James M. Lindsay

Viti 2017 ka qenë i mbushur me histori të rëndësishme dhe lajme të bujshme. E njëjta gjë do të ndodhë edhe në vitin 2018. Disa prej zhvillimeve do të jenë pa dyshim surprizuese. Jo shumë ekspertë kishin parashikuar një vit më parë spartimet etnike që do të ndodhnin në Mianmar. Fatkeqësisht u bë një prej historive më të mëdha të vitit 2017. Ndoshta në këtë kohë pas një viti të gjithë do të flasin për kryengritje në Egjipt ose për krizë financiare në Bashkimin Europina. Ndoshta jo. Është e vështirë të parashikohet e ardhmja, por një pjesë e eventeve të mëdha botërore do të zhvillohen pa dyshim. Disa prej tyre janë më të rëndësishme dhe duhen ndjekur me kujdes gjatë këtij viti që sapo ka nisur. Secili prej tyre mund të kthehet në lajm të bujshëm, por mund edhe të zhduket plotësisht.

Irani si hegjemoni rajonale
Liderët iranianë duhet të jenë të kënaqur me zhvillimet e vitit 2017. Nuk ishte vit i keq për ta. Presidenti sirian Bashar al-Assad duket i sigurt në pushtetin e tij në Damaskus. Ditto Hezbollah në Lebanon. Shteti Islamik ka humbur shumicën e territorit. Qeveria irakene ka rimarrë në dorë qytetin e pasur me naftë të Kirkukut. Rebelët Houthi e kanë futur Arabinë Saudite në telashe në Jemen. Përfshirja e Iranit u shfaq mr sukses në secilin prej këtyre eventeve, gjë që e ka zgjeruar influencën e Iranit në të gjithë rajonin.
Megjithatë, suksesi nuk i përket vetëm Teheranit. Hapat e këqinj të politikës së jashtme të Arabisë Saudite e kanë ndihmuar shumë. Përveç aventurave të dështuara në Jemen, Rijadi mori përsipër të impononte embargo mbi Katarin për simpatitë e tij pro-iraniane dhe mbështetjen ndaj terrorizmit. Kjo e ka shtyrë Katarin të afrohet më shumë me Teheranin dhe ka krijuar një dhimbje koke diplomatike për Uashingtonin.
Megjithatë, Arabia Saudite vazhdon të ruajë mbështetjen e Presidemtit Donald Trump. Strategjia e re e sigurisë kombëtare të Shteteve të Bashkuara është zotuar se do të neutralizojë influencën malinje të Iranit. Trump i ka nxjerrë Shtetet e Bashkuara jashtë Planit Gjithëpërfshirës të Veprimit (JCPOA). Ai refuzoi të çertifikonte mbarëvajtjen e Iranit. Ndërkohë që Shtëpia e Bardhë kërkon t’ia vështirësojë ndjeshëm jetën Teheranit, pyetja tani është se deri në ç’pikë do të shkojë, në një kohë kur është mjaft e zënë edhe me çështjen e Koresë së Veriut. Një gjë është e sigurt: Irani do të përpiqet të përfitojë nga çdo gjë të mundet.

Ambiciet bërthamore të Koresë së Veriut
Negociatat duhen bërë dhe duhet bërë ndonjë lëshim diku. Trump është zotuar se nuk do ta lejojë kurrsesi Korenë e Veriut që të fitojë kapacitet bërthamor për të prekur Shtetet e Bashkuara me raketa balistike. Këtë e përsëritur dhe mbështetur fuqimisht me deklarata dhe kërcënime të furishme. Deri tani, Korea e Veriut nuk është tërhequr. Peniani u krekos me një tjetër test balistik muajin e kaluar dhe pretenduar se tani mund të arrijë deri në zemër të Shteteve të Bashkuara. Kjo me siguri nuk është e vërtetë. Megjithatë, mënyra se si po zhvillohen ngjarjet nuk janë në favor të Shteteve të Bashkuara dhe opsionet që i kanë mbetur Uashingtonit në tavolinë për të frenuar Korenë e Veriut nuk janë aspak joshëse.
Kina nuk mundet (ose nuk dëshiron) të përdorë levën e saj ekonomike për ta gjunjëzuar Korenë e Veriut. Ndërkohë, kostot e veprimeve ushtarake të Shteteve të Bashkuara do të ishin të kripura, madje katastrofike. Zgjidhja diplomatike nuk është menduar akoma dhe për ta arritur atë, me siguri do të duhet të njihet Korea e Veriut si fuqi bërthamore, me rrezikun që Korea e Veriut të fusë në xhep lëshimet dhe të shkelë të gjitha angazhimet. Kjo ka ndodhur edhe më parë. Është e vërtetë që Shtetet e Bashkuara mund të qëndrojnë në gatishmëri dhe ta mbajnë nën kontroll Korenë e Veriut, madje kjo strategji është përdorur me sukses kundër Bashkimit Sovjetik. Problemi është që Kim Jong-un mund të jetë aq i çmendur sa të marrë përsipër rreziqet që liderët sovjetikë as nuk i imagjinonin. Një grusht shteti ose revolucion mund t’i zgjidhte problemet, por jo në mënyrë paqësore. Sido që të zhvillohen ngjarjet, niveli aktual i tensioneve të krijojnë përshtypjen se lufta do të shpërthejë jo prej llogaritjeve, por prej keqllogaritjeve.

Kriza në Venezuelë
Venezuela duhet të jetë një shtet i begatë dhe vibrues. Në fund të fundit ka në dorë rezervat më të mëdha të naftës në botë. Në të kundërt, vendi është zhytur në një krizë të tmerrshme ekonomike dhe politike. Fajin e ka ekskluzivisht presidenti Nicolas Maduro. Ai ka implementuar politika ekonomike shkatërrimtare dhe e ka shkelur me të dy këmbët Kushtetutën e vendit. Populli i uritur i Venezuelës bëjnë shaka në dëshpërim se po ndjekin “dietën Maduro”. Ilaçet janë të pakta në vend dhe aleatët e Maduros nuk bëjnë asnjë përpjekje për t’i ndryshuar gjërat në kutitë e votimit.
Edhe pse gjërat kanë shkuar keq për Venezuelën gjatë vitit 2017, 2018-ta mund të shkojë edhe më keq. Fondi Monetar Ndërkombëtar parashikon se inflacioni këtë vit do të arrijë në nivele rekord gjatë këtij viti dhe Maduro i ka ndaluar tre partive opozitare që të marrin pjesë në zgjedhjet presidenciale të muajit dhjetor. Populli ka dalë në rrugë për të protestuar kundër regjimit diktatorial të Madurols. Mbi 100 protestues janë vrarë, por asgjë nuk ka ndryshuar. Si rezultat, qindra mijëra venezuelianë kanë emigruar në vendet fqinjë. Vendet latino-amerikane janë të përçarë për mënyrën se si dhet të përgjigjen ndaj situatës. Shtetet e Bashkuara kanë imponuar sanksione kundër zyrtarëve të Venezuelës dhe mund të miratojnë të tjera këtë vit. Trump ka sugjeruar një ndërhyrje ushtarake nga ushtria amerikane, por kjo duket mjaft e vështirë gjithashtu. Tani për tani, Maduro nuk ka ndërmend të largohet, nëse populli i Venezuelës nuk e rrëzon.

Ambiciet botërore të Kinës
Xi Jinping ka kaluar një vit fantastik gjatë 2017-ës. Ai konsolidoi pushtetin e tij dhe tani renditet si lideri më i fuqishëm i Kinës që në kohën e Mao Ce Dunit. Pyetja është: Si do ta përdorë ai statusin e ri? Nëse gjykojmë fjalimin e tij prej 205 minutash në Kongresin e Partisë Kombëtare të Kinës në muajin tetor, Xi nuk ka për të qëndruar jashtë loje, përkundrazi, ka ndërmend të tregojë muskujt. Ai përdori termat “superfuqi” dhe “pushtet i fortë” plot 26 herë gjatë fjalimit të tij. Politika e jashtme imponuese e Xi-së me siguri do të përdorë në kombinim të pushtetit të butë dhe të fortë.
Ai do të ofrojë ndihma domethënëse për shumë vende aziatike nën siglën e politikës “Një brez, një rrugë”. Shumica e vendeve do ta kenë të vështirë t’i refuzojnë këzo fonde të majme, edhe pse do të vijnë me detyrime jo të vogla nga pas. Pekini do të mbështesë edhe politikanët dhe grupet që pëlqen më shumë përtej detit, një taktikë që ka filluar të gjenerojë përplasje. Uthulla që do të shoqërojë mjaltin do të jetë përpjekja për ta kthyer detin e Kinës së Jugut në një liqen kinez. Vendet në Azinë Juglindore do të jenë në pritje për ndonjë veprimi nga ana e Shteteve të Bashkuara për të frenuar Kinën në nismën e saj për t’u kthyer në hegjemoni rajonale. Balanca e rendit botëror mund të lëkundet.

Hetimi Mueller Investigation
Nuk janë vetëm amerikanët ata që interesohen për hetimin e këshilltarit special Robert Mueller. Kryeqytetet e huaja po bëjnë të njëjtën gjë. Presidenti Trump e ka quajtur hetimin “gjueti shtrigash” dhe i akuzat se fushata e tij ka pasur lidhje me Rusinë i quan “fake news”. Politikanët e të dy partive kryesore pretendojnë se e dinë saktësisht si do të zhvillohen ngjarjet. Të shohim se cila palë do të ketë të drejtë. Atë që dimë me siguri është që ish-këshilltari i Trump për sigurinë kombëtare ka pranuar se ka gënjyer përpara FBI-së, ashtu si ish-këshilltari i fushatës George Papadopoulos.
Nga ana tjetër, zhvillimet janë tronditur me një sërë skandalesh që tregojnë implikimin e demokratëve dhe Hillary Clintonit në hetim. Avokatët e Presidentit Trump pretendojnë se çështja do të zgjidhet shumë shpejt, por historia na tregon se hetimi mund të tërhiqet zvarrë për muaj e muaj të tërë. Rreziku më i madh është që ky hetim mund ta zhysë Amerikën në një luftë të vërtetë kushtetuese të padëshirueshme. Demokracia e Shteteve të Bashkiara do të vihet në provë dhe bota është duke e ndjekur me shumë kujdes.

Demokracia në rrezik
Demokracia është në rrezik në pjesën më të madhe të botës. Mjafton të shqyrtosh renditjet e gjeneruara nga Frredom House dhe kupton se liria demokratike ka qenë duke u lëkundur përgjatë dekatës së fundit. Problemi nuk qëndron me demokracitë në zhvillim si Tajlanda që po shkon drejt autoritarizmit. Shumë demokraci perëndimore janë gjithashtu në vështirësi. Bashkimi Europian po kërcënon se do t’i heqë Polonisë të drejtën e votës në institucionet europiane, pasi Varshava pa miratuar ligje anti-demokratike, ndërsa Spanja përballë me lëvizje përçarëse në Katalonjë. Partitë politike të qendrës nëpër Europë kanë humbur vota përballë partive në të dy ekstremet. Partitë më tradicionale të qendrës janë ato që kanë hasur më shumë probleme, duke përjetuar humbje poshtëruese në Holandë, Francë dhe Austri, por vështirësi kanë pasur edhe ato të qendrës së djathtë, siç tregojnë zgjedhjet në Britani dhe Gjermani.
Shtetet e Bashkuara kanë një sistem të fortë dy-partiak, por demokracia nuk është më si në ditët e lavdishme. Kongresi e ka të vështirë të kryejë funksionet më bazike si financimi i qeverisë dhe amerikanët tregojnë në sondazhe se nuk kanë besim tek politikanët e tyre. Nuk është çudi që Shtetet e Bashkuara renditen bashkë me shumicën e vendeve perëndimore si “demokraci me të meta”.
Regjimet autoritare në vendi si Kina dhe Rusia përpiqen të dyja në mënyrë të ndryshme të ndikojnë në zgjedhjet e lira dhe të ndershme nëpër botë. A është demokracia e destinuar për t’u shkatërruar? Jo. Demokracia është përsëri regjimi më i mbështetur botërisht. Gjatë vitit 2018 do të ketë zgjedhje shumë të rëndësishme që mund të ndryshojnë situatën. E mira e demokracisë është që ia jep pushtetin popullit, ai e ka në dorë ta përdorë këtë pushtet sa më mirë.

Përgatiti
KLARITA BAJRAKTARI

Kanë futur në “kllapë” Presidentin reformist. Operojnë në krah të ushtrisë së Bashar al-Assad, rivendikojnë fitoren kundër milicive të ISIS-it, sfidojnë Amerikën dhe Presidentin e saj që i quan krahun e armatosur të një shteti terrori. Tani kërcënojnë Europën. Janë Gardianët e Revolucionit iranian, pasdaranët në shërbim të shefit të vetëm që e njohin me të vërtetë: Ajatollahut të Madh Ali Khamenei. Një shtet brenda shtetit, me një ushtri prej të paktën 125000 vetësh, me një ekonomi paralele prej qindra miliard dollarësh.
Kur diplomacia tregon muskujt dhe lufta është vazhdimi i politikës me mjete të tjera, në Iran pasdaranët kthehen të mbretërojnë. Atëherë ja zëvendësshefi i Gardianëve Revolucionarë iranianë, Gjeneral Brigade Hossein Salami, që paralajmëron se nëse Europa do ta kërcënojë Teheranin, pasdaranët do ta rrisin rrezen e raketave të tyre në mbi 2000 kilometra. “Në qoftë se e kemi mbajtur rrezen e raketave tona në 2000 kilometra kjo nuk i detyrohet mungesës së teknologjisë: po ndjekim një doktrinë strategjike”, ka thënë Salami, i cituar nga agjencia iraniane FARS. “Deri më tani kemi ndjerë se Europa nuk përbën kërcënim, kështu që nuk e kemi rritur rrezen e raketave tona. Por në qoftë se Europa dëshiron të bëhet kërcënim, atëherë do ta rrisim rrezen e raketave tona”.
Në këtë kontekst, pushteti i “reformatorit” Rohani është në fakt i kufizuar, fuqimisht i kushtëzuar në veprimin e tij. “Amerikanët dhe sionistët e dinë mirë sesa përcaktues është roli i IRGC-së si në mbrojtjen e vendit, ashtu edhe në mbështetje, në nivel ndërkombëtar, të aleatëve të Republikës Islamike”. Kështu është shprehur Ali Akbar Velayati, asistent i Ajatollahut Khamenei, në përgjigje të pyetjeve të gazetarëve lidhur me shtimin e sanksioneve të Shteteve të Bashkuara kundër Iranit dhe Islamic Revolutionary Guard Corps. “Sot iranianët – djem, vajza, burra dhe gra – janë të gjithë IRGC, të vendosur bashkë me ata që na mbrojnë ne dhe rajonin kundër agresionit dhe terrorit”, i ka bërë jehonë Javad Zarif, ministri i Jashtëm iranian.
Më 22 prill, duke përkujtuar 38-vjetorin e themelimit të Gardianëve Revolucionarë, Gjeneral Mohammad Bagheri, President i Komandës së Forcave të Armatosura të Iranit, ka deklaruar se IRGC-ja, “ka vepruar si ‘mburojë sigurie’ e kombit iranian dhe e të gjithë myslimanëve nëpërmjet pranisë së saj në Siri e në Irak”.
Sipas statutit të saj, IRGC-ja “është një entitet nën komandën supreme të liderit” dhe ndjek politikisht e ideologjikisht velayat-e faqih (sistemin e pushtetit të mullahëve)” (përkatësisht nenet 1 e 47). Rezistenca iraniane ka evidentuar herëpashere se IRGC-ja është leva kryesore dhe organi qendror i mullahëve për të imponuar ushtarakisht darën e tyre represive. Në 38 vitet e fundit, Gardianët e Revolucionit kanë luajtur rolin kryesor në represionin e brendshëm, përfshi masat e përgjakshme kundër revoltës studentore të 1999 dhe revoltën kombëtare të 2009. Inteligjenca e IRGC-së është bërë një organ trishtueshmërisht i njohur si protagonist arrestimesh, torturash, ekzekutimesh dhe vrasjesh të disidentëve e të spiunazhit kundër fraksioneve të vetë regjimit. IRGC-ja ka ristrukturuar hierarkinë e saj më 2008 për të fuqizuar kontrastin e protestave popullore, duke krijuan një strukturë komandimi të pavarur për çdo provincë në gjendje të shtypë revoltat publike. Në koordinim me IRGC-në, edhe Basij-ët (milicia vullnetare e mobilizimit) marrin pjesë në represion. Trupa Basij i përdor njësitë e veta paraushtarake dhe rrjetin e vet të spiunazhit në universitete, shkolla, zyra administrative, fabrika dhe lagje për të identifikuar e arrestuar disidentët.
Përveçse në luftën 8-vjeçare midis Iranit dhe Irakut, IRGC-ja ka luajtur një rol të dorës së parë në konfliktet e hapura në Lindje të Mesme, nga Siria në Irak, nga Jemeni në Liban. “Siria është provinca jonë e 35-të”, shpalli më 2014 Mehdi Taeb, ish-komandant i IRGC-së. Kurse sot janë pasdaranët e “Forcës Al Qods”, repartet e Gardianëve të Revolucionit që operojnë jashtë vendit, që kanë kontrollin e disa bazave dhe aeroporteve ushtarake siriane si ato të al-Sin, T4, Domair dhe Mezzeh (Damasco). E “Forcës Al Quds” është pjesë Njësia 400, që në të kaluarën ka goditur apo ka tentuar të godasë objektiva izraelianë e amerikanë nëpër botë. Bëhet fjalë për rreth 3000 agjentë të zgjedhur, ndërsa pasdaranët janë rreth 125000.
Më shumë se një ushtri në vetvete, Gardianët veprojnë si një shtet brenda shtetit. Drejtuesi politik i tyre është Ajatollahu Ali Khamenei, kreu i tyre në terren është Gjenerali Mohammad Ali Jaafari. Kredoja e tyre, e shpallur në më shumë se në një intervistë për gazetat iraniane, është: “Irani ka arritur në një kapitull të ri të politikës së tij të eksportimit të revolucionit islamik jashtë vendit. Revolucioni islamik po përparon me shpejtësi të mirë. Jo vetëm Palestina dhe Libani kanë njohur rolin influent të Republikës Islamike, por edhe popujt e Irakut e Sirisë. Edhe ata e vlerësojnë kombin e Iranit. Faza e eksportimit të revolucionit ka hyrë në një erë të re. Hezbollahu dhe rezistenca e tij kundër një prej ushtrive më të forta të botës është një prej mrekullive të Revolucionit Islamik. Është pjesë e influencës së fuqishme të sistemit islamik si timonier i rajonit. Irani korr suksese të vazhdueshme në strategjinë e tij të eksportimit të Revolucionit Islamik në Lindje të Mesme”. Është ai që ka një kontroll të fortë mbi të paktën gjysmën e milicive shiite irakene, Al-Hashd Al-Shaabi. 100000 njerëzve në Irak u duhen shtuar 50000 të tjerë në Siri, midis sirianësh, irakenësh, shiitësh afganas e pakistanezë dhe po aq të Hezbollahut në Liban. Në total pothuajse dyfishi i pasdaranëve iranianë, 125000, përfshi 25000 që operojnë në repartet raketore dhe në Gjirin Persik. Ajo e tyre është një ushtri paralele: më eficente dhe më mirë e armatosur se ajo “zyrtare”: Në fakt, Gardianët kanë një aviacion, një marinë dhe një këmbësori të tyren.
Pasdaranët, që e kanë pasur provën e zjarrit gjatë konfliktit kundër Irakut, me kalimin e kohës kanë siguruar një pushtet të madh mbi shoqërinë iraniane. Mitit të ngritjes së klasave më të varfëra, nga ku kanë nxjerrë legjitimim të fortë, i është bashkëngjitur duke filluar nga fillimet e viteve ’90, një pjesëmarrje e drejtpërdrejtë në ekonomi dhe në prodhimin industrial të vendit. Kjo trupë e shton pushtetin e saj ushtarak, të nënshtruar forcave të armatosura, një penetrim kapilar në të gjithë asetet kryesore të ekonomisë iraniane, aq sa një raport i RAND Corporation i vitit 2009 e quante “një konglomerat të pasur socio–politiko–ekonomik, influenca e të cilit shtrihet praktikisht në çdo cep të jetës politike dhe të shoqërisë iraniane”. Në kompleks, pasdaranët kontrollojnë një rrjet kompanish dhe fondacionesh me të ardhura vjetore të vlerësuara në 12 miliardë dollarë.
Asesti më i rëndësishëm në profilin ekonomik (telefonia mobile, tunelet nëntokësore për centralet atomike, kërkimi universitar dhe industria ushtarake e atomike kanë një rëndësi më shumë strategjike sesa ekonomike) është Komanda e Ndërtimeve Khatam Ol Anbia, e cila monopolizon të gjithë tenderat për infrastrukturat. Nëpërmjet praktikës së nënkontraktimit, pasdaranët jo vetëm që sigurojnë fitime të konsiderueshme financiare në të zezë, por garantojnë edhe kontrollin e të gjitha kompanive të ndërtimeve private të vendit. Nuk mjafton. Në 8 vitet e presidencës së Mahmoud Ahmadinejad, Gardianët kanë siguruar shfrytëzimin e disa vendburimeve të gazit në South Pars, rezerva më e madhe e botës, dhe përmjet fondacioneve të tyre kanë siguruar aktivitete industriale dhe tregtare për një vlerë të vlerësuar në 120 miliardë dollarë. Midis këtyre kompania shtetërore telefonike (8 miliardë dollarë) dhe janë akaparuar tendera publikë të rëndësishëm si metroja e Teheranit me kompaninë e ndërtimeve Khatam Al Anbia.
Fondacioni i të Shtypurve (Bonyad Mostazafan) dhe Fondacioni i Martirëve dhe i Veteranëve (Bonyad Shahid va Omur-e Janbazan) janë dy institucionet më të mëdha ekonomike të vendit. Të dy kontrollohen nga ish-anëtarë të ushtrisë, të ardhur nga rangjet e pasdaranëve. Gjithë kësaj i shtohen të ardhurat e aktiviteteve “në të zezë”, si shitja e produkteve perëndimore. Është “Pasdaran Economy”: prodhon pasuri që krijon konsensus dhe u jep një motivim konkret të rinjve rrënjëshkulur për t’u rekrutuar në ushtrinë e Gardianëve: para dhe identitet. Të njëjtat leva me të cilat “Kalifati islamik” kishte ngritur pasuritë e tij. I pajisur me këtë pushtet, ushtarak dhe financiar – që reformisti Rohani nuk ka arritur ta shkulë – dhe të koperturës “ideologjike” të Ajatollahut Khamenei, Gjeneral Jaafari ndërhyn rëndshëm në krizën libaneze dhe Kryeministrit Hariri që kërkon çarmatimin e Hezbollahut, ai i përgjigjet prerë: “Nuk është argument i negociueshëm”. Ka që flasin për “ISIS shiit”. Një gjë është e qartë: në Iran ndryshojnë presidentët, zgjidhen edhe reformatorë si të tillë, por pushteti i Gardianëve nuk preket, bile konsolidohet më shumë dhe eksporton “revolucionin” e tij.

Përgatiti:
ARMIN TIRANA