëvarave kaskadojnë poshtë shkëmbinjve. Nga këtu, udhëtimi mori një kthesë më sfiduese pasi infrastruktura aktuale dhe ajo turistike pakësohen. Ajo që nuk u largua, megjithatë, ishte madhështia e ashpër e peizazhit ndërsa lumi filloi të përhapej në një rrjet të gërshetuar kanalesh gjarpërore – duke zbuluar një pamje të botës tjetër të shufrave të rërës të zbardhura nga dielli dhe rrjedhave të ndërthurura smeraldi.

Olsi Nika, drejtor ekzekutiv i ”EcoAlbania” – një organizatë mjedisore në qendër të fushatës për statusin e Parkut Kombëtar të Vjosës – foli për ekuilibrin delikat midis zhvillimit turistik dhe ruajtjes: “Vjosa nuk është gati për një bum turistik. Ajo ka potencial të madh, një përzierje e natyrës dhe kulturës me trekking, rafting dhe peshkim, por është e pazhvilluar, pothuajse një faqe bosh. Ne kemi nevojë për infrastrukturë dhe plane për turizmin duke siguruar që ne ta ruajmë Vjosën për brezin e ardhshëm”.

Thellësia kulturore e rajonit më goditi të nesërmen, ndërsa eksploroja rrënojat ilire të Bylisit, një qytet në majë kodre që luajti një rol kryesor në Ilirinë e lashtë në shekullin IV para Krishtit dhe u integrua më vonë në provincën romake të Epirus Nova, e cila përfshinte pjesë të Shqipërisë së sotme dhe Maqedonisë së Veriut.

Tani një vend kyç arkeologjik me pamje gjithëpërfshirëse të luginës, muret e tij fortifikuese të ruajtura, teatri dhe tempulli shërbejnë si kujtues të së kaluarës së tij të historisë si një qendër tregtare dhe kulturore nga një epokë e shkuar.

Në ditën e fundit, moti ishte i kthjellët dhe era frynte, ndërsa unë po vozisja drejt grykës së Adriatikut.

Rrjeta të gjera vareshin nga bregu i lumit dhe një peshkatar i vetmuar me kanoen e tij kaloi përpara meje në rrjedhën e sipërme. Teksa iu afrova grykëderdhjes dhe u ktheva përtej gadishullit, dallgët goditën anën e varkës sime të vogël me një forcë të tillë saqë gati u përmbys.

Më në fund, me pajisje të zhytura në ujë të kripur, dola në det të hapur. Skena përpara meje ishte aspak befasuese: në të majtën time, bregdeti i shkretë, malet e largëta, majat e tyre të mbuluara me re; në të djathtën time, horizonti i pafund i Adriatikut. Për ato kilometrat e fundit, ndjeva një qetësi të thellë medituese – një dorëzim i plotë ndaj fuqisë së botës natyrore.

I lashë valët të më çonin në breg, gjeta një shteg kthimi drejt qytetërimit, duke kaluar disa bunkerë të epokës komuniste të mbushur me grafite dhe zbrita në qytetin e Vlorës.

Me përfundimin e aventurës sime, arrita në dy konkluzione aq të qarta për mua sa edhe ujërat e lumit.

Së pari, përcaktimi i Vjosës si Parku i parë Kombëtar i Lumit të Egër në Evropë përfaqëson jo vetëm një fitore ekologjike për Shqipërinë, por edhe një shembull bindës për përpjekjet mjedisore që mund të shtrihen shumë përtej kufijve të Ballkanit.

Statusi i saj ka potencialin të krijojë një precedent frymëzues: ruajtjen e lumenjve natyrorë të pandërprerë dhe ekosistemeve të ndërlidhura që ata mbështesin, ndërkohë që mbrohet nga kërcënimet si zhvillimi i tepërt, ndotja dhe humbja e habitatit.

”Ky park kombëtar krijon një model sesi duhet ruajtur natyra”, shpjegoi Nika.

“Është një sistem lumor i gjallë që rrjedh lirshëm nga burimi në det pa ndërhyrje njerëzore – jashtëzakonisht i rrallë sot. Që ky model duhet të vijë nga një vend i vogël me probleme të tij të mëdha duhet t’i japë shpresë pjesës tjetër të Evropës”, thekson ajo.

E dyta?

Fakti që Vjosa është një nga thesaret natyrore të Evropës, falë jo pak përpjekjeve të palodhura të grupeve të ruajtjes që punojnë në prapaskenë dhe atyre që jetojnë dhe punojnë përgjatë brigjeve të saj, duke siguruar që ajo të mbetet e paprishur.

Siç kishte thënë Ana atë ditën e parë në Çarshovë: “Shpresoj që lumi të mbetet ashtu siç ka qenë gjithmonë dhe si është tani – natyral dhe i egër”. /BBC

Aida Hajnaj, drejtuesja e Byrosë Kombëtare të Hetimit, ka raportuar sot në Komisionin e Monitorimit të AP të Këshillit të Europës, i zhvilluar në Kuvend, në lidhje me punën e BKH.

Duke vlerësaur objektin e diskutimit të këtij paneli, Hajnaj u shpreh se në luftën kundër korrupsionit, BKH ka gjetur mbështetje për bashkëpunim.

“Jemi përkushtuar për ndërtimin e një shteti ligjor. Lufta kundër korrupsionit duhet të jetë gjithëpërfshirëse brenda vendit, me partnerët ndërkombëtare. Më duhet ta pranoj që ngritja e BKH është një nga sukseset e reformës në drejtësi. Sot BKH ka një sektor për hetimin e korrupsionit. Proces është edhe bashkëpunimi me institucionet shtetërore, me qëllim vendosjen e plotë të funksioneve të BKH”, u shpreh Hajnaj.

Qëllimi, tha drejtuesja e BKH është të mos kthehemi më në listën gri. “Nuk mund të ketë luftë kundër korrupsionit pa garantimin e ruajtjes së integritetit profesional dhe personal. Suksesi për t’u ngritur në kapacitet, i bashkangjitet edhe sukseset në goditjet e rastet të korrupsionit, të lidhura edhe me pastrim parash apo krimit të organizuar”, tha ajo.

Në fund, Hajnaj theksoi se kanë referuar në SPAK 26 raste, ndërsa raporton se BKH ka marrë akses në disa nga institucionet shtetërore.

“BKH ka kryer veprime për disa raste, kur janë vënë në dijeni për kryerjen e një vepre penale, kanë bërë verifikime dhe i kanë referuar në Prokurorinë e Posaçme. Për periudhën 2023-2024, nga BKH janë referuar në SPAK 26 raste, 19 prej të cilave janë për korrupsion dhe pastrim të produktit të veprës penale apo veprimtarisë kriminale. Mbetet sfidë që duhet të rrisim numrin e referuar. Rol të rëndësishëm në hetime e luan shkëmbimi i informacionit. BKH ka marrë akses në 19 databaza në institucione të ndryshme. Shprehim mirënjohjen për mbështetjen nga partnerët ndërkombëtarë”, tha ajo.

Është ekzekutuar më armë zjarri në një lokal në Ndroq mbrëmjen e djeshme 50-vjeçari Alfred Dedja, ndërsa autori i dyshuar, 26-vjeçari Julian Gjoshi, është dorëzuar sot në polici.

Gjoshi rezulton të jetë kunati i të shumëkërkuarit të drejtësisë Altin Hajri, ndërsa në një deklaratë sot, Sali Berisha tha se viktima kishte njohje me këtë të fundit, dhe se kishte punuar në hotelin e tij, duke e lidhur me ngjarjen kriminale të 2020, ku u ekzekutua Jan Prenga.

“Imagjinoni ju një moment, njeriu që e kishte liruar nga burgu këtë Julian Gjoshin, që kishte ngritur shtetin në këmbë për ta liruar, tani e urdhëron në një akt in-ekstremis, të vrasë në publik dëshmitarin e vetëm të mundshëm të copëtimit makabër të trupit të Jan Prengës”, deklaroi Berisha.

Por SPAK ka reaguar këtë pasdite duke deklaruar se viktima nuk ka asnjë lidhje dhe nuk rezulton të ketë punuar në kompleksin e Hajrit.

“Prokuroria e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar hedh poshtë deklaratat e pavërteta që e lidhin A.D, viktimën e krimit të kryer mbrëmë në Ndroq me një ngjarje që daton në vitin 2020, e cila hetohet prej saj.

Mbështetur mbi hetimet e kryera nga SPAK deri në këtë fazë, në kuadër të procedimit penal nr.60 të vitit 2020, personi i ekzekutuar mbrëmjen e djeshme, A.D nuk rezulton të jetë dëshmitar apo të kishte lidhje me pengmarrjen, ekzekutimin dhe fshehjen e trupit të viktimës Jan Prenga, ngjarje e ndodhur në Janar të vitit 2020. Emri i tij nuk rezulton të ketë qënë i përfshirë në listën e punonjësve apo dhe listëpagesat e kompleksit “Golden“, në Shijak, pronësi e Altin Hajrit, në kohën e kryerjes së krimit.

I pandehuri Altin Hajri, pronar i kompleksit “Golden” akuzohet si pjesëmarrës në grupin e strukturuar kriminal që ka kryer rrëmbimin e shtetasit Jan Prenga. Ai është në masë sigurimi “arrest me burg” në mungesë dhe çështja në ngarkim të tij po gjykohet në Gjykatën e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar.

Në gjykim janë Dritan Rexhepi dhe Gentjan Funiqi, të cilët kanë urdhëruar rrëmbimin e tij; Martin Bleta dhe Korado Kështenja që organizuan pengmarrjen ndërsa ekzekutimin Artan Doçaj, Aldo Majnishta dhe Geraldo Martini, të cilët e dërguan viktimën pas rrëmbimit, në kompleksin “Golden”.

Prokuroria e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar i ka drejtuar disa kërkesa zyrtare strukturave të policisë, si organi përgjegjës për ekzekutimin e masës së sigurisë ndaj shtetasit, Altin Hajri”, thuhet në komunikatën zyrtare të SPAK.

Drejtuesi i SPAK, Altin Dumani, deklaroi se nga hetimi për lidhjet me krimin nuk do shpëtojë askush, madje po hetohen  dhe agjentë të Byrosë Kombëtare të Hetimit e prokurorë të SPAK.

Në bisedat e bandës “Çela-Roka”, ka dalë dhe ish-Rektori i Universitetit të Elbasanit, Skënder Topi, për emërime pedagogësh, diploma false dhe dhënie tenderësh kompanive në pronësi të anëtarëve të kësaj bande.

Në biseda, del premtimi që ish-rektori Skënder Topi, u ka bërë dy vëllezërve kriminelë Xhino e  Marsel Roka, për t’u dhënë tenderin e ruajtjes së universitetit “Aleksandër Xhuvani” të Elbasanit me policinë private “UEVI-2015 Sh.p.k”.

Kjo kompani, është 100% në pronësi të shtetases Fatbardha Roka, mamaja e Xhino dhe Marsel Roka, të arrestuar si anëtarë të bandës “Çela-Fetahu”.

Në Buletinin e Prokurimeve Publike dhe pagesat e Thesarit të Shtetit, vërtetohet se ish-rektori Skënder Topi, nga qershori 2017 me afat deri në qershor 2026, tenderin për sigurinë e universitetit të Elbasanit, i ka dhënë policisë private “UEVI-2015 Sh.p.k” të familjes “Roka”,.

Tenderin e fundit, ia dha më 11 qershor 2024, vetëm 10 ditë para largimit nga detyra si rektor, me vlerë 1.2 milionë Euro dhe pa garë e sa 100% e fondit limit, me afat deri në qershor 2026

Ndërsa në komunikimet e ish-rektorit Skënder Topi me Suel Çelën, është dakordësia për emërimin e vajzës së ish-gjyqtares Pajtime Fetahu, pedagoge me kohë të plotë në universitet, ndërsa rektori i kërkoi, të merreshin me disa pedagogë që nuk e linin të qetë./Pamfleti

Kreu i Prokurorisë së Posaçme Altin Dumani ka shkundur sërish politikën. Pas mesazheve të pak ditëve më parë, ai sot ja u ka bërë sërish të qartë se kushdo që ka futur duart në xhepat e qytetarëve apo ka shkelur ligjin, do të mbajë përgjegjësi. Por jo vetëm ata, edhe emrat elidhur me bandat.

Ai bëri një deklaratë të fortë, pasi tha se shumë zyrtarë janë të lidhur kokë e këmbë me krimin. Dumani u shpreh se thuajse në të gjitha grupet kriminale dalin lidhje me zyrtarë.

“Një shtyllë e sukesesit të SPAK ka qenë bashkëpunimi ndërkombëtarë, si në lutën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar. Pasi thuajse në të gjitha raste e hetimeve ku në fokus ka qenë krimi i organizuar, kemi gjetur lidhje me zyrtarë të niveleve të ndryshme, të cilët janë korruptuar ose janë bërë dhe pjesë e grupeve të krimit të organizuar”, tha ai.

Deklarata e tij u bënë në Kuvend dhe si për ironi të fatit, Dumani ishte ulur te vendet ku qëndrojnë ministrat, pasi po zhvillohet takimi i Komisionit të Monitorimit të Këshillit të Europës, me temë “Veprimet gjithëpërfshirëse në luftën ndaj korrupsioni”.

Dumani u ndal gjithashtu tek investimet në teknologji moderne dhe digjitalizimin si mjete të fuqishme për të luftuar korrupsionin dhe si të dobishme në procesin e hetimeve. Ai theksoi se sfida kryesore mbetet ruajtja e pavarësisë institucionale të SPAK.

“Shqetësim mbetet mungesa e statusit ligjor i prokurorëve të SPAK pas përfundimit të mandatit. Pas 9 vitesh kthehen në vendin më parë para se të bëheshin pjesë e SPAK. Kemi dhënë propozimet tona që të shihet dhënia e mundësisë që të kandidojnë të jenë pjesë e SPAK. Vlerësojmë për rritjen e pragut 500 euro. Çdo akt korruptiv mbi këtë shumë bën kompetetne SPAK. Kërkojmë që ky marzh të rritet dhe të fokusohemi tek çështjet më të ndjeshme”, tha ai.

Dumani theksoi se puna e institucionet që drejton nuk konsiston vetëm në pritjen e kallëzimeve, por ka qenë një punë proaktivë për vënien para përgjegjësis të kujtdo. Ai tha se SPAK nuk rri e pret.

“Ne nuk kemi qenë institucion pasiv që rri e pret kallëzimet, por kemi qenë proaktivë duke ndërmarrë procedime penale me qëllim vënien para përgjegjësisë të kujtdo. Megjithëse hetojmë krimin e organizuar, masa e sigurisë arrest në burg në kërkesat zë vend 49% të totalit. Numri total i paraburgosurve është më pak 9% të të paraburgosurve në Shqipëri“, tha Dumani.

Në fund ai tha se SPAK nuk mund ta luftojë i vetëm korrupsionin, e për këtë arsye u bën thirrje institucioneve ligjzbatuese e jo vetëm, për më shumë bashkëpunim.

Nga Artan Rama

Pak ditë më parë në Tepelenë, në një sallë të mbushur me socialistë dhe fare pak të ndryshëm, Kumbaro, ministre e Turizmit dhe Mjedisit, arriti në një konkluzion të posaçëm. Ajo deklaroi: …gjatë viteve të vështira të tranzicionit, Vjosa u ruajt, sepse njerëzit e braktisën për mungesë vizioni nga të gjitha qeveritë. “Ruajtja” nuk mund të merret e mirëqenë, ndërkohë që togfjalëshi “mungesa e vizionit”, është një fakt që pranohet botërisht.

Ka shumë diskutime për Vjosën, por me shpalljen e lumit park kombëtar vitin e shkuar, Kumbaro dhe qeveria së cilës ajo i përket premtuan se do të tregohen largpamës. Por, siç thotë populli: “nga e thëna në të bërë shkon në mes një lumë i tërë”. Sikurse shtrati, problemet e Vjosës janë të gjera dhe të thella, ndaj dhe energjitë e autoriteteve po shkojnë tek e thëna, jo tek e bëra, ende larg zbatimit të një vizioni të ardhshëm.

Vjosa Park Kombëtar nuk është ende e tillë; thjesht u morr vendimi për t’u bërë. Ujërat e ndotura urbane dhe ujërat e zeza vijojnë të derdhen në të. Minierat e Selenicës vijojnë nxjerrjen dhe përpunimin e zhavorrit bituminoz, duke depozituar një pjesë të mineralit dhe të skorjeve në “nën-zonën qendrore” të Parkut. Diku më lart, në Shushicën e Sipërme, një prej burimeve të lumit rrezikon të devijojë për të furnizuar ujësjellësin e Himarës. Afro dy vite pas shpalljes, Parkut i mungon drejtori dhe një staf i dedikuar menaxhimi.

Kumbaro thotë se rruga drejt Parkut është proces. Kështu po thonë edhe disa organizata jofitimprurëse. Por kur do të përfundojë ky proces? Askush nuk e thotë.

“Problemi me Vjosën është marrja e ujit”, – shprehet Profesori i Biologjisë në Fakultetin e Shkencave të Natyrës, Lulëzim Shuka. “Nuk mund të jetë park, nëse i merr ujin. Ujëmbledhësi shfrytëzohet masivisht, nga Drinosi në Vlorë e më tej. Mbulesa bimore është shkatërruar nga mbikullotja”, – vijon ai.

Konflikti për ujin përmendet edhe në Planin e Menaxhimit (i sapo përfunduar), në të cilin thuhet se “tërheqja e ujit” përbën një kërcënim për Parkun. Miliona metra kub ujë në vit devijojnë shtratin për plotësimin e nevojave të njerëzve dhe të bujqësisë. Ende nuk ka asnjë adresim, (asnjë vizion) për zgjidhjen e këtij konflikti.

“Dy mbrojtje” = më shumë përplasje

Në një seksion të lumit, në grykëderdhje, mbi kufijtë e Parkut janë mbivendosur të tjerë kufij. Fjala është për një tjetër territor të mbrojtur. Pra, dy territore të mbrojtura që ndërthuren me njëra-tjetrën, duke formuar një pjesë të përbashkët. Konkretisht, një pjese të parkut kombëtar i mbivendoset një pjesë nga peizazhi i mbrojtur Pishë-Poro-Nartë. Mbivendosja mund të shkaktojë një konflikt, jo të parëndësishëm. Ato do të administrohen nga dy departamente, secila me kërkesa menaxhimi dhe me objektiva ruajtjeje të ndryshme. Kështu, Parku Kombëtar ka si objektiv ruajtjen tërësore të biodiversitetit, ndërkohë që Peizazhi i Mbrojtur synon, ndër të tjera, zhvillimin e veprimtarive social-ekonomike për banorët dhe komunitetin e biznesit. Në këtë mënyrë, objektivat kontradiktore mund të çojnë në një administrim kontradiktor, duke minuar potencialisht këto objektiva. Për më tepër, mbivendosja mund të çojë në numërimin e dyfishtë të sipërfaqes, duke e zgjeruar artificialisht atë.

“Është një shkarravinë në nxitim e sipër”, – e komenton përplasjen, eksperti i GIS, Elson Salihaj, duke këqyrur hartat. “Një konflikt i panevojshëm, por që rrezikon seriozisht integritetin e Parkut, pasi zhvilluesit do të këmbëngulin që të zbatohet niveli më i dobët i mbrojtjes, për të bërë të mundur projektet dhe investimet e tyre brenda territoreve të mbrojtura”. I përqendruar mbi harta, ai tund kokën plot dyshim, por pohon me bindje se ajo  nuk mund ajo të quhet një ngatërresë e padjallëzuar.

Shumë nga ata që dëgjuan këtë muaj Kryeministrin e Shqipërisë, që të kritikonte demagogjinë e fjalimeve boshe për klimën në Samitin e Liderëve Botërorë në Azerbajxhan (COP29),  kujtojnë se vitin e shkuar, nga podiumi i Tepelenës, gjatë ceremonisë së shpalljes së Vjosës Park Kombëtar, i njëjti kritikonte ata që kundërshtonin ndërtimin e aeroportit, që krahas avionëve do të shtonte emetimet e karbonit në territorin ligatinor të shpendëve në Nartë; i njëjti njeri që me lehtësinë më të madhe çeli portat që biznesmeni Jared Kushner të investonte paratë në zonat e mbrojtura të Shqipërisë. Po nëse qëndrimet pro natyrës i shërbejnë kryeministrit për të sfiluar në vitrinën politike me kostum të gjelbër, ato kundër natyrës kombinohen me veprime konkrete në dëm të së gjelbrës.

Këtë shkurt qeveria ndryshoi ligjin për zonat e mbrojtura. Këtej e tutje, brenda parqeve lejohet ndërtimi i hoteleve. Vjosa është një prej parqeve. Ndonëse e vështirë për të ndërtuar mbi shtratin e një lumi (pasi territori i mbrojtur përkon, saktësisht me rrjedhën e ujit), ndërtimi në park tani është i mundur edhe ligjërisht. Mjafton t’i hidhni një sy hotelit “Uji i Ftohtë” në anë të brigjeve të Vjosës pranë Tepelenës, për të kuptuar se sa lehtë mund të bëhet, teknikisht, kjo gjë.

Në ligjin e vjetër, nën-zona qendrore në parqet kombëtare ndahej në dy kategori (A dhe B) që dallonin mes tyre nga shkalla e ndërhyrjes. P.sh., në nën-zonën qendrore A nuk lejohej asnjë ndërtim. Ndërkohë, në ligjin e ri nënzonat u bashkuan në një të vetme, duke lejuar disa ndërhyrje. Kombinimi i neneve 16 dhe 33 lejoi “veprimtaritë e zhvilluara në struktura akomoduese të ekselencës, 5 yje ose më shumë…”, që do të thotë se në ligjin e ri mund të ndërtohen hotele me pesë yje, brenda nënzonës qendrore të Parkut.

Vjosa në rrjedhën e konsfiskimit nga qeveria

Kur Vjosa u shpall Park Kombëtar vitin e shkuar, shpallja synonte që ta mbronte nga ndërhyrjet dhe nga veprimtaritë e paqëndrueshme ekonomike. Por rreziku prej hidrocentraleve kishte rënë, qysh kur Rama kishte deklaruar në 25 shtator 2020 në X se hidrocentralet mbi Vjosë nuk do të ndërtoheshin. Por tani, ata që ishin ngritur kundër hidrocentraleve  kërkonin një tjetër angazhim: shpalljen e lumit Park Kombëtar. Kompania amerikane, “Patagonia Inc”, e cila krahas ushtrimit të biznesit, promovonte edhe zonat e egra të globit, u ftua që të bëhej pjesë e këtij angazhimi. Dhe ajo pranoi. Në rrethana ende të pasqaruara, edhe qeveria shqiptare, e njëjta që përgjatë një dekadë kishte kundërshtuar fanatikisht idenë mbi parkun kombëtar të Vjosës, nënshkroi në qershor të vitit 2022, Marrëveshjen e Mirëkuptimit me Patagonian, ku së bashku binin dakord që të punonin për shpalljen e lumit dhe të tributarëve të tij, park kombëtar.

Marrëveshja, e shkurtër në tekst, kishte gjashtë nene gjithsej dhe vetëm një nen (Neni 3) specifikonte thelbin e saj: “palët do të angazhohen për rritjen e mbrojtjes së Lumit Vjosa në nivelin e Parkut Kombëtar… siç përcaktohej në nenin 16 të ligjit” të vjetër të zonave të mbrojtura. Dukej një zhvillim i jashtëzakonshëm për një vend të vogël si Shqipëria, që në fare pak vite kishte ndërtuar me qindra hidrocentrale, duke shkatërruar habitate të rëndësishme natyrore. Kështu, siç mund të merrej me mend lehtësisht, ajo u shndërrua edhe në një moment të artë për zbatimin e programit të trushpëlarjes së gjelbër, madje i tejkaloi kufijtë kombëtarë. Në kontekstin e ndryshimeve klimatike dhe të përpjekjeve për shpëtimin e planetit, shpallja e të parit ekosistem lumor park kombëtar, shërbeu për t’i dhënë burokracisë së gjelbër globale moralin  e munguar.

Por shumë shpejt, ndërkohë që plani i ri i menaxhimit të Vjosës Park Kombëtar po përgatitej në terren, deputetët socialistë në Tiranë nxituan dhe ndryshuan ligjin e zonave të mbrojtura. Ndryshimet prekën edhe nenin 16, atë për të cilin palët ishin dakordësuar në Marrëveshje. Duke qenë se asokohe isha në dijeni të diskutimeve (ndonëse të mbyllura), mes përfaqësuesve të lartë të Ministrisë së Turizmit dhe Mjedisit, drejtuesve të Patagonias dhe ekspertëve të IUCN, unë e pyeta Patagonian, nëse këto ndryshime, specifikisht të nenit 16, kishin qenë pjesë e diskutimeve. Por Patagonia nuk përgjigje. U dërgova nga një kërkesë ekspertëve të E.C.O. (Instituti i Ekologjisë (Austri)), të cilët koordinuan dhe drejtuan planin e menaxhimit (të financuar nga Patagonia dhe nga buxheti i shtetit), por as ata nuk u përgjigjën. Vjosa ishte bërë aq e madhe, saqë shpërfillja e të dhënit llogari përpara publikut shqiptar dukej e justifikueshme.

Globalizimi i Vjosës nuk po ndihmon. Konfiskimi i çështjes së saj nga autoriteti shtetëror dhe nga struktura ndërkombëtare rrezikon kapjen e aspiratës komunitare, duke e demotivuar atë për të mbrojtur vetë burimet e saj.

Vjosa mbetet po aq e rëndësishme edhe pa qenë lumi i fundit i egër në Europë, po aq e fuqishme, madje po aq tërheqëse, edhe pa postimet e yjeve hollivudiane.

Prej dy vjetësh, Vjosa ka pushuar së qëni një çështje publike. Ajo është shndërruar në një dosje pune në duart e burokratëve. Por, kur të vijë një ditë që këta burokratë të largohen, po aq papritur sa u shfaqën, e ardhmja e Vjosës do të varet sërish nga banorët e saj: jo ata që e braktisin, por ata të cilët nuk largohen prej saj. Sepse vetëm ata kanë motive të thella dhe të qëndrueshme për një aksion të çiltër dhe të sinqertë. Ndoshta ka ardhur momenti për të ndërtuar këtë narrativë të re; aspak përjashtuese dhe akoma më përfshirëse.

Përvoja na ka mësuar se duhet të kuptojmë përpara se të veprojmë. Le të kuptojmë së pari se cilët janë mbrojtësit e vërtetë të Vjosës./Citizens.al

Denoncimet publike duket se nuk e shqetësojnë fare kryetaren e Bashkisë së Durrësit, e cila vazhdon të pompojë miliardë lekë pa garë tek kompania Rajli Ndërtim. Rasti më i fundit është ai i riaftësimit strukturor të pallatit numër 1047, në rrugën Taulantia. Fondi limit për këtë tender ishte paracaktuar 74 milionë e 79 mijë lekë ose rreth 745 mijë euro.

Në tenderin me procedurë të kufizuar ka patur vetëm një ofertë. Ajo e bashkimit të kompanive Rajli Ndërtim dhe Sireta, të cilat kanë paraqitur ofertën prej 73 milionë e 984 mijë lekë ose sa 99.9 për qind e fondit limit. Bashkia e Durrësit e shpalli fituese ofertën e vetme.

Megjithë akuzat e mediave dhe opozitës Rajli dhe Sako vazhdojnë të qetë biznesin e tyre miliarder, të ngritur mbi fatkeqësinë e tërmetit. Dhe ndonëse tashmë kanë kaluar plot 5 vjet nga tërmeti shkatërrimtar paratë vazhdojnë të rrjedhin lum nga Sako tek Rajli.

Biznes vetëm me Bashkinë e Durrësit
Raji Ndërtim është një kompani me seli në Durrës. Ajo zotërohet nga dy aksionere, që janë Enkelejda Gojashi dhe Lediana Mata. E para njihet si anëtare e Partisë Socialiste dhe aktiviste e flaktë e Rilindjes, deri në pikën që në të shkuarën ka qenë shpesh dhe anëtare e Komisioneve Zonale të Zgjedhjeve.

Në periudhën nga 1 janari 2019 deri në fund të këtij muaji, kjo kompani ka realizuar një xhiro totale prej 9.8 milionë eurosh. Të gjithë paratë kanë ardhur nga vetëm një burim. Ai është Bashkia e Durrësit. Praktikisht Rajli Ndërtim merr të gjitha tenderat e rindërtimit apo riforcimit të pallateve në Durrës.

Me pak fjalë, Rajli Ndërtim është një kompani e ngritur për të bërë biznes vetëm me bashkinë e Durrësit.

KLSH: Rajli Ndërtim merr tendera korruptivë nga Bashkia e Durrësit

Në datën 3 shkurt të vitit 2022, Bashkia e Durrësit zhvilloi një tender të mbyllur me vlerë 2.1 milionë euro për rikonstruksionin dhe riparimin e mjediseve të përbashkëta në disa pallate në zonën e Rashbullit. Fitues i tenderi u përzgjodh bashkimi i kompanive Rajli Ndërtim dhe G.P.G Company. Por inspektorët e KLSH thonë se dhënia e kontratës tek këto dy kompani ishte në shkelje të ligjit për shkak se Rajli Ndërtim nuk plotësonte kriteret dhe kompanitë nuk kishin përcaktuar përqindjet në marrëveshjen e bashkëpunimit.

“KVO duhet të kishte bërë propozimin tek titullari i AK për anulimin e procedurës dhe fillimin e një procedure të re. Ky mosveprim ka sjellë lidhjen e një kontrate me vlerë 206,840,255.6 lekë pa tvsh me një Operator Ekonomik, i cili është shpallur fitues në papajtueshmëri me legjislacionin e PP dhe ngarkon me përgjegjësi anëtarët e KVO-së,” thotë KLSH në raportin e auditimit.

Por gjetjet e KLSH janë më të rënda se kaq. Sipas audituesve, marrëveshja e ndarjes së punimeve mes dy kompanive në joint venture ka qenë fiktive dhe kjo nuk ishte e rastësishme.

Sipas marrëveshjes, Rajli Ndërtim pretendonte se kishte 17.28 për qind të punimeve, ndërsa G.P.G Company 82.72 për qind. Por KLSH thotë se kjo ndarje ishte bërë pa preventiv çmimesh me qëllim që të mbulonte paaftësinë e Rajlit për të përmbushur kriteret e veçanta. Po kështu sipas KLSH, kjo kompani nuk plotësonte as numrin e kërkuar të punonjësve për të fituar tenderin dhe në këtë tregues dyshohet se ka falsifikuar letrat në bashkëpunim me bashkinë e Durrësit.

Operatori Ekonomik “Rajli Ndërim” ShPK ka paraqitur listëpagesën e muajit Dhjetor 2021 për 13 të punësuar. Pretendimi i Komisionit të Ofertave të Bashkisë Durrës se kompania ka dorëzuar listëpagesën për 13+15=28 punonjës është i pakuptimtë” thotë KLSH.

Por dyshimi më i madh se i gjithë tenderi ka qenë fiktiv është fakti se paratë e paguara nga Bashkia Durrës nuk janë ndarë 17.28 për qind tek Rajli dhe 82.72 për qind tek G.P.G. Paratë e këtij tenderi kanë shkuar të gjitha në llogarinë e Rajli Ndërtim, plot 2 milionë euro, çka ngre dyshime se G.P.G ishte thjesht një koperturë fiktive për të çuar paratë tek Rajli Ndërtim. Dhe në këmbim G.P.G mori një kontratë 4 milionë euro nga Emirjana Sako vetëm pak muaj më vonë./Kapitali.al