Nga Thant Myint

Synimi për të reformuar Organizatën e Kombeve të Bashkuara, është thuajse po aq i vjetër sa vetë ky organ i rëndësishëm ndërkombëtar. Tetëdhjetë vjet më parë, udhëheqësit e aleatëve, imagjinuan një rend të pasluftës, në të cilin fuqitë e mëdha do të ruanin së bashku një paqe të përhershme.

Këshilli i Sigurimit, i dominuar nga 5 anëtarët e tij me të drejtën e vetos – Shtetet e Bashkuara, Bashkimi Sovjetik, Britania e Madhe, Franca dhe Kina – pasqyronte botën ashtu siç ishte në atë kohë. Pjesë të tjera më pak hierarkike të sistemit të ri të OKB-së, synonin të nxisnin bashkëpunimin ndërkombëtar në një mori çështjesh:ekonomia globale, shëndeti publik, bujqësia, arsimi.

Ishin që në gjenezë të dukshme “farat’ e një qeverie të ardhshme planetare. OKB -ja u konceptua fillimisht si një aleancë ushtarake, por me fillimin e Luftës së Ftohtë, ky objektiv u bë i pamundur. Ndaj shumë analistë parashikuan një vdekje të hershme të OKB-së.

E megjithatë organizata mbijetoi, dhe shumë shpejt u riaktivizua, duke vendosur synime që themeluesit e saj nuk i kishin imagjinuar ndonjëherë, siç është ruajtja e paqes. Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së u bë një figurë e njohur në skenën globale si një diplomat i shquar, duke vizituar vazhdimisht zonat në luftë për të negociuar armëpushimet.

Agjencitë e specializuara të OKB-në, si Organizata e Arsimit, Shkencës dhe Kulturës (UNESCO), dhe një sërë programesh të reja të asistencës teknike, patën suksese të mëdha. Për disa zyrtarë, studiues dhe aktivistë, brenda dhe jashtë OKB-së, kjo organizatë mbeti bartëse e një vizioni shpresëdhënës mbi qeverisjen globale.

Studiuesi amerikan Richard Falk dhe ish-diplomati gjerman Hans von Sponeck, janë qartazi në kampin e atyre që do të donin të shihnin një OKB shumë më të fortë. Në librin e tyre të fundit “Çlirimi i OKB-së”, ata japin sugjerime e tyre sesi ajo mund të përballet në mënyrë më efektive me morinë e sfidave me të cilat përballet sot bota, nga ndryshimi i klimës deri tek përhapja e armëve bërthamore.

Ata nuk shohin ndonjë alternativë tjetër. Në të njëjtën kohë, ata ankohen për gjendjen aktuale jofunksionale të OKB-së dhe zbehjen e rëndësisë së saj në lidhje me problemet kryesore të momentit. Libri bazohet tek përvojat e vetë autorëve në këtë organizatë.

Falk, për shumë dekada profesor i së drejtës ndërkombëtare në Universitetin Prinston në SHBA, ishte në fillimin e viteve 2010 raportuesi special i OKB-së për situatën e të drejtave të njeriut në territoret palestineze të pushtuara që nga viti 1967. Ndërkohë Von Sponeck, ishte koordinator i i OKB-së për ndihmës humanitare në Irak në fund të viteve 1990. Ai dha dorëheqjen në shenjë proteste për dëmin që i shkaktuan sanksionet civilëve irakianë. Ata përshkruajnë mënyrat e shumta, përmes të cilave përpjekjet e saj u penguan nga gjeopolitika. Pra nga interesat e Shteteve të Bashkuara dhe të qeverive të tjera të fuqishme.

Ata pretendojnë se përgjatë dekadave, pavarësisht pengesave të mëdha, OKB-ja e ka dëshmuar veten si një “tipar i domosdoshëm i një rendi botëror të qëndrueshëm dhe pozitiv, dhe me më shumë fonde, si dhe me durim më të madh nga aktorët gjeopolitikë dhe më shumë vlerësim nga qeveritë anëtare, shoqëritë civile dhe mediat”, ky organ global mund të rikthehet në lavdinë e të shkuarës.

Në këtë rast, pengesë është një formë e vjetruar e “realizmit politik”, që për t’u kapërcyer do të kërkojë një luftë të fortë ideologjike. Qeveritë mbeten peng të llogaritjeve të tyre gjeopolitike, dhe nuk e vlerësojnë faktin se e vetmja përgjigje ndaj sfidave të sotme globale, është një OKB e reformuar në zemër të bashkëpunimit të fuqishëm global. Që të ndodhë kjo, ata bëjnë thirrje për një “lëvizje progresive transnacionale të popujve”, mjaftueshëm të fortë për të ushtruar një ndikim dashamirës në praktikat institucionale qeveritare dhe ndërkombëtare”.

Vetëm në këtë terren, OKB-ja do të jetë në gjendje të zgjidhë probleme të tilla themelore strukturore si kapitalizmi grabitqar, militarizmi global dhe paqëndrueshmëria ekologjike. Falk dhe von Sponeck përmendin edhe nevojën për të përditësuar përbërjen e një Këshilli të Sigurimit, që është ende një relike e epokës së Luftës së Dytë Botërore. Nuk ka shumë argumente bindës për t’i mohuar përfaqësimin në këtë këshill të vendeve si India.

Dekadat e fundit, historia e Këshillit të Sigurimit ka qenë ajo e një organi të dominuar nga 5 vende të pasura, të cilat diskutojnë mbi konfliktet në vendet me të ardhura të ulëta. Përbërja jo përfaqësuese e 5 anëtarëve të përhershëm të KS çon në një mori pabarazish, siç janë emërimet e njëanshme të zyrtarëve të lartë, që kalojnë përmes sistemit të OKB-së.

Ndaj në pjesën më të madhe të botës, ka rënë në mënyrë të vazhdueshme entuziazmi për OKB-në. Megjithatë çdo lloj përpjekje për të reformuar OKB-në, do të përballet me sfida të mëdha politike. Është thuajse e pamundur të imagjinohet një paketë ndryshimesh në KS pa mbështetjen e anëtarëve të përhershëm aktualë.

Por ekziston një sfidë edhe më themelore:bollëku i rrugëve alternative që mund të ndjekin qeveritë në raport me interesat e tyre, përfshirë marrëveshjet dypalëshe; organizatat rajonale, si NATO ; dhe forume si G-20. Selia e OKB-së në Nju Jork, ishte dikur i vetmi vend në botë ku mund të takoheshin përfaqësues të shumë vendeve. Falk dhe von Sponeck arrijnë në përfundimin se unilateralizmi i SHBA-së, është arsyeja kryesore e kufizimit të rolit të OKB-në. Është e dukshme që Uashingtoni që nuk dëshiron të investojë në reformimin e organizatës. Por nuk janë vetëm Shtetet e Bashkuara që synojnë të veprojnë jashtë OKB-së.

Për shtetet më të vogla, OKB-ja mund të jetë arena e vetme ku ata kanë një vend të barabartë në tryezë. Por për të tjerët, si fuqitë e mesme ka një menu opsionesh gjithnjë në rritje. Ndërkohë ka edhe një sfidë akoma më të madhe:vetë natyra e OKB-së. Përgjatë 8 dekadave, OKB-ja ka zhvilluar kulturën, gjuhën dhe mënyrat e veta të punës. Ato janë produkte të paçmueshme të përpjekjes së vetme deri më sot, për të ndërtuar një institucion që përfshin gjithë njerëzimin. Por ka qenë prej kohësh i varur nga procesi në dëm të rezultatit. Nevoja e organizatës për të pasqyruar pikëpamjet e të gjithëve, në çdo paragraf të çdo teksti që miratohet, i heq shpesh kuptimin dhe vlerën, pavarësisht përpjekjeve të saj qëllim-mira.
Një problem tjetër shqetësues, është mënyra se si OKB-ja i menaxhon njerëzit e saj.

Organizata përfshin grupime të shumta nëpunësish publikë, përfshirë punonjësit e ndihmës humanitare dhe paqeruajtësit, të cilët janë të përkushtuar ndaj parimeve të saj të larta dhe që e përmbushin detyrim shpesh në rrethanat më të vështira. Por pak prej tyre kanë përfituar nga menaxhimi i mirë. Më të aftët njihen rrallë për aftësitë dhe sakrificat e tyre. Qeveritë, veçanërisht fuqitë e mëdha, këmbëngulin në emërimin e tyre (shpesh të pakualifikuar) për postet kryesore,
duke krijuar një perversitet në zemër të sistemit që e minon moralin dhe efikasitetin.

Një OKB efektive ka nevojë për një shërbim civil shumë të motivuar, me një staf të përbërë nga gratë dhe burrat më të kualifikuar nga e gjithë bota. Mjerisht kësaj reforme nuk po i kushtohet pothuajse asnjë vëmendje. Skenari i preferuar, është ai në të cilin një OKB e pa reformuar ose pak e reformuar, vazhdon të zhvillojë një varg funksionesh – duke mbrojtur refugjatët, duke lehtësuar negociatat për ndryshimet klimatike, ofruar ndihmë zhvillimore – duke ecur mirë në disa fusha dhe më pak mirë në të tjerat.

Edhe nëse nuk zgjidhin domosdoshmërisht problemet globale, konferencat e saj mbajnë të gjallë dialogun për çështjet globale, duke ofruar nganjëherë një platformë për një sërë organizatash ndërkombëtare të shoqërisë civile. Problemi me këtë skenar të statuskuosë, është se duke mbajtur pak premtime, organizata po e shpërqëndron veten nga qëllimi i saj kryesor për të parandaluar luftërat.

Mjerisht, edhe për të ardhmen e parashikueshme, Këshilli i Sigurimit, organi kryesor përgjegjës për paqen dhe sigurinë ndërkombëtare, ka të ngjarë të mbetet i paaftë për të trajtuar kërcënimet kryesore të ditës, mes tyre pushtimin rus të Ukrainës, konfliktet në Lindjen e Mesme dhe mosmarrëveshjet mbi Tajvanin dhe territoret në Detin e Kinës Jugore.

Në mungesë të një Këshilli Sigurimi dinamik dhe të reformuar, çelësi i suksesit të ardhshëm të OKB-së është roli i Sekretarit të Përgjithshëm si një diplomat i shquar në botë. Paqja është puna kryesore e OKB-së. Ka shumë konflikte që mund të zgjidhen pa ndonjë rol të OKB-së. Por 80 vitet e fundit, tregojnë se Sekretari i Përgjithshëm, një ndërmjetës i paanshëm që përfaqëson një organ universal, është ndonjëherë i domosdoshëm.

Nëse ai mënjanohet për çështjet e luftës dhe paqes, atëherë do të ketë shumë më pak ndikim me të cilin mund të udhëheqë në sfidat globale si ndryshimi i klimës dhe zhvillimi. Publiku pret që OKB-ja të kryesojë përpjekjet për t’i dhënë fund luftës. Sot, luftërat e reja të tmerrshme, po shkatërrojnë jetët e miliona njerëzve, dhe po rrisin kërcënimin e luftës bërthamore. Është një kohë shumë e ndryshme nga vitet 1990, kur të gjitha fuqitë e mëdha ishin të kënaqura me dërgimin e operacioneve paqeruajtëse për t’i dhënë fund konflikteve të brendshme.

Bota është kthyer tek një periudhë lufte midis shteteve, dukuri që OKB-ja u krijua ta parandalojë. Për shkak se ka pak hapësire për reformimin e OKB-së, çfarëdolloj hapësire që ekziston duhet të shfrytëzohet me efikasitet për të rivendosur dhe zgjeruar rolin paqe-bërës të Sekretarit të Përgjithshëm, i cili mund të trajtojë jo vetëm konfliktet e brendshme, por edhe luftërat ndërshtetërore.

Por kjo do të kërkojë ndërtimin e një ekipi ndërmjetësuesish me përvojë të brendshme, të cilët kanë një njohuri shumë të imtësishme mbi atë që mundet ose jo të bëjë organizata. Dikur, OKB-ja arriti një sukses të madh nëpërmjet udhëheqjes së zyrtarëve të tillë si fituesi i Çmimit Nobelt Ralph Bunche, i cili i shërbeu si Hammarskjoldit dhe ashtu edhe Thantit, dhe ishte i rëndësishëm në dhjetëra përpjekje për të garantuar paqen në mbarë botën.

Në këtë moment të rrezikshëm dhe të pasigurt, Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara mund të eksplorojë dhe të krijojë mundësi për zgjidhjen e konflikteve. Vetëm OKB-ja ka autoritetin dhe besueshmërinë për ta luajtur këtë rol. Dhe gjatë viteve të ardhshme, kjo mund të bëjë të gjithë diferencën midis luftës globale dhe paqes./Përshtatur nga ”Foreign Affairs”

*Shënim:Thant Myint-U, historian dhe autor i librit “Kriza e demokracisë në shekullin XXI”. Gjatë viteve 2000-2006, ka punuar në Sekretariatin e OKB-së në Nju Jork.

Dhjetëra mijëra persona, që do të ndiqnin koncertin e këngëtares Taylor Swift, këndonin në rrugët e Vjenës, ndërsa i dhuronin njëri-tjetrit byzylykë në shenjë miqësie. Ndërkohë, punëtorët çmontonin skenën ku pritej të shfaqej këngëtarja, brenda një stadiumi tashmë të boshatisur.

Organizatorët anuluan papritur tre shfaqjet e zonjës Swift, për shkak të rrezikut për një sulm nga militantët e grupit Shteti Islamik.

Shkëmbimi i të dhënave të zbulimit ndihmoi për parandalimin e një tragjedie, thanë zyrtarët austriakë dhe amerikanë. Por ai mbështetet në besimin e ndërsjellë – besimin se sekretet nuk do të bien në duar të gabuara, ose nuk do t’u zbulohen qeverive armiqësore.

Shqetësimi i aleatëve perëndimorë të Austrisë për këtë mundësi, është rritur gjithnjë e më shumë javët e fundit. Partitë politike të vendit kanë mbajtur një përqasje të hapur ndaj Rusisë për dekada – pjesë e një politike të jashtme tradicionale të neutralitetit – por jo në nivelin e Partisë së Lirisë të ekstremit të djathtë, e cila mori shumicën e votave në zgjedhjet e përgjithshme të muajit të kaluar.

Nëse Partia e Lirisë bëhet pjesë e qeverisë së ardhshme të Austrisë, disa analistë paralajmërojnë se shkëmbimi i të dhënave të zbulimit mund të kufizohet në mënyrë drastike, ose mund të ndalet krejtësisht.

Për momentin, Partia Popullore e qendrës së djathtë ka mandatin për të formuar një koalicion qeverisës. Negociatat do të zhvillohen në javët dhe muajt në vijim pa Partinë e Lirisë, pasi konservatorët dhe të gjitha partitë e tjera kanë përjashtuar mundësinë e qeverisjes me të djathtën ekstreme. Por nëse këto negociata dështojnë, Partia e Lirisë do të jetë e gatshme për t’u përfshirë.

Zyrtarët austriakë dhe amerikanë konfirmuan se shkëmbimi i të dhënave të zbulimit ndihmoi për parandalimin e një tragjedie. Por ky lloj shkëmbimi informacioni mbështetet në besimin e ndërsjellë – besimin se sekretet nuk do të bien në duar të gabuara ose nuk do t’u zbulohen qeverive armiqësore. Për Shtetet e Bashkuara dhe shumicën e vendeve anëtare të BE-së, ndër qeveritë armiqësore përfshihet edhe Rusia.

Në shkurt 2018, kur kreu i Partisë së Lirisë Herbert Kickl ishte ministër i brendshëm, disa shërbime të huaja të zbulimit e përjashtuan Austrinë nga shkëmbimi i të dhënave të zbulimit, si pasojë e një operacioni policor, të urdhëruar nga ministria e tij, për të bërë kontroll në agjencinë e zbulimit të vendit.

Bastisja, e cila u shpall e paligjshme nga një gjykatë austriake në gusht 2018, tronditi vendin. Operacioni shkaktoi edhe ngritjen e një hetimi parlamentar dhe mbylljen e agjencisë.

A pati rol Rusia?

Nuk është ende e qartë se në çfarë përmasash mund t’i ketë ndikuar zhvillimet Rusia në prapaskenë.

Beate Meinl-Reisinger, drejtuese e partisë austriake Neos, tha gjatë një konference për shtypin në maj se, ose zoti Kickl dhe Partia e Lirisë pranuan me vetëdije të punojnë për interesat e Rusisë në vitin 2018, ose u përdorën.

Hetimi parlamentar zbuloi se zyrtarë të lartë në Ministrinë e Brendshme, në atë kohë të kryesuar nga zoti Kickl, luajtën një rol aktiv duke përdorur akuzat e ngritura në një dosje anonime ndaj zyrtarëve të lartë të qeverisë dhe të shërbimit të zbulimit, për t’i shtyrë prokurorët që të firmosnin urdhërin për bastisjen. Zoti Kickl ka mohuar të ketë bërë ndonjë shkelje.

Akuzat në dosje, ndër të tjera për korrupsion, keqpërdorim të të dhënave konfidenciale dhe për ngacmime seksuale, dolën të pabaza, por vetëm pas katër vitesh hetimesh. Madje ende nuk është e qartë se kush e përpiloi dhe kush e bëri publike dosjen.

Mediat austriake raportojnë se hetuesit po shqyrtojnë nëse Egisto Ott, një ish-zyrtar i pakënaqur i zbulimit, i dyshuar për spiunazh në favor të Rusisë, mund ta ketë përpiluar dosjen në përpjekje për të dëmtuar shërbimin e zbulimit, ndoshta për shkak të zhgënjimeve të tij me agjencinë.

Ligjvënësi i Partisë së Gjelbër, David Stögmüller tha se duke nxitur bastisjen, Partia e Lirisë “dëshironte të shkatërronte agjencinë vendase të zbulimit dhe të krijonte diçka të re me fytyra të afërta me partinë e tyre”.

Përpjekjet e supozuara të Partisë së Lirisë për të reformuar agjencinë e zbulimit u ndërprenë vetëm pasi udhëheqësi i saj i atëhershëm u detyrua të jepte dorëheqjen, pasi u kap në video duke ofruar kontrata publike në këmbim të donacioneve për fushatën.

Pasojat e bastisjes janë ende duke u ndjerë. Ligjvënësit gjermanë kanë thënë se qeveria e tyre duhet të rishikojë bashkëpunimin e saj me Austrinë, nëse Partia e Lirisë është pjesë e qeverisë së re.

“Nën dritën e rrezikut masiv që paraqet Rusia për paqen dhe stabilitetin në Evropë, ne nuk mund të lejojmë që informacioni përkatës t’i dorëzohet drejtpërdrejt Rusisë”, tha për gazetën gjermane Handelsblatt në fillim të këtij muaji Konstantin Kuhle, ligjvënës i një nga partive në pushtet në Gjermani dhe anëtar i komisionit të mbikëqyrjes së zbulimit në parlamentin gjerman.

“Nëse Partia e Lirisë e ekstremit të djathtë do të bëhet pjesë e qeverisë së ardhshme dhe do t’i jepet sërish kontrolli mbi agjencitë e zbulimit, besimi i shërbimeve të huaja të zbulimit sigurisht që do të jetë sërish në diskutim”, tha Thomas Riegler, një ekspert zbulimi me Qendrën Austriake për Studime të Zbulimit, Propagandës dhe Sigurisë.

Ndër objektet e sekuestruara në bastisjen e paligjshme të vitit 2018 ishte një kopje e të ashtuquajturës Baza e të Dhënave Neptun – ku përmbante informacionet sekrete të dërguara Austrisë nga agjencitë e huaja të zbulimit.

“Mosbesimi i partnerëve të huaj ndaj Partisë së Lirisë është i rrënjosur në marrëdhëniet e partisë me Rusinë”, tha zoti Riegler.

Partia e Lirisë bën thirrje për t’i dhënë fund sanksioneve ndaj Rusisë. Ajo kritikon ndihmën ushtarake perëndimore për Ukrainën dhe nënshkroi një marrëveshje miqësie në vitin 2016 me Partinë Rusia e Bashkuar e Presidentit Putin, marrëveshje për të cilën thotë se tashmë ka skaduar.

Por, Partia e Lirisë nuk është e vetmja që ka mundësuar ndikimin rus. Partitë kryesore kanë luajtur gjithashtu rolin e tyre, duke rrezikuar të dëmtojnë sigurinë austriake dhe evropiane. Kjo ka të bëjë shumë me historinë e Austrisë në periudhën e pasluftës.

Austria, e cila u aneksua nga Gjermania naziste në prag të Luftës së Dytë Botërore, deklaroi neutralitetin pas luftës, nën trysninë e aleatëve perëndimorë dhe Bashkimit Sovjetik. Ajo u përpoq të marrë rolin e një vendi ndërmjetës mes Lindjes dhe Perëndimit, duke kultivuar lidhjet me Moskën që zgjatën përtej Luftës së Ftohtë.

“Neutraliteti i Austrisë, organizatat e shumta ndërkombëtare në Vjenë, vendndodhja e saj gjeostrategjike dhe ligjet e buta për spiunazhin, të gjitha këto e kanë shndërruar Austrinë në një vatër për agjenturën ruse dhe të tjerë”, tha zoti Riegler.

Spiunazhi është i ndaluar në mënyrë të qartë vetëm nëse drejtohet kundër vetë Austrisë, por jo nëse synon vende të tjera apo organizatat ndërkombëtare.

Që nga viti 2020, 11 diplomatëve rusë të dyshuar për spiunazh u është kërkuar të largohen nga Austria. Në dallim, Gjermania mbylli katër nga pesë konsullatat ruse vitin e kaluar.

Deri në mars 2024, Rusia kishte 142 diplomatë dhe 116 punonjës të personelit administrativ dhe teknik të akredituar në Austri. Përafërsisht 25% prej tyre mund të jenë agjentë zbulimi, tha një zyrtar austriak i shërbimit të zbulimit, duke kërkuar që t’i ruhet anonimiteti.

Numri i vërtetë ka të ngjarë të jetë më i lartë: mund të përfshijë të afërmit e diplomatëve dhe punonjësit e institucioneve gjysmë-zyrtare, si shkollat, zyrat e linjave ajrore ose organizatat e mediave, shtoi zyrtari.

“Ngurrimi i Ministrisë së Jashtme austriake për të dëbuar më shumë diplomatë rusë është një skandal dhe përbën një rrezik sigurie për vendin”, tha Stephanie Krisper, e partisë NEOS që përkrah një qëndrim më të ashpër ndaj Rusisë.

Ministria e Jashtme e Austrisë thotë se numri i diplomatëve rusë të dëbuar është “në mesataren evropiane”.

Në një përgjigje me shkrim për agjencinë e lajmeve Associated Press, Ministri i Jashtëm Alexander Schallenberg tha se: “Pozicioni im është shumë i qartë: e drejta ndërkombëtare është baza e veprimeve të mia. Jam ministri i parë i Jashtëm austriak që nuk jam i shmangur marrjes së masave të duhura dhe dëbimit të diplomatëve, sa herë që më sillet në vëmendje se janë përfshirë në akte të papajtueshme me statusin e tyre diplomatik”.

Por në raportin e saj vjetor të vitit 2023, agjencia austriake e zbulimit të brendshëm, DSN, theksoi rrezikun e spiunazhit rus dhe të tjerë. Radarët dhe instalimet satelitore në çatitë e përfaqësive diplomatike ruse në Vjenë përdoren për mbledhjen e të dhënave të zbulimit për vende evropiane anëtare të NATO-s, tha DSN-ja, duke sjellë kështu një “humbje reputacioni” për Austrinë.

“Austria lejon që në tokën e saj të ndodhë spiunazhi që drejtohet kundër interesave dhe vlerave të sigurisë së vendeve evropiane dhe të shteteve të tjera partnere”, tha një diplomat i lartë evropian, që foli në kushte anonimiteti.

Duke patur parasysh lidhjet historike ndërmjet Austrisë dhe Rusisë, situata nuk ka gjasa të ndryshojë shumë, pavarësisht se kush është në qeverinë e ardhshme, tha diplomati.