32.5 C
Tirana
E enjte, 19 Qershor, 2025
type here...

Lajm i keq për të moshuarit, as në 2025 nuk rriten pensionet, do të ketë vetëm bonus përpara zgjedhjeve parlamentare…

Kryeministri Edi Rama dhe qeveria e tij po vazhdojnë të mashtrojnë të moshuarit, duke u ofruar atyre vetëm premtime bosh dhe bonus të përkohshëm, ndërkohë që vitin e ardhshëm, në 2025, asnjë rritje e pensioneve nuk do të realizohet. Kjo është një goditje e rëndë për ata që kalojnë një jetë në punë dhe kanë kontribuar në zhvillimin e vendit, por që tani po përballen me varfërinë dhe pasigurinë për të ardhmen. Qeveria ka vendosur t’u ofrojë pensionistëve një bonus të shfrenuar, por jo një rritje të denjë të pensioneve që ata meritojnë, duke i lënë ata në një situatë të vështirë ekonomike, pa asnjë shpresë për një jetë më të mirë.

Ky është një shembull tjetër i dështimit të Edi Ramës për të siguruar një mbështetje reale për ata që kanë shërbyer gjithë jetën për këtë vend. Në vend që të merret seriozisht me problemet e pensionistëve, qeveria dyshohet dhe madje akuzohet nga opozita, se po shfrytëzon një bonus simbolik “për të blerë vota përpara zgjedhjeve të 2025”, duke i përdorur ata si “mjet” për të mbajtur pushtetin. Ky është një skandal i pastër që tregon më shumë se kurrë pasigurinë dhe mosinteresimin e kësaj qeverie për të mbrojtur ata që kanë kontribuar për ndërtimin e këtij vendi.

Deklarata e Ramës

Konkretisht, vitin e ardhshëm nuk parashikohet të ketë rritje të pensioneve, por vetëm një bonus në pranverë, para zgjedhjeve parlamentare. Kjo është konfirmuar nga kryeministri Edi Rama gjatë fjalimit në Kuvend pak ditë më parë. Ai tha: “Ky bonus i ri do të ndahet në dy shkallë; të gjithë pensionistët që kanë një pension deri në 20 mijë lekë, pra deri në 200 euro, do të marrin trefishin e bonusit të deridjeshëm përmes një bonusi të ri, 15 mijë lekë, 150 euro. Ndërsa pensionistët që kanë një pension më të madh se 20 mijë lekë do të marrin dyfishin e bonuseve të viteve të mëparshme përmes një bonusi në masën 10 mijë lekë ose 100 euro. Ky dallim mes të parëve dhe të dytëve nuk bëhet për t’u dhënë më pak atyre që kanë pension më të lartë, por për t’u dhënë më shumë atyre që kanë një pension më të ulët. Bonusi i trefishtë do të përfitohet këtë fundviti nga më shumë se gjysmë milioni pensionistë, saktësisht 511 mijë ku përveç 400500 gjyshërve e gjysheve, përfshihen dhe 65800 invalidë pune dhe 44 600 përfitues pensionesh si nëna kryefamiljare apo fëmijë jetim. Ndërsa rreth 210 mijë pensionistë të tjerë do të përfitojnë nga bonusi i dyfishtë.”

Detajet

Nga data 1 tetor ka hyrë në fuqi indeksimi i pensioneve me 4.1%. Kryeministri Rama e ka prezantuar fillimisht këtë si një arritje, ndërsa më pas e ka përshkruar si një përmbushje të detyrimit ligjor. Pensionet janë rritur me 748 lekë për pensionistët në qytet dhe 453 lekë për ata në fshat. Ekspertët e ekonomisë e kanë cilësuar këtë shumë të pamjaftueshme, ndërsa pensionistët kanë zhvilluar disa protesta, duke kërkuar një rritje minimale sa paga minimale. Sipas të dhënave nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore, pensioni real ka pësuar ulje me të paktën 8% gjatë dekadës së fundit. Pensionistët që përfituan pension pleqërie në vitin 2023 kishin të ardhura mesatare mujore prej 18,341 lekë, një rritje prej 26% krahasuar me vitin 2014.

Megjithatë, inflacioni për këtë kategori ka qenë rreth 34% në të njëjtën periudhë. Pas indeksimit të tetorit, kryeministri Rama ka zhvilluar takime me pensionistë, duke premtuar rritje të pensioneve dhe një reformë të re, e cila përfshin rritjen e kontributeve nga bizneset private përmes deklarimit të pagave reale. Në një deklaratë nga Korça në fillim të nëntorit, ai ka përmendur mundësinë e rritjes së pensioneve, por nuk ka dhënë një afat konkret. Pas akuzave nga opozita se projektbuxheti për vitin 2025 nuk parashikon rritje të pensioneve, lajmi është konfirmuar edhe zyrtarë të qeverisë. Qeveria ka refuzuar një propozim të Partisë Demokratike që kërkonte një pension bazë prej 200 eurosh për çdo të moshuar, si dhe një rritje prej 20% për të gjithë pensionistët e tjerë. Këto propozime janë kritikuar nga kryeministri Rama.

Gjatë seancës parlamentare, Rama ka deklaruar se qeveria nuk planifikon të rrisë pensionet në vitin e ardhshëm, por ka premtuar dy bonuse: një në fund të vitit dhe një tjetër në pranverë. Ai ka njoftuar një fond prej 100 milionë eurosh për bonuset e fundvitit, ku pensionistët me pension deri në 20,000 lekë do të marrin 15,000 lekë, ndërsa ata me pensione mbi këtë shifër do të marrin 10,000 lekë. Rama ka shtuar se në fillim të çdo pranvere do të shpërndahet një bonus tjetër, bazuar në rritjen e ekonomisë dhe të ardhurave të shtetit. Skemat e disbursimeve buxhetore para zgjedhjeve janë vërejtur edhe më parë dhe janë kritikuar si përpjekje për të ndikuar te votuesit. Në zgjedhjet e mëparshme, kjo praktikë është kritikuar nga opozita, ekspertët dhe raportet ndërkombëtare.

Nga dominimi në dëshpërim të thellë, si u zhyt Gjermania në moçal ekonomik

Ministria e Financave e shtetit jugor gjerman të Baden-Württemberg, shtëpia e gjigantëve si Bosch, Mercedes, nuk është një vend i keq për të hetuar ankthet e Gjermanisë. Vendi është i mbërthyer nga frika e deindustrializimit teksa po shkon drejt zgjedhjeve të  parakohshme që duket e sigurt se do e largojë nga pushteti kancelarin socialdemokrat Olaf Scholz, nëse partia e tij nuk e shkarkon atë më herët.

Ministri Danyal Bayaz, shqetësohet se Gjermania ka shpërdoruar “dividendin e globalizimit” të 15 viteve të fundit, duke nënfinancuar sferën publike në një epokë me norma të ulëta interesi.

Tani që po përballet me një shtrëngim të energjisë, konkurrencën në rritje nga Kina dhe perspektivën që SHBA-ja e Donald Trump të vendosë tarifa 10-20% mbi importet, modeli i biznesit të vendit, frikësohet ministri, është “në kolaps”.

Bayaz ankohet për paaftësinë e Gjermanisë për t’u përshtatur me teknologjinë e re, pavarësisht nga pikat e saj të forta për sa i përket kërkimit dhe inxhinierisë. Ai vë në dukje se startup-i i fundit i madh i suksesshëm i Gjermanisë ishte SAP, një firmë softuerësh. Gjermania ka mbi 60 herë më shumë njerëz se Estonia, por vetëm 15 herë më shumë startupe në pronësi private me vlerë mbi 1 miliard dollarë.

Është një përsëritje e mërzitshme. Industria gjermane, veçanërisht firmat e saj të vogla dhe të mesme janë përqendruar në inovacionin në rritje, duke e lënë atë të papërgatitur për goditjet teknologjike si ardhja e automjeteve elektrike. Lidhjet komode midis biznesit, bankave dhe politikanëve ngjallën vetëkënaqësi dhe rezistencë ndaj reformave.

Respektimi dogmatik i rregullave fiskale çoi në ndryshkje të urave, në prishje të shkollave dhe në vonesa të trenave. Rritja në tregjet e huaja majmën fitimet (dhe të ardhurat e thesarit) të Gjermanisë për një periudhë kohe, por ai model i udhëhequr nga eksporti e la Gjermaninë të ekspozuar kur erërat e globalizimit u kthyen kundër.

Tani Gjermania, e cila vitin e kaluar zëvendësoi Japoninë si ekonomia e tretë më e madhe në botë, po korr atqë ka mbjellë. Është e vështirë të dallosh ndonjë rritje neto të PBB-së reale që para pandemisë. Parashikimet janë më pak të mira dhe nuk marrin parasysh rreziqet e një lufte tregtare Trumpiane.

Volkswagen, prodhuesi më i madh i makinave në Evropë, po bën thirrje për mbylljen për herë të parë të fabrikave në historinë e tij 87-vjeçare, gjë që mund të çojë në humbjen e deri në 30,000 vendeve të punës. Papunësia po rritet, ndonëse nga një bazë e ulët.

Çmimet e larta të energjisë, veçanërisht pasi Gjermanisë iu desh të largohej nga gazi rus pas pushtimit të Ukrainës nga Vladimir Putin në shkurt 2022, janë një ankth i zakonshëm midis firmave në një vend ku prodhimi ende përbën 20% të vlerës së shtuar bruto. Kjo mbetet pothuajse dyfishi i shifrës për Francën, edhe pse prodhimi industrial arriti kulmin në vitin 2018 dhe që atëherë është ulur më shpejt se kudo tjetër në BE (shih grafikun 1), veçanërisht në sektorët me intensitet energjie si prodhimi i çelikut.

Porositë janë ulur dhe investimet e planifikuara janë shtyrë ose zhvendosur jashtë vendit. Shefi ekzekutiv i Thyssenkrupp, një prodhues çeliku me humbje, ka thënë se Gjermania është “në mes të deindustrializimit”. Edhe shitësit me pakicë janë goditur. Pas pushtimit të Rusisë, Raoul Rossmann, i cili drejton një zinxhir farmacish me seli pranë Hanoverit që mban mbiemrin e tij, vizitoi degët e saj për të gjetur se si të kursehet në faturat e energjisë.

Ankesa të tjera përfshijnë mungesën e punëtorëve të kualifikuar ndërsa Gjermania po plaket, dhe shtresat e burokracisë, shumica e të cilave buron nga Brukseli, që Instituti Ifo në Mynih llogarit se i kushtojnë ekonomisë 146 miliardë euro në vit. Një zhvillim thelbësor, sipas Sander Tordoir i institutit të kërkimit Qendra për Reformën Evropiane, është ndryshimi i marrëdhënieve me Kinën.

Në vitet 2000 dhe 2010, Gjermania ishte në një pozicion të përkryer për të kënaqur oreksin kinez për makinat e saj, kimikatet dhe pajisjet e projektuara me saktësi: eksportet e mallrave në Kinë u rritën me 34% midis 2015 dhe 2020, edhe pse ato në vendet e tjera ranë.

Deri në vitin 2020 Kina ishte një importues neto i makinave, por vitin e kaluar ajo u bë eksportuesi më i madh në botë. Firmat kineze po shndërrohen nga klientë në konkurrentë dhe tashmë kanë ardhur për të kullufitur jo vetëm bukën e industrisë gjermane të automobilave, por edhe të industrive të mesme e të vogla.

“Historia me makinat është emblematike, por ka të bëjë edhe me makineritë dhe kimikatet”, thotë Tordoir.

Siç vë në dukje Clemens Fuest nga Ifo, Kina tani përbën vetëm 6% të totalit të eksporteve gjermane, me të njëjtin pjesë me Holandën fqinje. Por historia e Kinës nuk ka të bëjë vetëm me varësinë nga eksporti. Në një punim të ardhshëm për CER (Qendra për Reforma Evropiane), Tordoir dhe Brad Setser, një ekonomist në Këshillin për Marrëdhëniet me Jashtë, një institut amerikan, përshkruajnë se si “goditja e dytë nga Kina” mund të përkeqësojë problemet industriale të Gjermanisë.

Tregu i brendshëm i Kinës nuk mund të thithë më prodhimin e tepërt të prodhuesve të saj të subvencionuar nga shteti dhe ndërsa ata kërkojnë klientë jashtë vendit, suficiti tregtar i vendit është rritur ndjeshëm. Kjo paraqet vështirësi për firmat gjermane në vend dhe në tregjet jashtë vendit.

“Tregjet e drejtuara nga shteti në Kinë mund të ofrojnë nivele të paarsyeshme financimi për investimet kineze në kapacitete të reja, për më gjatë sesa shumë sektorë të industrisë gjermane mund të kenë aftësi pagesash”, shkruajnë dyshja.

Ndërsa eksportet gjermane drejt Kinës janë zvogëluar, Amerika ka ndërhyrë pjesërisht për të mbushur boshllëkun (shih grafikun 2). Disa kompani kanë përfituar nga mundësitë e krijuara nga shkëputja e Amerikës nga teknologjia kineze; të tjera janë pasuruar nga subvencionet e mëdha të iniciuara nga Akti i Reduktimit të Inflacionit.

Por Donald Trump rrezikon të ndryshojë këtë gjendje. Jo vetëm që tarifat amerikane duken në horizont – Bundesbank mendon se ato mund të ulin GDP-në e Gjermanisë me një pikë përqindjeje – por kufizimet e reja amerikane mund të godasin prodhuesit gjermanë që përdorin përbërës kinezë. Ato do përshpejtojnë gjithashtu përpjekjet e eksportuesve kinezë për të gjetur tregje alternative, përfshirë Evropën.

Industria gjermane ka qëndrime të ndara për Kinën, vëren një diplomat: ndërsa shumë kompani të vogla dhe të mesme (Mittelstand), veçanërisht ato të makinerive, mbështesin politikën e “reduktimit të rrezikut”, prodhuesit e makinave dhe konglomeratet si BASF po dyfishojnë angazhimin e tyre.

Volkswagen dhe BMW po planifikojnë investime të mëdha të reja në prodhimin në Kinë, ashtu si dhe firmat e pjesëve të makinave si Continental. Lobimi nga sektori i automobilave ndihmoi që Gjermania të ishte një nga vetëm pesë vendet që votuan kundër tarifave të BE-së për importet kineze të makinave elektrike në tetor.

Brenda qeverisë gjermane, ka tensione midis diplomatëve dhe agjentëve të sigurisë, të cilët duan të ndëshkojnë Kinën me kufizime tregtare për mbështetjen e saj ndaj luftës të Rusisë në Ukrainë, dhe atyre që shqetësohen se kjo është një masë që Gjermania me rritje të ulët nuk mund ta përballojë.

Fundi i fetishit

Historia e deindustrializimit është më e ndërlikuar sesa duket. Humbja e vendeve të punës në sektorin e prodhimit ndikon në produktivitetin tashmë të ulët të Gjermanisë. Megjithatë, vlera bruto e shtuar në prodhim ka mbetur e qëndrueshme, edhe pse prodhimi ka rënë.

Me fjalë të tjera, disa prodhues gjermanë mund të jenë duke prodhuar mallra më cilësore, edhe pse shesin më pak. Kjo “cilësi mbi sasinë”, siç e quan Deutsche Bank, sugjeron një të ardhme për firmat gjermane në teknologjinë e avancuar, përfshirë makinat luksoze. Gjermania gjithashtu ruan një përparësi në teknologjinë e gjelbër, përfshirë turbinat me erë dhe elektrolizatorët.

Megjithatë, kjo nuk mund të kompensojë humbjet në sektorë të tjerë. Gjermania duhet të kapërcejë “fetishin e industrisë”, mendon Moritz Schularick nga Instituti Kiel për Ekonominë Botërore. Industrive me konsum të lartë energjie nuk u është rritur kapaciteti prej dy dekadash. Sektori i automobilave ka humbur vende pune për gjashtë vite radhazi, dhe një kthesë duket e pamundur.

“Për vite ata besonin se ‘ne jemi më të mirët’, dhe papritur gjithçka mori fund,” thotë një zyrtar i BE-së.

Forca të thella strukturore po ndryshojnë modelin industrial të Gjermanisë. Bindja e gjermanëve se ekziston një alternativë ndaj të qenit Exportweltmeister (kampionë botërorë eksporti) është një proces që kërkon vite, jo muaj. Edhe kompensimi për rënien e tregtisë në vende të tjera është një maratonë: pavarësisht përpjekjeve më të mira të Gjermanisë, negociatat për tregti të lirë të BE-së me Mercosur, një bllok i madh tregtar i Amerikës së Jugut, kanë zgjatur për 25 vite. (Franca, ndër të tjera, vijon të kundërshtojë.)

Për disa, një mjet më praktik për të nxitur ekonominë do ishte reforma e një pjese tjetër të modelit gjerman që duket se nuk funksionon më: frena e borxhit, një veçanti e Kushtetutës që kufizon deficitin vjetor strukturor të buxhetit federal në 0.35% të prodhimit.

Kufiri i borxhit është një relike e një epoke të kaluar, thotë Max Krahé nga Dezernat Zukunft, një qendër kërkimore në Berlin, kur Gjermania mbështetej në deficitet e vendeve të tjera për të nxitur ekonominë e saj. Në një botë ku globalizimi ka ngecur, ky model nuk funksionon më.

Ndërkohë, kërkesat për investime publike në Gjermani – sipas një vlerësimi të gjerë, rreth 600 miliardë euro për një decade – janë bërë shumë të mëdha për t’u anashkaluar (shih grafikun 3). Përveç kësaj, do nevojiten fonde të reja për mbrojtjen. Këtë vit, Gjermania arriti më në fund objektivin e NATO-s prej 2% të PBB-së, por vetëm falë një fondi të veçantë që do skadojë së shpejti. Madje mund të nevojiten edhe më shumë për të qetësuar administratën e re Trump.

Për këto arsye, ekziston një ndjenjë në rritje se koalicioni i ardhshëm, ndoshta i udhëhequr nga Friedrich Merz, kreu i KristianDemokratëve të qendrës së djathtë, mund të jetë i hapur për një reformë modeste mbi borxhin. (Gjermania do mbajë zgjedhje në shkurt, pas shpërbërjes së koalicionit këtë muaj.)

Nëse kjo ndodh, thotë Tordoir, një bum investimesh mund të ndihmojë në kompensimin e humbjeve nga eksportet në periudhën afatshkurtër; nëse menaxhohen mirë, investimet në arsim, ku Gjermania mbetet pas vendeve të tjera, dhe në infrastrukturë mund të rrisin normën e rritjes afatgjatë të Gjermanisë.

Ekzistojnë shumë ide për reforma, duke përfshirë rritjen e kufirit të lejuar për deficitin (ose zëvendësimin e tij me udhëzime më të gjera), përjashtimin e investimeve publike nga kufijtë e huamarrjes, ose krijimin e fondeve jashtë buxhetit për infrastrukturë ose mbrojtje.

Megjithatë, duke qenë se bëhet fjalë për ndryshime kushtetuese, të gjitha këto do kërkonin një shumicë prej dy të tretave në dy dhomat e parlamentit. Dhe ka shumë gjasa që partitë ekstreme të kenë një pakicë bllokuese prej një të tretën në Bundestag pas zgjedhjeve të ardhshme. Për këtë arsye, SocialDemokratët në qeveri i kanë kërkuar Merz të mbështesë reformën tani, duke i dhënë partive pro-reformë numrat e nevojshëm. Deri tani, ai ka kundërshtuar ta bëjë këtë.

Thorsten Benner, drejtues i Institutit Global të Politikave Publike në Berlin, thotë se Gjermania ka kaluar nga “optimizmi i lehtë” i viteve të Angela Merkel në një “kurth dëshpërimi”, ku politika jofunksionale, kufizimet nga kufijtë e borxhit, mbiburokratizimi dhe mosbesimi publik forcojnë njëri-tjetrin. Ai shpreson që qeveria e ardhshme të veprojë si një “shkëputës për këtë qark”.

Kjo nuk duket e pamundur. Gjendja është bërë aq e zymtë, sa që, ndryshe nga gjashtë muaj më parë, ekziston një ndjenjë e re se ndryshimi i thellë është i pashmangshëm.

Ky do jetë sfondi i marrëveshjes së ardhshme të koalicionit, e cila mund të përfshijë një “pazar të madh”, ku Merz pranon ndryshime në kufijtë e borxhit nëse partnerët e tij bien dakord për ulje taksash ose reforma në sistemin e mirëqenies.

Por do ishte një ironi të zymtë nëse aritmetika parlamentare do pengonte ndryshimin, pikërisht kur kushtet për të janë përmbushur.

The Economist 

Ngjarja reale që e frymëzoi Dostojevskin të shkruante romanin “Krim dhe ndëshkim”

Jezusi takohet me Dostojevskin. Ai i hedh atij një vështrim, dhe për një çast depërton thellë në tunelet e errëta të atyre syve të munduar, dhe kryen një ekzorcizëm të menjëhershëm. Shpejt, me guxim, pa bujë, në stilin e Jezusit: Festa mbaroi, djall i vogël. Dil jashtë! Një gumëzhimë e lehtë, dhe ja ku u bë.

Dhe Dostojevski, me dëbimin e demonit, është i lehtësuar nga hemorroidet, vesi i bixhozit, dhimbjet e forta të kokës, ethet, depresioni, hipokondria, intuitat dhe obsesionet e tij të tmerrshme futuristike. Ai lirohet nga “qelia“ e kafkës së tij. Dhe ai nuk shkruan më libra, kurrë.

Në librin e tij “Mëkatari dhe shenjti”Kevin Birmingem i frymëzuar mbi historinë e gjenezës – filozofike dhe neurologjike – të romani“Krim dhe ndëshkim”, do t’ju ​​lërë në mëdyshje mbi figurën e Dostojevskit, aq më tepër që vetë rusi i famshëm kishte të paktën dy mendime për veten e tij.

Nga njëra anë, ju do të keni frikë nga qëndrueshmëria e tij si shkrimtar, nga përkushtimi i tij ndaj përvojës, besnikërisë së tij artistike, brishtësia/qëndrueshmëria e tij, imagjinata e tij e pambrojtur, etj. Nga ana tjetër, do të pyesni veten nëse një pjesë e mirë e “Krim dhe ndëshkim” mund të mos jetë patologji e pastër.

Atë nuk mund ta quani as edhe një:Tërësia e kësaj vepre përshkruan vetëm 1 minutë dhunë. Raskolnikovi, një student arrogant dhe i varfër që vërdallosej nëpër lagjet e varfra të Shën Petersburgut, vret brutalisht një plakë të keqe-një fajdexheshë dhe motrën e saj që u ndodh rastësish aty.

Por pse e kryen ai atë krim? Pse e ngre sëpatën? Jo për para, dhe as për pasion. Ndoshta motivi qëndron pas pasionit ndaj ideve. Sepse përveç se është i çmendur, Raskolnikov

është një lloj filozofi:Ai abstragon mbi vlerën (ose mungesën e saj) të një jete të vetme njerëzore; mbi gabueshmërinë e kriminelëve; dhe mbi fuqinë e një akti, të një goditje vendimtare, për ta transformuar realitetin.

Shkëputja e tij nga shoqëria dhe nga matrica e mirësisë njerëzore, është e plotë. Ai është një ujk i vetmuar. Pra me fjalë të tjera, sa për të cituar grupin muzikor “Iggy Pop”, ai është thjesht një djalë modern. Ai paraqitet si i braktisur nga boa, si një personazh i Samuel Beket; ai sillet me vetëdijen e personazheve të Kafkës; dhe murmurit me vete si Trevis Bikëll, protagonisti i filmit të famshëm “Shoferi i taksisë” luajtur nga Robert De Niro.

“Të shohësh mbulesën mizore nën të cilën vuan Universi, ta dish se edhe një shpërthim i vetëm i vullnetit njerëzor mjafton për ta shkatërruar atë dhe bashkuar me përjetësinë, të njohësh veten dhe të jesh si krijesa e fundit… është e tmerrshme!”-i shkroi Dostojevski vëllait të tij Mikail para se të botonte “Krim dhe ndëshkim”.

Pora ishte ai krijesa e fundit, apo një nga të parët e një epoke të re?Biografia e tij është një sekuencë ngjarjesh për të cilat vetëm mbiemri “dostojevskian”mund t’i përshkruajë si duhet. E ëma i tij vdiq nga tuberkulozi kur ai ishte vetëm 15 vjeç.

Dy vjet më vonë, i vdes edhe babai në rrethana misterioze, me shumë gjasa i vrarë nga bujkrobërit. Me synimin për të nisur një karrierë letrare në Shën Petersburg, i riu Dostojevski zhytet në borxhe të mëdha. Ai u bë pjesë e politikave reformiste, për të cilat po ziente në atë kohë e Rusia cariste: takime sekrete, manifeste të zjarrta.

Në vitin 1849 u arrestua gjatë një vale spastrimesh nga shërbimet sekrete të Carit dhe u akuzua për kryengritje dhe komplot. I nxjerrë përpara një toge pushkatimi në Sheshin e Paradave Semenovski, në praninë e një turme të madhe, Dostojekski dhe shokët e tij i shpëtojnë vdekjes nga një gjest mëshire i minutës së fundit nga vetë Car Nikolla I.

Dënimi i tyre ulet. Jo vdekje, por internim në Siberi. Dostojevski kalon 4 vjet në punë të rëndë në kampin e të burgosurve në Omsk, dhe 5vite të tjera si ushtar në ushtrinë siberiane.

Pastaj në moshën 38 vjeçare rikthehet në Shën Petersburg. Birmingem është i shkëlqyeshëm në përshkrimin e mjedisit intelektual që e pret atje shkrimtarin rus. Nihilizmi, egoizmi, materializmi … Njeriu që po rikonceptohet. Një fiziolog boton një libër me ndikim me titull “Reflekset e trurit”.

Bazuar në eksperimentet e tij me një numër bretkosash fatkeqe, ai pretendonte se aktiviteti mendor është i gjithi reflekse. “Animacioni, pasioni, tallja, pikëllimi, gëzimi, etj, janë thjesht rezultate të një tkurrje më të madhe ose më të vogël të grupeve të caktuara të muskujve”-shkruante ai.

Dostojevski e kupton menjëherë se ku çonte e gjitha kjo:individi, i bllokuar në kokën e tij, i mbetur në mëshirën e neuroneve të tij. Ndërkohë truri i tij vazhdon t’i shkaktojë kriza – epilepsi të lobit temporal, atë që Dostojevski e quan “sëmundja e rënies”.

Dhe ka diçka tjetër. Ai lexoi një ditë mbi gjyqin e një vrasjeje të ndodhur në Francë, të kryer nga Pier-Fransua Lesnar. Ky ishte një tip në dukje i qetë, me një sjellje të përsosur në shoqëri, lexonte Rusonë; shkruante poezi. Por në fakt ishte një sociopat i çmendur, një lloj i ri njeriu.

Kur e fusin në gijotinë, ai e kthen kokën lart, në mënyrë që të shikojë tehun e mprehtë që zbriti mbi qafën e tij. Dostojevski botoi një ese 50faqëshe, të përkthyer nga frëngjishtja, për Lesnarin me titullin “Një personalitet i shquar”, në revistën e tij letrare “Vremya”.

Gjyqet e vrasjeve, shkruan ai në një shënim hyrës, janë “më emocionuese se të gjitha romanet e mundshme, pasi ato hedhin dritë mbi anët e errëta të shpirtit njerëzor, të cilave arti nuk pëlqen që t’i afrohet”.Ajo ngjarje çoi më pas në shkrimin e romanit “Krim dhe ndëshkim”, të cilin Dostojevski e nisi në shtatorin e vitit 1865, ndërsa ishte gjysmë i uritur dhe pa gjumë në një hotel në Vizbaden të Gjermanisë, pasi kishte humbur në ruletë të gjitha paratë e tij.

Është një roman me ndërtesa të rrënuara sikur kanë dalë nga lufta, me dyer plot blozë, dhe me dhoma të vogla që mbajnë erë minjsh dhe lëkurësh. Halucinacionet përzihen me realitetin dhe anasjelltas. Të dehurit thonë gjëra shumë të zgjuara.

Ai është mbi të gjitha është një roman i subjektivizmit:i shtypjes së tij, i vetmisë ulëritëse të protagonistit. “Detajet tërësisht të panevojshme dhe të papritura duhet të lihen mënjanë në çdo moment në mes të tregimit”- shkroi Dostojevskin në ditarin e tij. Motivet e Raskolnikovit, shpengimi apo mungesa e tij, kthesat e komplotit.

“Krim dhe ndëshkim” ka të bëjë me trurin tuaj, trurin tuaj të ngratë, që është “selia” e vetëdijes moderne. Ai ka të bëjë me atë se si ndihet njeriu vërtet. “Çfarë është Ferri?”pyet At Zosima në romanin tjetër të Dostojevskit “Vëllezërit Karamazov”. “Unë pohoj se është vuajtja nga pamundësia për të dashuruar”. Duke kërkuar çlirimin nga vetja, nga izolomi i plotë mendor, ju mund ta shkatërroni atë si Lesnar ose ta lini veten të bini në dashuri siç bën Raskolnikov në epilogun jo shumë bindës të “Krim dhe ndëshkim”.

Dashuria e gruas së tij, Sonja, arrin ta ngushëllojë dhe mendja e tij transformohet:“Tani ai nuk po vendoste asgjë me vetëdijen e tij; ai ndihej i vetmuar. Në vend të dialektikës, kishte mbërritur vetë jeta, dhe në vetëdijen e tij duhej të përpunohej diçka krejtësisht e ndryshme”. Siç ndodh në përgjithësi me Dostojevskin, Jezusi është diku këtu pranë, i buzëqeshur, i fshehtë. Raskolnikov i ka Ungjijtë nën jastëk, dhe ai kujton se si Sonja i lexoi dikur historinë e Llazarit. Dashuroni do të dilni nga gjendja e vdekjes. Po nëse nuk e bëni këtë?

Në të njëjtin epilog, Raskolnikov, i shtrirë në një spital të burgut në Siberi, sheh një ëndërr në mesin e etheve:Ai sheh një murtajë të madhe që vjen “nga thellësitë e Azisë”. Por prisni – është një plagë mendore. “Njerëzit që u prekën nga ajo, u bënë menjëherë të pushtuar nga djalli dhe të çmendur. Por asnjëherë këta njerëz nuk e konsideruan veten aq inteligjentë dhe aq të pagabueshëm ndaj së vërtetës sa kur ishin infektuar”.

Individualizmi ka arritur kulmin e tij; atomizimi është total. “Të gjithë ishin të shqetësuar, askush nuk kuptoi askënd tjetër, secili mendoi se e vërteta qëndronte vetëm tek ai dhe në lidhje me të gjithë të tjerët, vuajti, rrahu kraharorin e tij, qau dhe shtrëngoi duart”. / “The Atlantic” – Bota.al

Çdo 10 minuta, në botë vritet një grua

Numri i grave të vrara nga bashkëshortët apo familjarët e tyre në botë ishte 51,100 vitin e kaluar, njoftoi të hënën agjencia e Kombeve të Bashkuara për Gratë në raportin e përvitshëm që dokumenton dhunën ndaj gruas.

Sipas kësaj organizate, në mbarë botën, mesatarisht 140 gra dhe vajza janë vrarë çdo ditë nga pjesëtarë të familjeve të tyre. Raporti thotë se 60 për qind e rreth 85,000 vrasjeve të grave këtë vit janë bërë me motive gjinore.

“Dhuna kundër grave dhe vajzave është forma më e përhapur e shkeljes së të drejtave të njeriut. Vrasjet me bazë gjinore të grave dhe vajzave janë forma më ekstreme e dhunës ndaj tyre dhe shpesh janë rezultat i formave të tjera të dhunës që ushtrohen ndaj tyre përbrenda shtëpive të tyre”, thuhet në raport.

“Provat tregojnë se është bërë shumë pak përparim”, shtohet në raport.

Numri më i madh i viktimave u shënua në Afrikë, me 21,700 raste dhe në Azi 18,500 raste. Në kontinentin amerikan ky numër është 8,300 ndërsa në Evropë 2,300 gra janë vrarë gjatë vitit 2023, sipas raportit të përpiluar nga UN Women dhe UNODC, organizata e OKB-së që merret me dokumentimin e krimeve. Në Oqeani, ky numër arrin në 300.

Në kontinentin evropian, niveli më i lartë i vrasjeve të grave është në shtetet e Evropës Lindore, i cili sipas raportit, vazhdon të jetë gati dy herë më i lartë se në pjesë tjera të saj, ndonëse ky numër ka shënuar rënie në periudhën ndërmjet viteve 2015 dhe 2021.

Raporti thotë se të dhënat globale tregojnë që një pjesë e madhe e grave të vrara nga partnerët e tyre kishin raportuar më parë raste të dhunës fizike, seksuale apo psikologjike nga partnerët e tyre.

“Shumica dërmuese e vrasjeve të qëllimshme të grave dhe vajzave në botë janë të kryera nga partnerët e tyre apo anëtarët e tjerë të familjes. Kjo lë të kuptohet se shtëpia vazhdon të jetë vendi më i rrezikshëm për gratë dhe vajzat sa i përket rrezikut nga viktimizimi vdekjeprurës”, thuhet në raport.

Në vitin 2022, numri i grave të vrara ishte 48,800, por sipas autorëve të raportit rritja në vitin 2023 ka të bëjë me dallimet në të dhënat nga shtetet që u përfshinë në raport.

“Dhuna ndaj grave dhe vajzave nuk është e pashmangshme – ajo mund të parandalohet. Duhen ligje të fuqishme, mbledhje më e mirë e të dhënave, më shumë llogaridhënie nga qeveria, një kulturë që nuk ka aspak tolerancë ndaj dhunës dhe fonde shtesë për organizatat për të drejtat e grave dhe institucionet”, deklaroi drejtorja e organizatës UN Women, Sima Bahous.

Raporti u publikua në fillim të fushatës ’16 ditë të aktivizmit’, që shënon 25 vjetorin e Ditës Ndërkombëtare për Eliminimin e Dhunës kundër Grave.

Ai vlerëson se “megjithë përpjekjet e bëra nga shtetet për të parandaluar vrasjen e grave dhe vajzave, vrasje të tilla mbeten në nivele alarmante.”

“Duket se dhuna e tillë e skajshme me bazë gjinore mbetet thellë e rrënjosur në normat shoqërore dhe paragjykimet me bazë gjinore, që kërkojnë politika afatgjata dhe efektive për t’i eliminuar”, thuhet në raport. /VOA

Si po ndikon në jetën tonë të përditshme rënia e euros?

Euro është futur në një rrjedhë rënëse të pandalshme, teksa ende nuk dihet fundi. Me festat e dhjetorit në prag dhe kthimin e një pjese të emigrantëve në atdhe, gjasat janë që monedha europiane të shënojë minimume të reja historike gjatë javëve në vijim.

Aktualisht, në tregun tonë të këmbimit euro ka zbritur në 98.2 lekë, duke humbur më shumë se 10 lekë kundrejt vitit të kaluar dhe mbi 29 lekë në 6 vitet e fundit. Zhvlerësimi i euros është përshpejtuar veçanërisht pas vitit 2022. Euro është monedha e dytë më e përdorur në vendin tonë pas lekut. Kjo do të thotë se zhvlerësimi ka humbësit dhe përfituesit e vet.

Nga një euro e dobët humbasin të gjithë ata që kanë të ardhura në këtë monedhë, përfshi familjet që marrin para nga të afërmit emigrantë. Humbasin depozituesit në këtë monedhë dhe eksportuesit, që aktivitetin e kanë në euro dhe shpenzimet në lek. Ndërkohë që përfitojnë ata që kanë kredi në euro, pasi do të paguajnë më pak për këstet mujorë; importuesit që i blejnë më lirë mallrat dhe produktet, si dhe qeveria që do të paguajë më pak për borxhin e jashtëm.

Por si ndikon një euro e dobët në jetën tonë të përditshme? Ndikimi i parë duhet të ndihet tek produktet që konsumojmë, kryesisht ushqimet, që pjesën dërrmuese i sigurojmë nga importi.

Le të marrin një shembull. Një kg portokalle importi sot në treg kushton rreth 100 lek. Euro është zhvlerësuar kundrejt një viti më parë me 11.4 lek. Rrjedhimisht, vetëm nga efekti i euros, portokallet duhet të shiteshin me 88.6 lekë. Ajo që ndodh sot në treg është që rënia e euros nuk është reflektuar nga ulja e çmimit të produkteve, por ka shkuar si fitim neto në xhepat e importuesve dhe tregtarëve.

Le të sjellim një tjetër shembull të ndikimit të zhvlerësimit të euros në jetën e përditshme, me rastin e një familjes që merr të ardhura nga djali emigrant.

Ky i fundit u dërgon prindërve të tij 250 euro cdo muaj. Vitin e kaluar, me euron në nivelin 108.7 lekë, prindërit merrnin mbi 27 mijë lekë në muaj. Ndërkohë që sot, me rënien e euros ata marrin rreth 24.500 lekë. Pra, 2.625 lekë në muaj më pak ose 31.500 lekë më pak në vit.

Sipas të dhënave, janë mbi 21% e familjeve në Shqipëri që jetojnë me të ardhurat nga emigrantët. (Aurora Sulçe)

Sigurimi i makinave: Sistemi ‘bonus-malus’, shumë ndëshkim, pak shpërblim

– Nga Emirjon Senja

Tregu i sigurimeve u zgjerua me 8.8% gjatë vitit 2023 duke iu kthyer rritjes pas periudhës së pandemisë. Prirja duket e njëjtë edhe për këtë vit me të dhënat e Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare (AMF) që tregojnë për një zgjerim prej më shumë se 7%.

Por nga janari 2025 një sektor i tregut të sigurimeve pritet të ndryshojë. Ndërhyrjet e AMF-së kanë caktuar kritere të reja se si vendoset çmimi final për policën e sigurimit të detyrueshëm për automjetet duke ndryshuar kështu logjikën se si ka operuar deri më sot tregu.

Sipas rregullores së re, një ndër faktorët kryesorë të riskut do të jetë historiku i aksidenteve gjatë periudhës paraardhëse të siguruar. Kësaj i shtohen fuqia motorike e automjetit, mosha e të siguruarit, eksperienca në drejtimin e automjetit, vjetërsia e mjetit dhe pronësia nëse zotërohet nga individë apo sipërmarrje.

AMF e ka parë të udhës që të shtojë si faktorë risku edhe qarkun ku është regjistruar automjeti duke i konsideruar me risk të ulët qarqe si Berati, Dibra apo Kukësi, ndërsa qarqet e tjera do të jenë me koeficient “1”.

Megjithatë, sipas kësaj rregulloreje, faktorët e riskut mund të shtohen në varësi të vlerësimit që do të bëjë secila kompani sigurimi.

Faktorët e riskut:

  • historiku i dëmeve
  • fuqia motorike
  • mosha e drejtuesit
  • eksperienca në drejtim
  • përdoruesi, individ/subjekt
  • qarku ku është regjistruar automjeti
  • vjetërsia e automjetit
  • kompania mund të aplikojë faktorë të tjerë risku

Shumë ndëshkim

Sistemi “bonus malus” – nga latinishtja, shpërble-ndëshko –është tentuar të aplikohet në vitin 2019 si edhe në vitin 2021 ku edhe u miratua ligji i ri, por pa sukses. Në atë periudhë, ligjvënësit ia lanë në dorë kompanive implementimin e sistemit, ndërkohë që AMF mbante historikun e aksidenteve, por kjo nuk ndodhi.

Në atë kohë, kompanitë e sigurimeve e shpjeguan mos-aplikimin e sistemit “bonus malus” me mungesën e kapaciteteve për të menaxhuar historikun e aksidenteve të drejtuesve të makinave, ndërkohë që ekspertët vlerësuan faktorë të tjerë që lidhen me ndikimin negativ që do të kishte në bilancin financiar të tregut.

Citizens.al ka konsultuar me ekspertë të fushës këtë rregullore duke konstatuar përmes tabelës së koeficienteve se nëse një shofer shkakton një aksident gjatë një viti, ai do të duhet që ta paguajë 25% më shtrenjtë policën e sigurimit në vitin pasardhës.

Penaliteti rritet në rastet e një aksidenti të dytë brenda të njëjtit vit, ku tashmë çmimi i policës së sigurimit rritet me 50%.

Në rastet kur aksidenti është shkaktuar nga një shofer i ri, me një automjet të vjetër, me fuqi të madhe motorike dhe i regjistruar në emër të një biznesi, rregullorja e re e AMF-së përcakton shtrenjtim të mëtejshëm të primit të sigurimit duke kapur nivelet e +125% të çmimit fillestar të policës.

Në një reagim për Citizens.al, AMF shpjegoi se rregullorja e re është hartuar me qëllimin e tillë që të inkurajojë sjelljen e përgjegjshme të shoferëve dhe të kontribuojë në përmirësimin e sigurisë rrugore në Shqipëri.

“Me hyrjen në fuqi, parashikuar në 1 janar 2025, ajo pritet të sjellë një ndryshim pozitiv në tregun e sigurimeve, duke ofruar një sistem tarifimi më të drejtë dhe të bazuar në rrezik”, shpjegoi AMF.

Ndërkohë, inxhinieri Artur Sulçe kërkon më shumë rigorozitet nga policia rrugore në momentin e shkuarjes në vendin e ngjarjes dhe vlerësimit se cili është shkaktari i aksidentit, çast gjatë të cilit sipas tij, në një pjesë të mirë të rasteve merren vendime të gabuara duke ngarkuar me faj të dy shoferët e përfshirë në aksident.

Kjo sipas Sulçes, i shërben më shumë interesave të kompanive të sigurimit duke ndikuar në uljen e pretendimeve të personave “viktima të aksidenteve”. Në rrethana të  tilla, aplikimi i sistemit “bonus malus” rrit edhe më tepër kostot për drejtuesit e automjeteve të përfshirë “pa faj” në aksidente.

Citizens.al kontaktoi disa kompani sigurimesh për të marrë komente në lidhje me efektet e rregullores së re, por deri në momentin e publikimit të këtij shkrimi nuk mori përgjigje.

Pak shpërblim

Kur u miratua ligji i ri “Për sigurimin e detyrueshëm në sektorin e transportit”, për herë të parë në të u përfshi edhe sistemi “bonus malus”, me logjikën që të ndëshkoheshin shoferët e parregullt dhe të shpërbleheshin shoferët e rregullt duke i bërë rrugët e vendit më të sigurta.

Por, nga konsultimi i rregullores dhe përllogaritja e koeficienteve sipas skenarëve të përcaktuara në të, tregon se kemi të bëjmë me aplikimin, kryesisht, të njërit krah të këtij sistemit, atij “malus”. Rrjedhimisht, në këtë rast kemi të bëjmë më shumë me ndëshkim të shoferëve të këqij, duke rritur kostot e policave të tyre, se sa shpërblimin e shoferëve të rregullt.

Kjo, pasi rregullorja thotë se çdo shofer që nuk ka shkaktuar asnjë aksident – “shofer i mirë” – shpërblehet me një ulje të çmimit fillestar të policës së sigurimit nga 2 deri në 5%, ndërkohë që një shofer “i keq” paguan 25 deri ne 50% më shtrenjtë.

Nëse marrin në konsideratë faktorët e tjerë të riskut, çmimi i policës së sigurimit mund të shtrenjtohet deri në 125%, ndërkohë që përfitimi për shoferët e rregullt duke përfshirë të gjithë faktorët e tjerë lehtësues, është maksimumi 18%.

Pra, në çdo rast, një shofer që nuk ka shkaktuar asnjë aksident, ka një makinë të re, të regjistruar në emrin e tij, me motor deri në 1300 kubikë dhe të regjistruar në qarqe si Dibra, Berati apo Kukësi, maksimumi që mund të marrë është një ulje e çmimit të policës së sigurimit me 18% nga çmimi fillestar.

Citizens.al mësoi nga AMF-ja se sipas përllogaritjeve të bëra nga të dhënat e deritanishme të historikut të dëmeve, më shumë se 95% e shoferëve të siguruar pritet të futen në kategorinë “bonus” duke përfituar një ulje nga 2 deri në 5% të policës së sigurimit gjatë vitit pasardhës, ndërkohë që pjesa tjetër që mbetet futet në kategorinë e të ndëshkuarve, në varësi të dëmeve të shkaktuara.

Ndërkaq, statistikat tregojnë se pjesa më e madhe e automjeteve që lëvizin në vend janë regjistruar në Tiranë dhe kanë vjetërsi mesatare 17-18 vjet (sipas Kontrollit të Lartë të Shtetit), me fuqi motorike kryesisht më të madhe se 1400 kubikë duke ulur kështu ndjeshëm numrin e përfituesve potencialë nga faktorët e riskut të ulët.

Në çdo rast, këto tregues konfirmojnë se edhe shoferët e rregullt do të jenë kryesisht të detyruar të paguajnë më tepër për shkaqe të tjera risku.

Për një çmim bazë police sigurimi 17,000 lekë për automjetet, një shofer që ka shkaktuar një aksident do të paguajë atë 21,250 lekë, ndërsa ai që ka shkaktuar dy aksidente, do të paguajë 25,500 lekë. Çmimi maksimal, nëse plotësohen të gjithë faktorët e riskut (shih tabelën), mund të shkojë deri në 38,250 lekë.

Por sa paguajnë më pak “shoferët e mirë”?

Sipas referencave të mësipërme, një shofer i rregullt në Shqipëri dhe që përmbush të gjitha kushtet e riskut të ulët sipas faktorëve të riskut të miratuar nga bordi i AMF, paguan jo më pak se 13,940 lekë në vit.

Kosova, ndëshkon më rëndë, por shpërblen më shumë

Banka Qendrore e Kosovës, si organi përgjegjës për rregullimin e tregut të sigurimeve, ka miratuar një rregullore për përcaktimin e faktorëve të riskut, në qershor të vitit 2020, duke aplikuar po ashtu sistemin “bonus-malus”, por me një formulë tjetër, e cila ndëshkon rëndë shkelësit përsëritës në rrugë, por edhe shpërblen në mënyrë të kënaqshme drejtuesit e rregullt të automjeteve.

Kosova aplikon 19 shkallë primi për sistemin “bonus-malus”, ku çdo shofer që regjistrohet për herë të parë, e nis në shkallën 11 duke paguar fillimisht një çmim të plotë (100%) të primit të policës së sigurimit, ndërkohë që ka nisur nga ana tjetër, mbajtja e historikut të aksidenteve për të.

Nëse drejtuesi i automjetit nuk ka kryer asnjë dëm gjatë periudhës nën sigurim (një vit), gjatë vitit pasardhës ai gëzon të drejtën që të paguajë një policë sigurimi nga 10% (shkalla 10) deri në 55% (shkalla 1) më lirë në varësi të faktorëve të tjerë të riskut.

Ndërkohë, në rast se një i siguruar ka shkaktuar një dëm gjatë vitit nën sigurim, ai ngjitet dy shkallë duke paguar vitin e ardhshëm një policë sigurimi 35% deri në 250% më të shtrenjtë në varësi të faktorëve të tjerë të riskut.

Tregu i fokusuar te siguracionet e detyrueshme: Në çdo 100 lekë prime, kompanitë paguajnë mesatarisht 30 lekë dëmshpërblime

Tregu i sigurimeve e mbylli vitin 2023 duke realizuar një total të ardhurash nga primet e sigurimeve prej 22.9 miliardë lekësh ose rreth 1.8 miliardë lekë më shumë krahasuar me vitin 2022.

Tregu mbizotërohet më shumë nga të ardhurat nga sigurimet e detyrueshme, ndërsa sigurimi i detyrueshëm i automjeteve përbën rreth 50% të totalit të të ardhurave të kompanive të sigurimit, gjë që pasqyron edhe ndikimin që do të ketë rregullorja e re për portofolin e kompanive si edhe të shoferëve.

Treguesi më i rëndësishëm në këtë rast është ai i dëmeve të paguara, të cilat për vitin 2023 përbëjnë rreth 30% të totalit të primeve të shkruara bruto ose rreth 6.9 miliardë lekë.

Raporti mes primeve dhe dëmeve të paguara nga kompanitë e sigurimeve në Shqipëri ka qenë një temë e vazhdueshme debati, megjithatë për periudha të caktuara, siç ishte për shembull tërmeti i vitit 2019 dhe dëmet e shkaktuara prej tij, pati një rritje te ndjeshme në drejtim të pagesës së dëmeve./Citizens.al

Ermal Hasimja: Shqiptarët po i ‘harrojnë qëllimisht’ tmerret e së shkuarës komuniste

Nga Fjori Sinoruka

ërmes historisë së vërtetë të gjyshes së tij – e cila vinte nga Gjakova e Kosovës dhe qëndroi në Shqipëri gjatë komunizmit pa mundur të takojë familjen e saj në Kosovë për rreth 40 vjet – shkrimtari Ermal Hasimja kujton shumë aspekte tronditëse të sistemit komunist shqiptar, ku kalimi i kufijve ishte i pamundur dhe kampet e punës ishin një tipar i jetës.

Hasimja thotë se kur gjyshja e tij u lejua më në fund që të kthehej në Gjakovë në vitet 1990, ishte shumë vonë. Ajo nuk mund të kujtonte asgjë nga jeta e saj e hershme, sepse vuante nga Alzheimeri.

Në librin e tij të ri “E Shkuar e Pakryer”, Hasimja argumenton se ka një paralelizëm mes sëmundjes tragjike të gjyshes së tij dhe qëndrimit të shoqërisë shqiptare ndaj sistemit komunist.

Në një intervistë për BIRN, Hasimja tha se shumë njerëz nga Kosova që qëndruan në Shqipëri pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore përfunduan në burgje dhe kampet e punës. Shumë të tjerë që shkuan në Shqipëri gjatë kohës së komunizmit, patën të njëjtin fat.

Ai shpjegon si arsye frikën e komunistëve shqiptarë ndaj krahasimit të jetës nën sistemin komunist shqiptar dhe atij jugosllav – në dëm të Shqipërisë.

“Nëse dëgjon historitë dhe shikon numrat dhe statistikat… duket qartë se kishte një qëndrim të veçantë ndaj shqiptarëve të Kosovës nga regjimi komunist. Shumica e tyre vuajtën nën regjimin në një mënyrë apo një tjetër,” tha Hasimja për BIRN.

“Komunistët shqiptarë frikësoheshin nga krahasimet; po flas për krahasimin midis mënyrës se si jetonin shqiptarët në Kosovë nën sundimin jugosllav dhe si jetonin shqiptarët në Shqipëri nën sundimin e shqiptarëve,” shtoi ai.

Kërkuan parajsën – por gjetën “ferrin në tokë”

Ironikisht, ai kujton se disa shqiptarë të Kosovës ikën nga sistemi më tolerant në Jugosllavi drejt Shqipërisë, duke pritur të gjenin parajsën.

“Patëm shumë njerëz që ikën gjatë kohës së [zv/presidentit jugosllav Aleksandar] Rankovic në vitet 1950-1960, i cili ishte edhe ministër i Brendshëm i Jugosllavisë para se të shkarkohej. Ai ishte shumë i ashpër me shqiptarët,” kujton Hasimja.

“Kosovarët që ikën nga Jugosllavia në atë kohë dhe shkuan në Shqipëri, sollën me vete imazhin e një vendi të idealizuar. Ka një mrekulli! Ka parajsë! – sepse e vetmja gjë që kishin parë ishte televizioni shqiptar, i cili ishte plot me propagandë,” shtoi ai.

“Ata ikën për të shpëtuar nga jugosllavët dhe erdhën në Shqipëri – por gjetën ferrin në tokë. Shumica e atyre që ikën në atë kohë përfunduan në kampet e përqendrimit, pikërisht që të mos kishin mundësinë të qarkullojnë në shoqëri dhe të thonin: ‘Po, prit! Gjërat janë më mirë nën sundimin jugosllav sesa nën sundimin e Shqipërisë!’” tha Hasimja.

Problemi nuk ishte Enver Hoxha, por Marksizmi

Emrat e njerëzve të burgosur gjatë regjimit komunist në muzeun “Shtëpia me Gjethe”. Foto: BIRN.

Hasimja mendon se, ashtu si gjyshja e tij që vuante nga Alzheimeri kur u lejua të kthehej në Gjakovë në vitet 1990 dhe nuk mund të kujtonte asgjë, edhe shoqëria shqiptare vuan gjithashtu nga një lloj Alzheimeri dhe është e paaftë të kujtojë siç duhet komunizmin. Ai e sheh këtë si një mekanizëm mbrojtës.

Ai i tha BIRN se kur filloi të shkruante librin, ishte vetëm për arsye personale dhe për të mbledhur histori nga të afërmit e tij.

“Por ndërsa shkruaja librin, perdja u hap dhe hyri studiuesi i shkencave politike, dhe ky është momenti kur pashë analogjinë mes efektit që Alzheimeri pati tek gjyshja ime, të cilin e konceptoj si një lloj vetëvrasjeje të trurit, një lloj përpjekje për të shkatërruar burimin e vuajtjes me shkatërrimin total të memories, dhe nga ana tjetër llojin e vetë-imponuar të Alzheimerit të shoqërisë shqiptare në lidhje me komunizmin,” tha Hasimja për BIRN.

“Sot mendoj se brezat e rinj mund të kenë materiale dhe informacione për komunizmin… por e gjithë vëmendja është përqendruar tek aspekti tragjik i komunizmit… flitet për kampet, internimet dhe burgjet,” tha Hasimja.

“Por problemi është se të rinjtë e sotëm nuk janë të qartë për këtë aspekt të vuajtjes, dhe ende mendojnë se komunizmi ishte një kohë normale. Ndër shumicën e tyre, nëse i pyet për komunizmin, ata nuk kanë kuptuar çka ishte thelbësore për komunizmin. Ky është shqetësimi im si shkencëtar politik,” shtoi Hasimja.

“Nuk kuptojnë se e keqja e komunizmit nuk erdhi drejtpërdrejt nga [lideri komunist shqiptar] Enver Hoxha, ose Mehmet Shehu, ose nga [gruaja e Hoxhës] Nexhmie Hoxha.

“Komunizmi… është një ideologji që thotë se do të shkatërrojë pasurinë private, do të krijojë diktaturën e proletariatit, do të krijojë monopolin e partisë komuniste – dhe do të përdorë dhunë dhe terror dhe propagandë për të menaxhuar shoqërinë. Nuk ka mundësi që të prodhojë ndonjë produkt tjetër përveç shkatërrimit total të lirisë,” shtoi ai.

“Nuk janë vetëm të rinjtë [ata që nuk kuptojnë]. Kam folur shpesh me ish të përndjekur që kanë vuajtur drejtpërdrejt dhe, në fund, ata gjithashtu nuk kuptojnë se e keqja vinte nga Marksi. Enver Hoxha ishte një psikopat kriminel – por nëse nuk do të kishte qenë Enveri, do të ishte dikush tjetër,” përfundoi ai.

Një takim i vetëm i lejuar në vitet 1970

Në Shqipërinë komuniste, kalimi pa leje i kufirit ishte një krim shumë i rëndë. Kjo ishte arsyeja pse gjyshja e Hasimes nuk mundi të vizitonte pjesën tjetër të familjes së saj në Gjakovë për dekada.

Megjithatë, në vitet e para të regjimit, gjyshi i tij ishte ende në gjendje të kalonte malet për të parë anëtarë të familjes, edhe pasi kufiri u mbyll zyrtarisht kur Shqipëria prishi marrëdhëniet me Jugosllavinë e Titos në vitin 1948.

Por në fund, gjyshi i tij u dënua me 12 vjet burg.

“Ka pasur vetëm një takim në fund të viteve ‘70, kur një ansambël kulturor nga Kosova erdhi për herë të parë në Shqipëri, me lëvizje jashtëzakonisht të kufizuara, dhe një nga njerëzit kryesorë në ansambël ishte Sabah Bytyci, një i afërm i familjes dhe drejtori i muzikës në një shkollë në Gjakovë,” tha ai.

“Ata erdhën të performonin në Tiranë dhe në kthim kërkuan nga Ministria e Brendshme shqiptare që gjyshja ime të mund t’i shoqëronte ata në kufi, duke ditur situatën në të cilën ndodhej ajo. Ata [autoritetet shqiptare] e lejuan të shkonte në kufi,” tha Hasimja.

“Dhe e gjithë familja [në anën tjetër, Gjakovë] shkoi gjithashtu në kufi. Ajo arriti në kufi dhe mund t’i shihte ata, 200-300 metra larg,” shtoi Hasimja.

“Njeriu më i rëndësishëm për sigurinë në atë kohë në Kosovë ishte burri i tezes sime, Xhevdet Hamza. Ai shkoi atje dhe i kërkoi policit serb nëse mund ta lejonte gruan që të takonte këta njerëz dhe pastaj të kthehej. Polici serb tha: ‘Dakord, nuk ka problem. Ka vetëm një problem – kur ajo të kthehet, do të shkojë drejtpërdrejt në burg,’” tha Hasimja.

“Përballesh me një lloj paradoksi ku polici ‘i keq’ jugosllav kuptoi dramën njerëzore dhe tha: ‘Mund të kaloni.’… Dhe ky ishte i vetmi takim. Më pas, në vitet 1990, ajo shkoi në Gjakovë, pasi gjyshi im kishte vdekur disa muaj më parë,” shtoi Hasimja.

“Por ajo kishte Alzheimer. Ajo shkoi atje dhe nuk kujtonte asgjë. Nuk dinte as ku ishte,” përfundoi ai./ BIRN

Artikulli që çmontoi perandorinë kriminale të Suel Çelës: Si media e mbështetur nga amerikanët goditi krimin, politikën dhe drejtësinë në Elbasan

Në shkurt të vitit 2024, INA Media, një platformë investigative e mbështetur nga Ambasada e Shteteve të Bashkuara në Tiranë, publikoi një shkrim të thelluar që zbuloi rrënjët dhe strukturën e një prej grupeve më të fuqishme kriminale në Shqipëri, të drejtuar nga Suel Çela. Investigimi dokumentoi me prova konkrete se si ky grup kontrollonte në mënyrë të plotë politikën dhe drejtësinë në Elbasan, duke shfrytëzuar këto lidhje për të siguruar tenderë publikë, për të pastruar paratë e përfituara nga trafiku i drogës, si dhe për të organizuar sulme për llogari të politikanëve, gjykatësve e biznesmenëve kundrejt favoreve apo parave.

Artikulli, i cili përfshinte emra të anëtarëve kyç të bandës, detaje të aktiviteteve të tyre të paligjshme dhe skemat e lidhjeve me bizneset e korruptuara, ngriti alarmin për ndikimin e krimit të organizuar në institucionet shqiptare. Bandat e lidhura me Suel Çelën, përmes favoreve dhe parave, kishin arritur të organizonin sulme kundër gazetarëve dhe mediave të pavarura, duke u përpjekur të heshtnin zërat që denonconin aktivitetet e tyre.

Sot, disa muaj pas publikimit të këtij shkrimi dhe ndërhyrjes së strukturave ligjzbatuese të mbështetura nga SPAK, banda e Suel Çelës ka pësuar një goditje të rëndë. Operacioni i zhvilluar në Elbasan, i mbështetur edhe nga të dhënat e aplikacioneve Sky Ecc, çoi në lëshimin e 21 masave sigurie, përfshirë arrestime të rëndësishme si ajo e Mario Çelës, vëllait të Suel Çelës, dhe Marsel alias Bujar Shegës, një biznesmen me lidhje të ngushta me grupin.

Ky rast është dëshmi se gazetaria investigative, si ajo e INA Media-s, ka një rol kyç në luftën kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit, duke nxitur veprime konkrete nga drejtësia dhe duke ekspozuar lidhjet mes grupeve kriminale dhe institucioneve shtetërore.

Artikulli i Investigative Network Albania:

Elbasani: Tenderë, krim dhe drogë!

Politikanë të lidhur me bandën e Suel Çelës? Klodiana Lala paralajmëron të tjera goditje: Kush e ka radhën në fazën e dytë!

Dosja e SPAK ndaj organizatës kriminale të Suel Çelës, zbuloi se kreu i këtij grupi kishte ndikim dhe kontroll mbi shumë persona, mes të cilëve gjyqtarë, policë, gazetarë, etj, por çuditërisht nuk ka asnjë politikan.

Klodiana Lala thotë se dosja është e ndarë me fraksione, ndaj mund të ketë hetime edhe për zyrtarë apo politikanë.

“Kjo dosje ka disa fraksione. Shumë nga PIN janë të anonimizuar. SKY ka PIN dhe jo emra. Duhet të gjenden detaje identifikuese. Kemi një politikan të arrestuar për momentin, ish deputeti i PS, Jurgis Cyrbja, por jo për këtë dosje.

Po shihet edhe vrasja e avokatit Ravik Gura, ku është aluduar për përfshirje politike. Ravik Gura u vra pasi siguroi dosjen e masakrës së 3 shkurt 2016 mbi familjen Capja. SPAK mbetet për ta pritur.

Kërkesa është dërguar në shtator 2023 për të marrë SKY dhe është dashur një vit e 2 muaj për të identifikuar dhe të kryqëzojë të dhënat. Faza e dytë janë këta persona, zyrtarë, politikanë, njerëz të biznesit.

SPAK dërgon letërporosi për të ardhur materiale të tjera dhe do kohë. A ndodh që SPAK të heqë emrat e politikanëve? Ësht e pamundur që SPAK të ndërhyjë atje.

Të heqin materiale dhe t’i zhdukin nuk ndodh sepse serveri është i Francës, nuk e ka SPAK që mund të bëjë ndërhyrje”, tha Lala.

Trump synon t’i japë fund luftës në Ukrainë, kush është gjenerali që i besoi këtë mision

President i ardhshëm amerikan, Donald Trump ka njoftuar dje se ka nominuar ish-gjeneralin, Keith Kellogg si të dërguarin e posaçëm për Ukrainën dhe Rusinë.

“Keith ka pasur një karrierë të shquar në ushtri dhe biznes dhe ka shërbyer në role shumë të ndjeshme lidhur me sigurinë kombëtare gjatë administratës time të parë. Ai ka qenë me mua që nga fillimi! Së bashku, do të sigurojmë paqe përmes fuqisë dhe do ta bëjmë Amerikën dhe botën sërish të sigurtë”, ka shkruar Trump në rrjetin social, Truth Social.

Megjithatë, ky qëndrim ka ngritur shqetësime midis mbështetësve të Kievit, të cilët druhen se presidenti mund të negociojë një marrëveshje që do të lëshonte territore ukrainase Rusisë ose do të rrezikonte sigurinë e ardhshme të Ukrainës.

Cili është plani i Kellogg-ut?

Sipas raportimeve të reuters, plani i Kelloggut për t’i dhënë fund luftës, i paraqitur Trumpit në muajin korrik, përfshin:

Presion ndaj Rusisë: SHBA do ta paralajmëronte Rusinë se, nëse refuzon të negociojë, Uashingtoni do të rrisë mbështetjen për Kievin;

Ngrirja e vijës së frontit: Linjat aktuale të frontit do të “ngrihen” në pozitat e tyre aktuale, një propozim i refuzuar deri më tani nga të dyja palët;

Anëtarësimi në NATO: Çështja e anëtarësimit të Ukrainës në NATO do të hiqej nga diskutimet, të paktën për një të ardhme të afërt.

Ky plan është i diskutueshëm, pasi do t’i jepte Rusisë kontroll të pakontestuar mbi disa pjesë të Ukrainës lindore për një periudhë të konsiderueshme kohore.

Për më tepër, disa republikanë, veçanërisht në Dhomën e Përfaqësuesve, mund të kundërshtojnë një rritje të ndihmës për Ukrainën. Rusia ka nisur pushtimin e shtetit ukrainas më 24 shkurt të vitit 2024 duke shkaktuar mijëra viktima dhe dëme të shumta materiale.

1...586587588...8 382Faqja 587 nga 8 382

Kryesore

Continue to the category
Më shumë
© 2024 Rilindja Demokratike Euroatlantike